James Bridle: «Νέα σκοτεινή εποχή»
Τον Μάρτιο του 2021 δύο γεγονότα, από αυτά που δεν θα τα λέγαμε «πρώτης γραμμής», κατάφεραν να αποσπάσουν για λίγο την προσοχή του ελληνικού κοινού από τον ζόφο της πανδημίας.
Η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως κατηγορήθηκε από την αντιπολίτευση ότι παρέδωσε προσωπικά δεδομένα μεγάλου αριθμού μαθητών σε πολυεθνική εταιρεία η οποία παρέχει, μέσω σύμβασης, εφαρμογές τηλεκπαίδευσης στο ελληνικό δημόσιο. Η ίδια το αρνείται, αλλά κατά πάσα πιθανότητα το έχει κάνει.
Το ίδιο διάστημα, εντύπωση προκάλεσε η εφαρμογή Deep Fake, η οποία επιτρέπει να αντικαταστήσουμε σε ένα βίντεο τον λόγο και την κίνηση ενός τυχαίου ατόμου με ένα επώνυμο πρόσωπο το οποίο «μιλάει» και «κινείται» σαν να είναι το πρώτο, κι αυτό διότι η εφαρμογή μπορεί να αξιοποιήσει φωτογραφίες και βίντεο του επώνυμου προσώπου (π.χ. αν είναι ηθοποιός) προσαρμόζοντάς τες στο αρχικό πρόσωπο. Ο δημιουργός της εφαρμογής δήλωσε ότι τη σχεδίασε για… πλάκα, αλλά κατά πιθανότητα θα την αξιοποιήσει εμπορικά.
Στο έλεος της τεχνολογίας
Μια από τις επιπτώσεις της πανδημίας και ήδη πολυσυζητημένη είναι η νέα σχέση που δημιουργούν ο εθελοντικός εγκλεισμός και τα αυστηρά πρωτόκολλα υγιεινής στην εργασία και τις μετακινήσεις με την τεχνολογία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μετά τον κορονοϊό εποχή θα είναι διαφορετική και οι πιο βαθιές τομές δεν εντοπίζονται στην οικονομία ή την υγεία, αλλά στον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε την τεχνολογία.
Ο Βρετανός καλλιτέχνης, δημοσιογράφος και συγγραφέας James Bridle, ο οποίος τα τελευταία χρόνια ζει στην Αθήνα, παρουσιάζει στο βιβλίο του Νέα σκοτεινή εποχή, το οποίο κυκλοφόρησε λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία, μια σειρά ανησυχητικές πτυχές της τεχνολογίας που παραμένουν σχετικά άγνωστες. Αν και ο ίδιος είναι λάτρης και χρήστης των τεχνολογιών, το βιβλίο του είναι ένας μακρύς κατάλογος υπενθυμίσεων, προειδοποιήσεων κι ενίοτε προτροπών για το πώς πρέπει η ανθρωπότητα να αντιμετωπίζει την αυξανόμενη κυριαρχία της τεχνολογίας. Η κεντρική πεποίθησή του, αυτή που διατρέχει κάθε σελίδα του βιβλίου και την οποία επαναλαμβάνει με κάθε αφορμή, είναι ότι αν δεν κατανοήσουμε το πώς λειτουργούν οι τεχνολογίες είναι πιθανό να βρεθούμε απροστάτευτοι απέναντι στις ελίτ και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις.
«Οι τεχνολογίες μας είναι προεκτάσεις των εαυτών μας, που κωδικοποιούνται σε μηχανές και υποδομές, σε πλαίσια γνώσης και δράσης· αν τις σκεφτούμε αληθινά, θα μας προσφέρουν ένα μοντέλο για έναν πιο αληθινό κόσμο», υποστηρίζει στο ξεκίνημα της συναρπαστικής αφήγησης των αλλόκοτων ιστοριών του.
Μας καλεί στη διαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής για τη ζωή όλων μας στη «νέα σκοτεινή εποχή», στρατηγική που πρέπει να υλοποιηθεί «τώρα κι όχι αύριο».
Ιστορίες τεχνολογικής τρέλας
Κι από ιστορίες το βιβλίο έχει αρκετές. Ο Bridle θα μας μιλήσει για το πώς η τεχνολογία διευκολύνει νέες μορφές τρομοκρατίας, όπως η αναστάτωση των αγορών μέσω χειραγώγησης αλγοριθμικών διαδικασιών σε χρηματιστήρια. Θα μας μιλήσει για ένα περιστατικό υποκλοπής στοιχείων ασθενών σε κλινική στην Αθήνα το 2015 που δεν διερευνήθηκε ποτέ. Θα μας θυμίσει ότι το GPS, ένα στρατιωτικό εργαλείο που χρησιμοποιούσε επί χρόνια ο αμερικανικός στρατός κι «απελευθέρωσε» για εμπορική χρήση ο Ρόναλντ Ρίγκαν το 1983, έχει κοστίσει τη ζωή σε πολλούς που το χρησιμοποιούν λανθασμένα. Θα μας μιλήσει για τη δημιουργία ειδήσεων από αυτοματοποιημένα ψηφιακά bots για λογαριασμό εκδοτικών εταιρειών, για ρομπότ που παράγουν περιεχόμενο το οποίο στη συνέχεια διατίθεται παγκόσμια.
