Alev Scott & Ανδρονίκη Μακρή: «Ισχύς και λαός»
Το 428 π.Χ. η Μυτιλήνη αποφάσισε να αποχωρήσει από τη Δηλιακή Συμμαχία, μια ένωση κρατών-πόλεων που κατέβαλλαν φόρο στην Αθήνα με αντάλλαγμα την προστασία από τους Πέρσες. Οι Μυτιληναίοι δυσφορούσαν γι’ αυτές τις υποχρεώσεις και επαναστάτησαν. Η επανάσταση καταπνίγηκε και οι Αθηναίοι, αφού ψήφισαν, αποφάσισαν να εξοντώσουν τους άνδρες του νησιού και να πάρουν δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά. Μια αθηναϊκή τριήρης στάλθηκε αμέσως στη Μυτιλήνη για να εκτελέσει την απόφαση. Πολλοί Αθηναίοι όμως θεώρησαν την ποινή υπερβολική και την επόμενη ημέρα ζήτησαν να συζητηθεί και πάλι το θέμα στη Εκκλησία του Δήμου, κάτι σπάνιο στην Αθήνα. Εκεί, χάρη στην παρέμβαση ενός ήπιου ρήτορα, του Διόδοτου, αντιπάλου του δημαγωγού Κλέωνα, η απόφαση άλλαξε. Οι Αθηναίοι έστειλαν εσπευσμένα δεύτερο καράβι για να προλάβει το πρώτο και να μην εκτελεστεί η τρομερή αρχική απόφαση.
Η δεύτερη σκέψη και η ψύχραιμη αντιμετώπιση ακραίων καταστάσεων που πρυτάνευσε στην αρχαία Αθήνα, έστω και με παραβίαση της νομιμότητας, δεν επιλέχθηκε ως πολιτική λύση σε κρίσιμες σύγχρονες ψηφοφορίες όπως π.χ. το Brexit. Αν κι ακούστηκαν πολλές φωνές που ζητούσαν νέο δημοψήφισμα μετά το πρώτο του 2016, κάτι τέτοιο δεν πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, με αποτέλεσμα η χώρα να βρεθεί εκτός Ε.Ε. στα τέλη του 2020.
Αθήνα: Πηγή έμπνευσης
Η ιστορία της αρχαίας Αθήνας υπήρξε για αιώνες και συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης για την πολιτική επιστήμη. Ήταν τόσο πυκνή σε παραδείγματα εκείνη η «χρυσή εποχή», ήταν τόσο μεγάλα τα ζητήματα που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν –πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία– οι πολιτικές ηγεσίες και ο λαός της Αθήνας, που η παρακαταθήκη της πολιτικής κληρονομιάς τους μοιάζει αστείρευτη. Σε αυτή την πλούσια παρακαταθήκη πολιτικού προβληματισμού καταφεύγουν κατά καιρούς οικονομολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, φιλόσοφοι, ιστορικοί, στρατιωτικοί αλλά και υπεύθυνοι μάρκετινγκ, σύμβουλοι επιχειρήσεων, επικοινωνιολόγοι κ.ά. προκειμένου να μελετήσουν παραδείγματα, να κάνουν συσχετισμούς, να βρουν αναλογίες και να εξαγάγουν αποτελέσματα.
Αυτό ακριβώς κάνουν στο παρόν έργο οι δύο συγγραφείς, η Ελληνίδα κλασική φιλόλογος Ανδρονίκη Μακρή, διδάκτωρ Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, και η κλασική φιλόλογος, ιστορικός και δημοσιογράφος Alev Scott. Με βάση ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην αρχαία Αθήνα και συνδέονται με την εμφάνιση, την εδραίωση, την κατίσχυση κι αργότερα τον εκφυλισμό της δημοκρατίας και περιέχουν πανίσχυρους κι αιώνιους συμβολισμούς, οι δύο συγγραφείς στοχάζονται για την ποιότητα της σημερινής δημοκρατίας.
Για παράδειγμα, η δολοφονία του τύραννου Ίππαρχου το 514 π.Χ. από τους εραστές Αρμόδιο και Αριστογείτονα και η τοποθέτηση αγαλμάτων τους στην Αγορά της Αθήνας –τα πρώτα αγάλματα θνητών στην ιστορία της πόλης– δίνει την αφορμή στις συγγραφείς να σχολιάσουν το κίνημα αποκαθήλωσης αγαλμάτων δουλεμπόρων, κίνημα το οποίο –όπως είναι γνωστό– έχει διχάσει τις σύγχρονες ΗΠΑ. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο «Επιτάφιος» που εκφώνησε ο Περικλής το 430 π.Χ., το συγκλονιστικό αυτό κείμενο από την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη, το οποίο θεωρείται ύμνος στην αθηναϊκή δημοκρατία, παραλληλίζεται με τον θρυλικό λόγο του Αμερικανού προέδρου Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι στο Τείχος του Βερολίνου το 1963· ο διωκόμενος για τις ιδέες του Σωκράτης παραλληλίζεται με τους διωκόμενους διανοούμενους της Τουρκίας από το κατ’ επίφαση δημοκρατικό κράτος του Ερντογάν· η αρχαία Αγορά παραλληλίζεται με το Twitter ως δύο χώροι «συνάντησης» και πληροφόρησης των πολιτών· η Δηλιακή Συμμαχία παραλληλίζεται με την Ατλαντική Συμμαχία του ΝΑΤΟ που επαίρεται για τη δημοκρατική σύστασή της, αλλά έχει αιματοκυλήσει όσους είναι «απρόθυμοι» να υποταχτούν στην κυριαρχία της· η καταστροφή της Μήλου από τους Αθηναίους θυμίζει τον διεθνή διασυρμό και την οικονομική λεηλασία της Ελλάδας την περίοδο 2010-2015 από την Τρόικα κ.o.κ.
