Γιώργος Ανδρειωμένος: «Από τη Στράτευση στην Αμφισβήτηση»
Το πόνημα τούτο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, γιατί μέσα από τις αντικρουόμενες σκέψεις και απόψεις, θέσεις και αμφισβητήσεις αποτυπώνεται και εικονογραφείται με ενάργεια –στο πλαίσιο κοινωνικού/πολιτικού κατεστημένου– το πνευματικό επίπεδο της χώρας σε μια εποχή που είχαν αρχίσει να διαφοροποιούνται οι πνευματικοί φορείς/εκπρόσωποι του χώρου της Αριστεράς και να εκφράζονται ατομικές απόψεις, δημιουργώντας ρήγματα στον συνεκτικό και αρραγή –φαινομενικά τουλάχιστον– ιστό του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα:
Η Επιθεώρηση Τέχνης υπήρξε ένα πρωτοπόρο εγχείρημα για τα μεταπολεμικά ελληνικά πνευματικά δρώμενα του 20ού αιώνα […] Αυτό που κάνει το πρωτότυπο αυτό «πείραμα» ακόμη πιο ενδιαφέρον, είναι ότι οι συζητήσεις και αντιπαραθέσεις που αναπτύχθηκαν στις σελίδες του περιοδικού, εκφράστηκαν κατά μείζονα –αν όχι αποκλειστικό– λόγο από διανοουμένους και καλλιτέχνες της ελληνικής Αριστεράς, σε μια μεταιχμιακή και κρίσιμη μετεμφυλιακή και ψυχροπολεμική ιστορική συγκυρία […] και καταλήγει στην εγκαθίδρυση της απριλιανής δικτατορίας. Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί […] κινήθηκαν συχνά μεταξύ της στράτευσης σε συγκεκριμένα αισθητικά και θεωρητικά μοντέλα και της αμφισβήτησης των παραδοσιακών «ορθόδοξων» μαρξιστικών προσεγγίσεων στον χώρο των γραμμάτων και της τέχνης...
Από την άποψη αυτή, η συμβολή του Γιώργου Ανδρειωμένου στο ξεκαθάρισμα των ιδεολογικών λογαριασμών των αντιμαχόμενων μερών είναι σημαντική και ρίχνει φως στην όλη υπόθεση, διότι αφενός παραθέτει τις αντικρουόμενες απόψεις με κριτική, ωστόσο, διάθεση, αφετέρου, ώστε ο αναγνώστης και κυρίως ο μελετητής να εξαγάγει χρήσιμα και ωφέλιμα, σαφή συμπεράσματα για το πόσα οφέλη εισέπραξε, αν εισέπραξε, ο μεταχουντικός πνευματικός κόσμος, ιδιαιτέρως με την εισβολή του ρεαλισμού και της αμφισβήτησης, της απόρριψης των ταμπού, γεγονός που οδήγησε στην αυτοδιάλυση, την άρνηση των πάντων, την κατεδάφιση του βάθρου των πάσης φύσεως και προελεύσεως ιδεολογιών, δημιουργώντας τεράστιο κενό και κρίση αξιών.
Ο χώρος δεν αφήνει περιθώρια να αναφερθώ και να σχολιάσω τα επιμέρους θέματα, τις συζητήσεις και αναλύσεις, τις αντικρουόμενες απόψεις όλων των μερών. Θα περιοριστώ στην αναφορά των θεμάτων που αναπτύχθηκαν στις «Μείζονες λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές συζητήσεις», όπως: «Ο Ελυάρ, ο Γληνός και τα σύμβολα στη λογοτεχνία», «Τα ζητήματα της παρακμής και της αντικειμενικότητας», «Η σύγχρονη ποίηση, η αφηρημένη τέχνη και το λαϊκό τραγούδι», «Η ποίηση της ήττας», το μυθιστόρημα του Κώστα Κοτζιά Επί εσχάτη προδοσία. Από την εύγλωττη διατύπωση των περιεκτικών τίτλων και μόνο καταλαβαίνει κανείς και εκτιμά τη σοβαρότητα και τον ρόλο που διαδραμάτισε το περιοδικό αυτό, η Επιθεώρηση Τέχνης, στη διαμόρφωση τόσο του κλίματος, όσο και πόσο επηρέασε την πορεία των λογοτεχνικών και των καλλιτεχνικών πραγμάτων στη μεταδικτατορική Ελλάδα.
