fbpx
Ελένη Λαδιά: «Δοκίμια για τον Ντοστογιέφσκι»

Ελένη Λαδιά: «Δοκίμια για τον Ντοστογιέφσκι»

Όπως μαρτυρεί ο τίτλος του βιβλίου, Δοκίμια για τον Ντοστογιέφσκι, κυρίως όμως όπως ξέρουμε από το σύνολο του έργου της Ελένης Λαδιά –την αφοσίωσή της στον μεγάλο Ρώσο δημιουργό και την αγάπη της για τους ήρωές του– καταλαβαίνουμε αμέσως την περιπέτεια της ανάγνωσης στις σκοτεινές πτυχές του έργου που μας κληροδότησε ο μεγάλος συγγραφέας. Στα είκοσι δύο δοκίμια-μελέτες θα δούμε τη σημασία της λεπτομέρειας, το διεισδυτικό βλέμμα του δημιουργού στα άδυτα της ψυχής και διερευνητικό της συγγραφέως κάτω από την επιφάνεια των λέξεων. Με μία διευκρίνιση. Οι ήρωες δεν είναι οι πρώτοι και οι διάσημοι αλλά οι δευτερεύοντες και άσημοι. Πρόσωπα «βασανισμένα, ημίτρελα, ιδεόληπτα κι ο Ντοστογιέφσκι είχε την θεόθεν ή δαιμονόθεν αποστολή να τα παρουσιάσει στους αναγνώστες του»· και η εγκυρότερη αναγνώστριά του είναι η Ελένη Λαδιά.

Παίρνοντας από την αρχή το νήμα και οδεύοντας προς το βάθος του ντοστογιεφσκικού λαβυρίνθου, συναντάμε κατ’ αρχάς τον «Ορντίνωφ της Σπιτονοικοκυράς» και αμέσως αναγνωρίζουμε έναν τύπο ανθρώπου που τρέφεται με σκέψεις και ιδέες, αλλά δεν τολμά να δράσει. Η αδράνεια αυτή ως αυτοπεριορισμός τον μεταβάλλει σε μόνιμο δεσμώτη. Όταν αποφασίσει να βγει, ανακαλύπτει πως δεν ξέρει τίποτα για τον κόσμο και κυρίως για τον έρωτα. Η ιστορία του εν ολίγοις μας θυμίζει τον Φάουστ (εφόσον έχει τη μονομανία του επιστήμονα και του καλλιτέχνη), τον Μπάιρον, ο οποίος καθόλου δεν ήταν αδρανής αλλά έβρισκε πως είχε έρθει η ώρα να κάνει τις λέξεις του πράξεις και, ερχόμενος στο Μεσολόγγι, ανακαλύπτει έναν κόσμο που δεν ήξερε. Τέλος, ένας τρίτος έρχεται από τον Ροΐδη. Πρόκειται για τον νεαρό μοναχό Φρουμέντιο, που μόνον όταν βγήκε από το μοναστήρι ανακάλυψε πως υπάρχουν και άλλες Ιωάννες. Στην περίπτωσή μας, ο Ορντίνωφ ερωτεύτηκε αμέσως τη νεαρή Κατερίνα, που ήταν ερωτική σύντροφος του γερο-Μούριν που τον θεωρούσε Κύριό της και αφέντη, που ο διαβολικός γέρος τής διάβαζε «θεοτικά» βιβλία. Με τη σειρά της, η εξαρτημένη από τον Μούριν Κατερίνα ένιωσε ερωτική αγάπη για τον Ορντίνωφ, αλλά τη βάφτισε αδελφική. Και ο Ορντίνωφ, που ήταν παρθένος αλλά και ολοκληρωτικά δοσμένος στο ερωτικό του πάθος, γνώρισε τις φτωχικές συνοικίες «όπου οι παθιασμένοι ήρωες του Ντοστογιέφσκι, με τον τρόμο του τρωγλοδύτη ζούσαν τις πικραμένες ιστορίες τους». Εκεί ο ήρωας θα δοκιμαστεί και στη φαντασία του ο γερο-Μούριν θα πάρει τη μορφή του Γέρου των παιδικών του χρόνων, του Μάγου και του Σοφού που εξουσιάζει τις τύχες των άλλων. Και το περίεργο αυτό τρίγωνο θάλλει συχνά στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία (Μαρσέλ Πανιόλ, Γρ. Ξενόπουλος, Μπ. Πάστερνακ κ.ά.), αλλά και ο Ρασπούτιν ένας τέτοιος διαολοκαλόγερος δεν είναι; Ο Μούριν ακόμα και ετοιμοθάνατος κινεί τα νήματα της ψυχής και των δύο νεαρών που αδυνατούν να του ξεφύγουν, διότι η ψυχολογική εξάρτηση είναι ισχυρότερη πάσης άλλης και ο σοφός γεροδιάβολος ξέρει πως «ένας αδύναμος άνθρωπος δεν μπορεί να σταθεί μόνος του […] Για μια απλοϊκή καρδιά η ελευθερία δεν φελάει τίποτα…».