Με βάση ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην αρχαία Αθήνα και συνδέονται με την εμφάνιση, την εδραίωση, την κατίσχυση κι αργότερα τον εκφυλισμό της δημοκρατίας και περιέχουν πανίσχυρους κι αιώνιους συμβολισμούς, οι δύο συγγραφείς στοχάζονται για την ποιότητα της σημερινής δημοκρατίας.
Αναζητώντας λύσεις στη δημοκρατία
Η αναζήτηση λύσεων στην αρχαία Αθήνα για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δυτικές, δημοκρατικές κοινωνίες δεν είναι καινούργιο πόνημα: Από τον Καρλ Πόπερ και τον Κορνήλιο Καστοριάδη μέχρι τον Moses I. Finley, την Patricia Roberts-Miller και τον Loren J. Samons II, είναι αμέτρητοι αυτοί που μελέτησαν τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές ανάμεσα στην αρχαία (αθηναϊκή) δημοκρατία και τη σύγχρονη (δυτικοευρωπαϊκή) δημοκρατία.
Ασφαλώς, η αθηναϊκή αντιπροσωπευτική και διαβουλευτική δημοκρατία που είχε στηθεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε να αξιοποιεί τη «σοφία του πλήθους» απέχει …αιώνες από τη σύγχρονη δημοκρατία, η οποία είναι δομημένη πάνω στην «αξία των ειδικών». Από την άλλη, ο υπέρμετρος ζήλος της αρχαίας Αθήνας για την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματός της οδηγούσε συχνά σε υπερβολές, όπως ο οστρακισμός. Σήμερα, η απουσία λογοδοσίας υποσκάπτει τη δημοκρατία, ενώ κόμματα και πολιτικοί που έχουν στο παρελθόν οδηγήσει τις χώρες τους στη χρεοκοπία, επιβραβεύονται εκλογικά – στην Ελλάδα αυτό τείνει πια να γίνει …παράδοση.
Αν και τόσο διαφορετική από τη σύγχρονη, αν και δημοκρατία για περίπου 20% των κατοίκων της πόλης που είχαν δικαίωμα ψήφου (οι υπόλοιποι ήταν μέτοικοι δούλοι, γυναίκες και παιδιά), η αθηναϊκή δημοκρατία στέλνει στη σύγχρονη …αδελφή της πέντε δυνατά μηνύματα, πέντε μεγάλες θέσεις που, αν εγκαταλειφθούν, τότε η δημοκρατία θα αρρωστήσει κι εντέλει θα πεθάνει: 1) Η απόσυρση από τα κοινά και η απομόνωση στην ιδιωτική σφαίρα συνιστά μείζονα κίνδυνο για τη δημοκρατία. 2) Οι δημαγωγοί αποτελούν, διαχρονικά, απειλή για τη δημοκρατία. 3) Στη λήψη σημαντικών για το μέλλον της πόλης αποφάσεων, μια δεύτερη σκέψη σε ό,τι αρχικά αποφάσισε η ίδια η δημοκρατία είναι συχνά επιθυμητή. 4) Η απονομή της ιδιότητας του πολίτη εξακολουθεί να αποτελεί κορυφαίο πολιτειακό ζήτημα και 5) Η απόκτηση από ένα κράτος υπέρμετρης δύναμης εγκυμονεί κινδύνους για την ποιότητα της δημοκρατίας στο εσωτερικό του.
Εκπληκτικές ιστορίες, γεμάτες πολιτικούς συμβολισμούς, ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ως αφορμές για περαιτέρω συζήτηση γύρω από την ποιότητα, την αποτελεσματικότητα και τις αντοχές της δημοκρατίας, συζήτηση η οποία υπό τις συνθήκες της πανδημίας του κορονοϊού έχει ευτυχώς αναζωπυρωθεί.
Ισχύς και λαός
5 μαθήματα από τη γενέτειρα της δημοκρατίας
Alev Scott & Ανδρονίκη Μακρή
Μετάφραση: Ρηγούλα Γεωργιάδου
Διόπτρα
320 σελ.
ISBN 978-960-653-129-3
Τιμή €15,50