Θα μας εξηγήσει την αντίφαση του να προετοιμάζεται ο αμερικανικός στρατός για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την ίδια στιγμή ο (πρώην) πρόεδρος των ΗΠΑ να παριστάνει τον αρνητή της, για να εξυπηρετήσει φίλια συμφέροντα. Θα μας θυμίσει ότι η βιομηχανία φωτογραφικών μηχανών και φιλμ Kodak καλιμπράρισε για πρώτη φορά τις μηχανές της έτσι ώστε να μπορούν να φωτογραφίζουν εξίσου καλά τους μαύρους –γιατί μέχρι τότε πρότυπό της ήταν η φωτεινότητα των λευκών προσώπων– όχι όταν διαμαρτυρήθηκαν οι μαύροι για την αστοχία της μηχανής, αλλά όταν το ζήτησαν σοκολατοβιομηχανίες για να φωτογραφίζουν τις σοκολάτες τους!
Θα αναφερθεί στη χυδαία κίνηση της Daily Mail να χρησιμοποιήσει μια εφαρμογή για να αποδείξει ότι ορισμένοι μετανάστες που ζητούσαν άσυλο ως ασυνόδευτοι ανήλικοι ήταν –σύμφωνα τάχα με την εφαρμογή– ενήλικες, πριν βγει η Microsoft κι εξηγήσει ότι η εφαρμογή που προσδιόριζε την ηλικία ενός ατόμου μόνο από μια φωτογραφία του ήταν «απλώς ένα παιχνίδι».
Θα μας θυμίσει την τρομοϋστερία των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου, η οποία έδωσε την ευκαιρία στον στρατό να στήσει πυραύλους σε ταράτσες της πόλης και στην αστυνομία να παρακολουθήσει τους πολίτες με drones που μόλις είχε προμηθευτεί, χωρίς να πάρει άδεια από την πολιτική αεροπορία και χωρίς να λογοδοτήσει ποτέ στην αρχή προστασίας ατομικών δικαιωμάτων – ό,τι ακριβώς συνέβη και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 στην Αθήνα του C4i, της SAIC και, φυσικά, του αερόστατου της… Siemens.
Υπάρχουν επίσης αρκετές σκοτεινές ιστορίες και για τους εργαζόμενους στη σύγχρονη τεχνολογική βιομηχανία –οι αποθηκάριοι της Amazon, οι «ταξιτζήδες» της Uber, τα παιδιά των σουπερμάρκετ κ.ά.– που μετατρέπονται σε «σάρκινους αλγόριθμους»· το νέο προλεταριάτο της ψηφιακής εποχής.
Η αξία της πληροφορίας
Το επίκεντρο του βιβλίου όμως δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η πληροφορία. Σύμφωνα με τον Bridle, τα δεδομένα στην εποχή μας μοιάζουν με το πετρέλαιο: όπως αυτό μας είναι άχρηστο στη μορφή που αναβλύζει από το υπέδαφος και αποκτά ανυπολόγιστη δύναμη και τρομερή αξία μόνο μέσω της επεξεργασίας του, έτσι και τα δεδομένα αξίζουν μόνο αν τα επεξεργαστούμε. «Επί του παρόντος, η εξόρυξη, η επεξεργασία και η χρήση δεδομένων/πετρελαίου μολύνουν το έδαφος και τον αέρα. Διασκορπίζονται και διαχέονται μέσα στα πάντα. Μπαίνουν στα υπόγεια νερά των κοινωνικών μας σχέσεων και τα δηλητηριάζουν», υποστηρίζει ο συγγραφέας επικρίνοντας ταυτόχρονα τον 
σύγχρονο χρήστη της τεχνολογίας για αναισθητοποίηση απέναντι σε όσους διαχειρίζονται, με αδιαφανή κι εμπορευματοποιημένο τρόπο, τα δεδομένα (μας).
Ο Bridle δεν ζητάει από εμάς τη λειτουργική κατανόηση των τεχνολογικών συστημάτων που ορίζουν τις ζωές μας, ζητά να εξοικειωθούμε όλοι μας με τη νέα εποχή, να μάθουμε να μιλάμε τη «μεταγλώσσα» της. Μας καλεί στη διαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής για τη ζωή όλων μας στη «νέα σκοτεινή εποχή», στρατηγική που πρέπει να υλοποιηθεί «τώρα κι όχι αύριο».
Νέα σκοτεινή εποχή
Η τεχνολογία και το τέλος του μέλλοντος
James Bridle
Μετάφραση: Μανώλης Ανδριωτάκης
Μεταίχμιο
σ. 328
ISBN: 978-618-03-2054-1
Τιμή: 17,70€
