Παύλος Σούρλας: «Ρυθμίζοντας τα του βίου»
Φωτισμένος άνθρωπος, δημοκράτης και πρόδρομος του μελλοντικού Διαφωτισμού, ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παύλος Σούρλας εξερευνά με απολύτως διεξοδικό και κατατοπιστικό τρόπο την περιπέτεια των ιδεών από την Κλασική Αρχαιότητα μέχρι σήμερα στον τομέα των φιλοσοφικών ερωτημάτων περί ευ ζην, ισονομίας, απονομής δικαιοσύνης, ηθικής βίου και διάκρισης μεταξύ ορθού και αγαθού. Χρησιμοποιεί την καθαρευουσιάνικη λέξη «βίος» για να τη διακρίνει από την επιβίωση, που έχει σαν δεύτερο συστατικό της τη «ζωή». Βάλλοντας με αντικειμενικό τρόπο, με τεκμηριωμένα επιχειρήματα και αυστηρή επιστημονική μέθοδο κατά του νομικού θετικισμού, προτάσσει νεωτερικές θεωρίες που είναι εγγύτερες της δικής μας άποψης περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προσωπικών ελευθεριών. Αναζητώντας τη χρυσή τομή ανάμεσα στην πολιτική νομιμοποίηση και θεσμοθετημένων εξαναγκασμών στο πλαίσιο της εφαρμογής της αρχής της πλειοψηφίας, ακροβατεί ευστόχως χωρίς να μεροληπτεί ανάμεσα σε φιλοσοφικά ρεύματα, αντιλήψεις και σχολές αποφεύγοντας την παγίδα του θυμικού και με καθαρά νοητικό τρόπο. Αξιοθαύμαστη διαύγεια σε συνδυασμό με αφηγηματική δεξιότητα λογοτεχνικών αξιώσεων προσδίδει στο πόνημα αυτό ένα καθολικότερο ενδιαφέρον από τον στενό ακαδημαϊκό κύκλο επιστημονικών συγγραμμάτων. Συγκεκριμένα, το έργο αυτό απευθύνεται σε όλους τους πολίτες που προτιμούν να διάγουν τον βίον τους με «αρετήν και τόλμην», προκειμένου να εξασφαλίζουν την πολυπόθητη Ελευθερία δι’ εαυτούς και αλλήλους.
Ιδιοφυώς διαχειρίζεται τη σωκρατική διδασκαλία επικαιροποιώντας τη με αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνία, παραπέμπει εμμέσως πλην σαφώς στην πυραμίδα των ανθρώπινων αναγκών του Maslow και αναμεταδίδει στις εκτενείς του υποσημειώσεις όλες τις ειδικές γνώσεις που προαπαιτούνται για την πλήρη κατανόηση και παρακολούθηση της δομημένης σκέψης κι επιχειρηματολογίας του. Κάποιες επαναλήψεις από κεφαλαίου εις κεφάλαιον και εντός του ιδίου κεφαλαίου κρίνονται και είναι απαραίτητες προκειμένου να μη διαλυθεί η αρραγής συνοχή ενός κειμένου με αξιοπρόσεκτη μαθηματική δομή. Το βασικό ερώτημα που τίθεται επί της βιοηθικής είναι: δίδεται και αναγνωρίζεται προτεραιότητα του ορθού έναντι του αγαθού; Μεγάλο θέμα, συζητήσιμο και ανεξάντλητο, αφού η κάθε εποχή, το κάθε πολιτικό σύστημα δίνει τις δικές του απαντήσεις και διαμορφώνει τη δική του πυραμίδα αξιών.
Ο υποκειμενισμός, ως διαδεδομένη σχετικιστική τάση, αντίκειται σε κάθε δεοντοκρατική σκοπιά και μέσα σε αυτή την αέναη διαλεκτική επικρατούν ή υποχωρούν ορθοπρακτικές ηθικές.
«Το κοινό αγαθό προσδοκάται ότι θα επέλθει κατ’ αποτέλεσμα όταν γίνει σεβαστή η ιδιωτικότητα των ατομικών επιλογών περί του αγαθού και όταν, από την πλευρά της οργάνωσης της συλλογικότητας, προστατευθούν τα δικαιώματα όλων και εγκαθιδρυθούν θεσμοί δικαιοσύνης. Το κοινό αγαθό εξακολουθεί βέβαια να αναγνωρίζεται από ορισμένους ως πρώτος σκοπός της πολιτικής, οι περισσότεροι όμως δέχονται ότι έρχεται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την τήρηση των αρχών δικαιοσύνης» (σελ. 111).
Στην πιο πάνω παράγραφο –ως δείγμα γραφής– διατυπώνεται ανάγλυφα και λακωνικά με τη μέγιστη δυνατή ρητορική λιτότητα του έμπειρου πανεπιστημιακού δασκάλου όλη η δυναμική των αντικρουόμενων απόψεων.