Σημαντικό, επίσης, μέρος του δοκιμίου αποτελούν οι «Επιμέρους συζητήσεις και αντιπαραθέσεις», όπως «Λογοτεχνία», «Φιλολογία – Γλώσσα – Ιστορία – Εκπαίδευση», «Θέατρο – Σινεμά – Εικαστικά – Θεωρητικά» και «Κοινωνικά Ζητήματα».
Εκτός των όσων ειπώθηκαν στις «Επιμέρους συζητήσεις και αντιπαραθέσεις», αφορμή για να συνεχιστούν οι αντιπαραθέσεις έδωσε το μυθιστόρημα Επί εσχάτη προδοσία του Κώστα Κοτζιά και να ξεκαθαριστούν ορισμένα πράγματα σχετικά με «όσα τραγικά και αντιφατικά συνέβησαν στο λαϊκό κίνημα της Αριστεράς της πρώτης μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής περιόδου» και να εξαχθούν ορισμένα θετικά συμπεράσματα όσον αφορά τα αίτια που οδήγησαν στη διάσπαση της Αριστεράς και να διατυπωθούν ορισμένα ερωτήματα ως προς τη «στρατηγική του Κόμματος» και ποιος θα χρεωθεί την ήττα και, τελικά, από όσα ειπώθηκαν φάνηκε καθαρά:
…ότι το περιοδικό παρέμεινε στην πρωτοπορία της αριστερής διανόησης της εποχής του, την οποία παρακολουθούσε στενά, μεταφέροντας παράλληλα βασικά πορίσματά της στις σελίδες του […] και η συντακτική επιτροπή έδειχνε να αγωνίζεται να ακροβατήσει ανάμεσα στις παρελθοντικές παραδοχές και στην ευθεία αμφισβήτησή τους – με σαφή τάση αμφισβήτησής τους...
Έδωσε την ευκαιρία σε νέους ανθρώπους να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώμη τους με θέσεις και αντιπαραθέσεις. Και κυρίως, αν και «ενταγμένη στην Αριστερά, κατέστη ένα είδος υπερκομματικού εντύπου...».
Στο δεύτερο μέρος βλέπουμε ότι τα θέματα που απασχολούν τους πνευματικούς ανθρώπους, τη διανόηση του καιρού εκείνου στις συζητήσεις, αφορούν συγκεκριμένους τομείς της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αφορούν την έκφραση αντίληψης των αντικρουόμενων μερών.
Ως εδώ αναφέρονται όσοι διανοούμενοι από τον χώρο της Αριστεράς, αλλά και από άλλους, διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους, όπως διαμορφώθηκαν μεταδικτατορικά οι χώροι, λόγω των ειδικών συγκυριών, πήραν μέρος στις δημόσιες –μέσω του ιστορικού πλέον περιοδικού Επιθεώρηση Τέχνης– συζητήσεις, και αναπτύχθηκαν όσα θέματα και προβλήματα απασχόλησαν τις συζητήσεις/αναζητήσεις του ουσιώδους – αν κατέληξαν εκεί, ο μελετητής θα το κρίνει. Γιατί, όπως ήταν φυσικό, ο πολιτικός/ιδεολογικός ιστός, όσο και ο κοινωνικός, βγήκε βαριά πληγωμένος και κατακερματισμένος, σχεδόν διαλυμένος μετά την επάρατη επταετία και ο πνευματικός κόσμος καταρρακωμένος, δημιουργώντας προϋποθέσεις και κατάλληλο κλίμα κριτικής.
Η Επιθεώρηση Τέχνης «εκμεταλλεύτηκε» το γόνιμο έδαφος που δημιούργησε το κύμα των κοινωνικοπολιτικών και ιδεολογικών αλλαγών και των διαφοροποιήσεων και τις προϋποθέσεις ανάπτυξης σφοδρών διαλόγων. Έδωσε όχι μόνο την ευκαιρία και γόνιμο έδαφος, αλλά και, κυρίως, ελεύθερο βήμα σε όλους τους διανοούμενους που είχαν πρόθεση και ήθελαν να εκφράσουν τις απόψεις τους, να συζητήσουν και να λύσουν τις όποιες διαφορές τους δημοσίως. Έτσι εκφράστηκαν όλες οι θέσεις και αντιθέσεις, χωρίς σφοδρές αντεγκλήσεις, με ευπρέπεια και κοσμιότητα, χωρίς ωστόσο να καταλήξουν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα και να λύσουν τις διαφορές τους. Το σώμα της Αριστεράς στην Ελλάδα εξακολουθεί να ταλανίζεται ακρωτηριασμένο, κατακερματισμένο, χωρίς να καταφέρει να επουλώσει τις πληγές του, προς όφελος των ιδεολογικών αντιπάλων της.
