Γιάννης Βαληνάκης: «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών»

Ήρθε στα χέρια μου ένα από τα βιβλία της νέας εκδοτικής παραγωγής, και από τα πιο ενδιαφέροντα των τελευταίων ετών στη χώρα μας στο πεδίο της άσκησης εξωτερικής πολιτικής: Η Ελλάδα των τεσσάρων θαλασσών του Γιάννη Βαληνάκη (Εκδόσεις Ι. Σιδέρης). Το βιβλίο είχε την ατυχία να κυκλοφορήσει με το ξέσπασμα της πανδημίας, με αποτέλεσμα να αναβληθεί η δημόσια παρουσίασή του από τους Νίκο Κοτζιά, Άγγελο Συρίγο και Μανώλη Κωττάκη, την οποία και ανέμενα με ενδιαφέρον. Το πόνημα αποτελεί όμως ένα εξαιρετικό δείγμα ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής απέναντι στην Τουρκία και τους άλλους γείτονες. Σε αντίθεση με διάφορους διεθνολογούντες που συχνά περιορίζονται στην ανάλυση της επικαιρότητας ή σε δημοσιογραφικές «αποκαλύψεις» ανεκδοτολογικού χαρακτήρα για κρίσιμα γεγονότα, ο συγγραφέας δεν διστάζει, με εκ της θέσεως στην οποία θήτευσε αίσθημα ευθύνης, να προτείνει λύσεις. Ξεκινάει αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές της περιόδου 2004-2009 όταν δραστηριοποιείτο επί του ευρωπαϊκού διπλωματικού πεδίου με νέες πρωτοβουλίες και προτάσεις (ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή για την προστασία των συνόρων μας, ευρωπαϊκή ΑΟΖ κ.λπ.).

Το φιλόδοξο αλλά και ρεαλιστικό συνάμα σχέδιο εθνικής στρατηγικής που παρουσιάζεται στις σελίδες του βιβλίου απαιτεί ασφαλώς επιστημονική κατάρτιση, αλλά και διαπραγματευτική εμπειρία, τα οποία αμφότερα διαθέτει ο συγγραφέας. Με δεκαετίες ενασχόλησης με τα ελληνοτουρκικά ως καθηγητής διεθνών σχέσεων στο ΕΚΠΑ, αλλά και με εξαετή θητεία ως Υφυπουργός Εξωτερικών σε όλες τις κυβερνήσεις Κώστα Καραμανλή (ενδεχομένως ο μακροβιότερος κεντροδεξιός υπουργός στο ΥπΕξ κατά τη μεταπολίτευση), όχι τυχαία αποκλήθηκε «a powerhouse of ideas» από ένα Ευρωπαίο ομόλογό του, λειτουργώντας τόσο ως δημιουργικός διανοητής όσο και ως θαρραλέος πολιτικός «doer» «επί του πεδίου» της εξωτερικής πολιτικής.

Με γνώση των διεθνών συσχετισμών και των συγκρουόμενων στρατηγικών, είχε αναλάβει ήδη από τον καιρό της αντιπολίτευσης να προετοιμάσει κατ’ εντολή του εν αναμονή τότε πρωθυπουργού την «υψηλή στρατηγική» της Νέας Δημοκρατίας, όπως ο ίδιος μάς πληροφορεί μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού. Ο στόχος ήταν η «έξυπνη» επίλυση των προβλημάτων με την Τουρκία αλλά και η δημιουργία της «Ελλάδας των τεσσάρων θαλασσών», ή αλλιώς ο τετραπλασιασμός του εθνικού γεωστρατηγικού χώρου: 500.000 τετρ. χλμ. νέου θαλάσσιου και υποθαλάσσιου χώρου και στρατηγικού, οικονομικού και φυσικά ενεργειακού πλούτου για την Ελλάδα. Για την υλοποίηση του Σχεδίου «Ελλάς επί Τέσσερα» ο συγγραφέας ως πολιτικός αποδύθηκε σε μια μάλλον μυστική εκστρατεία διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση με τους γείτονές μας «κάτω από το ραντάρ» της Τουρκίας (και μάλιστα χωρίς να του το έχει πιστώσει κανείς). Ούτε καν οι Δωδεκανήσιοι ψηφοφόροι του, που παρά τη διεθνή παρουσία του κα με αναφορές και στην ιδιαίτερη πατρίδα του (βλ. την ευφυέστατη «ανάσυρση από τη ναφθαλίνη» της οιονεί ΑΟΖ της Δωδεκανήσου επί ιταλοκρατίας και την επανεγκατάσταση κατοίκων σε εγκαταλελειμμένα νησιά), το 2009 τού γύρισαν την πλάτη.