Ένα άλλο παθογενές τρίγωνο γεννιέται ανάμεσα στον Ιβάν Καραμάζωφ και την αγαπημένη του, η οποία έχει «συναισθηματικές δοσοληψίες» και με τον αδελφό του, Μίτια. Σχέσεις αναλογίας και αντίθεσης με τον Ιβάν παρουσιάζει ο Ιωσήφ Κ. του Κάφκα. Ο Ιβάν μοιάζει με τον Ορντίνωφ ως προς την παρθενικότητα, την εγκεφαλικότητα, την αδράνεια και τον εγκλεισμό στις ιδέες του. Ο Ιβάν φαίνεται να είναι ο μελλοντικός Ιωσήφ και ο Ιωσήφ ο νεαρός Ιβάν. Η φαινομενική διαφορά τους χάνεται, αν δούμε τη δύναμη της ενοχής την οποία φέρουν «σαν προϋπάρχουσα αμαρτία» ή σαν προπατορικό αμάρτημα. Ένοχοι είναι όλοι, ακόμα και αν δεν έχουν εγκληματήσει. Και η πρόθεση μόνο αρκεί και ο Ιβάν είχε πρόθεση. Ο φόνος δίνει μορφή στην ουσία που «υπήρχε ανέκαθεν» γράφει η Ελένη Λαδιά και «η αθωότης μου δεν απλουστεύει το ζήτημα» γράφει ο Κάφκα. Η μελέτη θα μας αποδείξει πως «η ελευθερία είναι συνυφασμένη με την οδύνη» (Ντοστογιέφσκι) και «η άγνοια με τη γαλήνη» (Κάφκα). Μακάριοι οι μη ειδότες; Το πρόβλημα δεν θα απαντηθεί, απλώς θα διευρυνθεί «η ρωγμή στα τοιχώματα […] για περισσότερο οξυγόνο».

Η Ελένη Λαδιά μάς προσφέρει μια γοητευτική περιπλάνηση στον σκοτεινό ψυχισμό των ντοστογιεφσκικών ηρώων, που θα μπορούσε να είναι και δικός μας.

Ακολουθεί η μελέτη για το Υπόγειο, «υπόγεια μουσική» και «μεγαλοφυής μελέτη» κατά τον Νίτσε. Με τον τίτλο «Ζήτω το υπόγειο! Στο διάβολο το υπόγειο» βρισκόμαστε μπροστά στην έρευνα του κρυμμένου εαυτού. Τι είναι καλύτερα, το «γνώθι σαυτόν» ή το αντίθετό του; Υπάρχει αλήθεια και ποια είναι; Το ότι δεν έχει κανείς τα επιχειρήματα να αποδείξει την ύπαρξη ή όχι της αλήθειας, αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχει; Μα Κι Εκείνος δεν απήντησε· η έλλειψη απάντησης είναι απάντηση, ανάλογα με το ποιος ρωτάει και ποιος δεν απαντάει. «Το Υπόγειο είναι η ψυχολογική σκέψη» και ο ήρωάς του «ένα νέο είδος ανθρώπου […] φορέας μιας υπερλογικής καινούριας γλώσσας».

Η μελέτη της Ελένης Λαδιά πάνω σε δευτερεύοντες ήρωες του Ντοστογιέφσκι θα επεκταθεί στην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και στο πώς αντιδρά ο Καλλικλής, το alter ego του Πλάτωνα, πώς ο Νίτσε αντέκρουσε αυτήν την «ύβρι στην ανθρώπινη φύση», πώς ο Ρασκόλνικωφ έκανε τα παραπάνω και πώς λειτουργεί το όνειρο στον έναν και πώς στον άλλο. Πάρα πολύ κεντρίζει την περιέργειά μας ο τέταρτος συνομιλητής που λείπει από τον Τίμαιο του Πλάτωνα αλλά υπάρχει στους Αδελφούς Καραμάζωφ· είναι ο νόθος γιος, ο ενορατικός Σμερντιάκωβ που συμπληρώνει την τέλεια τετράδα. Ο Σατανάς, θα έλεγε ο Ωριγένης, ο δευτερεύων σημαίνων, το ανάλογο του θεωρητικού Ιβάν. Το χέρι που σκότωσε τον πατέρα ο ένας, ο νους ο άλλος και ο Ντοστογιέφσκι ο Γιουνγκ του μέλλοντος.

Η πινακοθήκη του Ντοστογιέφσκι περιλαμβάνει και γυναίκες· αντιφατικές, νευροπαθείς, που δεν ξέρουν τι θέλουν, που λιποθυμούν, με άλλον είναι ερωτευμένες και άλλον αγαπούν, άλλον παντρεύονται, άλλον θέλουν. Κοντά στην Κατερίνα ποζάρουν η Ναστάζια, η Νιέτοτσκα, η Νάστιενκα κ.ά.

elladΗ συγγραφέας θα αξιοποιήσει πολλές φορές την ευκαιρία να αναζητήσει τη σκέψη του Ντοστογιέφσκι στον Νίτσε ή στον Κίρκεγκωρ, θα ερευνήσει το αίτημα της μοναδικότητας, το πρόβλημα της συνείδησης και της αυτογνωσίας, το θέμα του κοινού ή του εξαιρετικού ανθρώπου, τη διαφορά του νόμου και της φύσης, του διαβόλου και του «ανθρωποθεού», του ντοστογιεφσκικού Παίχτη και του ανάλογού του στην Ντάμα Πίκα του Πούσκιν. Και το μυστικό της Τύχης; «Απρόσιτο όπως και η ουσία του Θεού», του Σωσία. Η Ελένη Λαδιά μάς προσφέρει μια γοητευτική περιπλάνηση στον σκοτεινό ψυχισμό των ντοστογιεφσκικών ηρώων, που θα μπορούσε να είναι και δικός μας.

 

Δοκίμια για τον Ντοστογιέφσκι
Ελένη Λαδιά
Αρμός
234 σελ.
ISBN 978-960-615-330-3
Τιμή €12,50
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.