Η Επιθεώρηση Τέχνης τελικά δεν έμεινε εντελώς ουδέτερη. Στο τρίτο μέρος αναπτύσσονται «Οι αντιδράσεις της σύνταξης στην επικαιρότητα», σε όσα ακολούθησαν «Απέναντι σε πολιτικές διώξεις, απόπειρες λογοκρισίας και πνευματικούς θεσμούς», «Απέναντι σε γεγονότα και πρακτικές της πολιτικής συγκυρίας της περιόδου», εκείνης της περιόδου που έλαβαν χώρα οι δημόσιες συζητήσεις. Ενταγμένη στον χώρο της Αριστεράς και την ΕΔΑ, «δεν θα μπορούσε να παραμείνει απλώς ένα έντυπο με σημείο αναφοράς τη λογοτεχνία και την τέχνη, αποποιούμενο τον πολιτικό εν τέλει χαρακτήρα […]. Αποτελούσε ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας…» και ως εκ τούτου ήθελε όχι μόνο να παρακολουθεί, αλλά και να επηρεάζει τα πολιτικοκοινωνικά δρώμενα του καιρού του και του τόπου: «Επρόκειτο για ένα αρκετά φιλόδοξο εγχείρημα νέων ανθρώπων», που επιχειρούσε με παρεμβάσεις να επηρεάσει την καλλιτεχνική δημιουργία τόσο στον τομέα των γραμμάτων, όσο και των τεχνών, και οι νέοι αυτοί άνθρωποι με τις παρεμβάσεις και τις απόψεις τους, «συνέβαλαν στην εξέλιξη των ιδεών και στη διαμόρφωση των νοοτροπιών της περιόδου, καθώς και στην ανάπτυξη της ευρύτερης κριτικής σκέψης […]. Κοντολογίς η Επιθεώρηση Τέχνης κινήθηκε μεταξύ στράτευσης και αμφισβήτησης με έναν τρόπο μοναδικό για τα ελληνικά περιοδικά με ανάλογα χαρακτηριστικά…». Έδωσε την ευκαιρία σε νέους ανθρώπους να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώμη τους με θέσεις και αντιπαραθέσεις. Και κυρίως, αν και «ενταγμένη στην Αριστερά, κατέστη ένα είδος υπερκομματικού εντύπου...».
Ακολουθεί εκτενής ελληνική και ξένη Βιβλιογραφία (51 σελ.), Υπόμνημα (55 σελ.) και Ευρετήριο. Κλείνοντας, έχω την ικανοποίηση και τη χαρά που μου δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθώ με ένα επιστημονικό, περίπλοκο και «πολλών ταχυτήτων» κείμενο και μάλιστα δοκίμιο, τόσο καλά δομημένο, τόσο τακτοποιημένο γλωσσικά και αισθητικά, μολονότι κινείται σε πολλά ιδεολογικά και διαφορετικά επίπεδα και αφορά διατύπωση όχι μόνο θετικών αλλά και αντικρουόμενων απόψεων, εκφραζόμενων, ωστόσο, με ευπρέπεια και αλληλοσεβασμό, όπως επισημαίνει ο ίδιος ο συγγραφέας.
Ο καθαρός, γραπτός, οργανωμένος και καλλιεργημένος λόγος του συγγραφέα, πέραν της εκ των πραγμάτων αναδεικνυόμενης επιστημονικής συγκρότησης, είναι απολαυστικός, έως χαριτωμένος και λογοτεχνικός. Η επισήμανσή μου δεν έγινε τυχαία. Ένα επιστημονικό κείμενο είναι ωραίο και κατανοητό, αν είναι καλογραμμένο, λογοτεχνικό· αυτό προϋποθέτει κατοχή και κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας.
Από τη Στράτευση στην Αμφισβήτηση
Λόγοι και Αντίλογοι στην Επιθεώρηση Τέχνης
Γιώργος Ανδρειωμένος
Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
σ. 368
ISBN: 978-960-08-0865-0
Τιμή: 16,00€