Η αλήθεια είναι ότι Καραμανλής και Βαληνάκης δεν ενστερνίστηκαν το 2004 την άποψη της μικρής θαλάσσιας Ελλάδας. Αυτής που κολλημένη στα 6 ν.μ. δεν τολμά να ασκήσει απολύτως κανένα από τα δικαιώματα για θαλάσσιες ζώνες που της δίνει η Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας (ΣΔΘ) του ΟΗΕ. Δεν φαίνεται να ενστερνίστηκαν επίσης την πολιτική των αποσπασματικών χειρισμών, της πολιτικά «βολικής» αναβλητικότητας που βασιζόταν στην «ασφαλή» πρόβλεψη του αυτο-καταποντισμού του γειτονικού «θηρίου» ή στη σκληρή τιμωρία του από τη διεθνή κοινότητα κι έστησαν ένα ασφυκτικό πλέγμα ευρωπαϊκών όρων συμπεριφοράς για την Τουρκία.

Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και επιστημονικά τεκμηριωμένο βιβλίο για όσους ενδιαφέρονται να μυηθούν στην εξωτερική πολιτική και στα οραματικά σχέδια μιας ισχυρής Ελλάδας τεσσάρων θαλασσών.

Ο Βαληνάκης ξεκινά παράλληλα διαπραγματεύσεις οριοθέτησης με Αλβανία, Λιβύη και Αίγυπτο στο πλαίσιο μιας γενικότερης κυκλωτικής στρατηγικής με στόχο τη «διεκδικητική εξομάλυνση» των σχέσεων με την Τουρκία. Με την Αλβανία υπογράφεται το 2009 μια υποδειγματική συμφωνία, ενώ με τη Λιβύη οι δύο χώρες πλησιάζουν πολύ κοντά. Δυστυχώς στη συνέχεια δεν φαίνεται να συνεχίζεται η προσπάθεια με την ίδια ζέση, ενώ η Τουρκία ξεκινά μια επιθετική στρατηγική ανατροπής των κεκτημένων της περιόδου 2004-2009.

Κεντρική θέση του συγγραφέα, που αναλύεται πληρέστατα στο βιβλίο, είναι ότι η καλύτερη εθνική επιλογή δεν είναι ούτε η κλιμάκωση και θερμή σύγκρουση, αλλ’ ούτε και η συνέχιση της υποχωρητικής διολίσθησης χωρίς οποιοδήποτε κέρδος που ακολουθήθηκε επί δεκαετίες. Επιπλέον, η Ελλάδα με το επί δεκαετίες φοβικό πάγωμα κάθε οριοθέτησης με τη γείτονά της είχε τεράστια διαφυγόντα κέρδη από τη μη-αξιοποίηση όλα αυτά τα χρόνια των υδρογονανθράκων και άλλων πόρων των τεσσάρων θαλασσών της.

Στο βιβλίο ο Γιάννης Βαληνάκης εξηγεί με ποιον τρόπο απέναντι σε μια επιθετική κι επικίνδυνη Τουρκία η ασφαλέστερη οδός για την Ελλάδα είναι να προετοιμαστεί σοβαρά διασφαλίζοντας αποτρεπτικά (με «έξυπνες» κινήσεις, τους κατάλληλους εξοπλισμούς και διπλωματικές συμμαχίες) αξιόπιστη στήριξη αλλά και αμυντική συνδρομή για τις δύσκολες περιστάσεις. Επιμένει ιδιαίτερα στο ότι προκειμένου να προσέλθει σε διερευνητικές επαφές, όχι μόνο θα πρέπει να πληρούνται σαφείς προϋποθέσεις, αλλά και να κατατεθούν χάρτες και συντεταγμένες που θα αποτυπώνουν με ακρίβεια τα δικαιώματα και τις ελληνικές διεκδικήσεις για όλες τις θαλάσσιες ζώνες που προβλέπει η ΣΔΘ: 12 ν.μ. χωρικών υδάτων ξεκινώντας από ευθείες γραμμές βάσης, συνορεύουσα ζώνη +12 ν.μ. για τους συγκεκριμένους σκοπούς που αναφέρει η ΣΔΘ, ΑΟΖ κ.ά. Τα εξωτερικά αυτά όρια που δικαιούται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο να διεκδικεί η Ελλάδα αποτυπώνει μάλιστα ο συγγραφέας σε αξιόπιστους χάρτες που πρώτη φορά δημοσιεύονται, είναι ασφαλώς φιλόδοξοι αλλά τεκμηριωμένοι κι από τον λεγόμενο χάρτη της Σεβίλης. Υπαινικτικά επισημαίνει βέβαια, όπως κάθε έμπειρος διαπραγματευτής, ότι το τελικό αποτέλεσμα σπάνια είναι ίδιο με τις αρχικές διαπραγματευτικές θέσεις. Κι ότι γι’ αυτό, αν η Ελλάδα προσέλθει με τις σημερινές της μινιμαλιστικές θέσεις να αντιμετωπίσει τις παντελώς εκτός δικαίου της θάλασσας απαιτήσεις της Άγκυρας, κινδυνεύει να υποστεί βαριά ήττα.

gvalin Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και επιστημονικά τεκμηριωμένο βιβλίο για όσους ενδιαφέρονται να μυηθούν στην εξωτερική πολιτική και στα οραματικά σχέδια μιας ισχυρής Ελλάδας τεσσάρων θαλασσών. Απομένει να δούμε στο τέλος της διαδικασίας των οριοθετήσεων πόσο κοντά θα φτάσουμε στον στόχο αυτόν. Ή θα απομακρυνθούμε –φευ– απ’ αυτόν.