Ολόκληρα υποκεφάλαια όμως και διαρκείς αναφορές σε όλα τα κεφάλαια επιφυλάσσονται για τα φυτά και τα ζώα, για όλες τις μορφές «έμψυχης» ή «άψυχης» ζωής που τείνουν να εξαφανιστούν και δεν ενέχουν κάποια χρησιμοθηρική στόχευση από πλευράς των ανθρώπων, που αποφεύγει ο έγκυρος ερευνητής να τους θεωρήσει ως «κορωνίδα της δημιουργίας». Για την ακρίβεια, επιχειρηματολογεί ακριβώς περί του αντιθέτου, επικαλούμενος τον «φυσικό άνθρωπο» του Ρουσό, αποφεύγοντας όμως να θεοποιήσει τη Φύση ή τη γενναιόδωρη τροφό μας, τη Γαία.
Αξιοθαύμαστη διαύγεια σε συνδυασμό με αφηγηματική δεξιότητα λογοτεχνικών αξιώσεων προσδίδει στο πόνημα αυτό ένα καθολικότερο ενδιαφέρον από τον στενό ακαδημαϊκό κύκλο επιστημονικών συγγραμμάτων.
Κρατώντας τις δέουσες αποστάσεις από κάθε «πρωτόγονη σκέψη», αφιστάμενος μυθολογικών ή ευρέως διαδεδομένων ανθρωπομορφισμών, εξετάζει την αξία της ζωής, κάθε ζωής, αυτής καθεαυτήν και διέρχεται με διεξοδικό τρόπο αμφιλεγόμενα ζητήματα, όπως η ευθανασία και οι αμβλώσεις.
Όμως τα μεγάλα ερωτηματικά και οι μέγιστες επιφυλάξεις ως προς την εξέλιξη της βιολογίας και της μη παράλληλης, ισόρροπης ανάπτυξης της βιοηθικής τίθενται στο τέλος αυτού του κοινωφελούς πονήματος, όπου εκφράζονται κάποιες εύλογες επιφυλάξεις για τις κλωνοποιήσεις, τις υβριδικές μορφές ζωής και για τα όρια που πρέπει να τεθούν ή να μην τεθούν στην επιστημονική έρευνα.
Μία από τις ύψιστες αρετές του ανθρωπισμού είναι η υπεράσπιση μορφών ζωής που δεν μπορούν να υπερασπιστούν τα δικά τους δικαιώματα. Κάθε ανθρωποκεντρική και ανθρωπομετρική θεώρηση κρύβει εγγενείς παγίδες και δεοντολογικές δυσχέρειες. Στην «Ακροτελεύτια απορία» του, όμως, ο έξοχος και διακεκριμένος μελετητής διερωτάται ευθαρσώς και διαπιστώνει (σσ. 202-204): «Από τη σκοπιά της βιοηθικής το ερώτημα που τίθεται είναι ριζικό: Πώς μπορούμε να σταθμίσουμε τα αναμφιβόλως τεράστια αποτελέσματα της νέας τεχνολογίας προς τα αρνητικά, δεδομένου ότι οι διανοιγόμενες δυνατότητες αφορούν όχι επί μέρους εκφάνσεις, αλλά την ίδια την αξία της ζωής γενικά, ανθρώπινης και μη; Κι αν όχι, για ποιο λόγο; Τι είναι αυτό που κινδυνεύει, απλώς τα δυστυχή ανθρωποειδή που ίσως δημιουργηθούν, οι ζώντες λόγω του ανταγωνισμού τους προς τους υπό εκκόλαψη υπερανθρώπους, ή μήπως το πρόβλημα είναι η ανθρώπινη ύβρις απέναντι στη φύση, που κινδυνεύει να αλλάξει ό,τι γνωρίζαμε έως σήμερα για το ανθρώπινο είδος και τα λοιπά έμβια όντα; Από την άλλη πλευρά όμως, είναι ηθικά επιτρεπτό να απαγορευθεί η πρόοδος της ανθρώπινης γνώσης ή να αγνοηθούν οι διανοιγόμενες δυνατότητες απάλυνσης του ανθρώπινου πόνου μέσω νέων θεραπειών; […] Αυτό που μπορεί και πρέπει να γίνει αμέσως είναι η διαφώτιση της δημόσιας κοινής γνώμης ώστε μέσω αυτής να επιτευχθεί κινητοποίηση των κυβερνήσεων, αλλά και των ίδιων των επιστημόνων. Η βιοηθική αυτή διαφώτιση είναι κάτι πρόδηλα ανεπαρκές. Αλλά αποτελεί το μόνο που μπορεί να ξεκινήσει χωρίς καθυστέρηση».
Σοφόν το σαφές. Φαίνεται ότι έχουμε κορυφαίους πνευματικούς ανθρώπους, καθηγητές πανεπιστημίου διεθνούς βεληνεκούς με επίγνωση της αυξημένης ευθύνης και της διεθνούς αποστολής τους που εργάζονται νυχθημερόν, όχι απλώς ανατέμνοντας το παρελθόν αλλά προβληματιζόμενοι για το ασαφές ακόμα και ρευστό αύριο, που πρέπει, επιβάλλεται και είναι ανάγκη να είναι φωτεινό οδηγώντας διαρκώς προς μια καινούργια Αναγέννηση, προς πολλές διαδοχικές Αναγεννήσεις… Αναγεννησιακοί άνθρωπο σαν τον καθηγητή Παύλο Σούρλα είναι απαραίτητοι στον δοκιμαζόμενο τόπο μας και πολύτιμοι για την υφήλιο γενικότερα.
Αναζητήστε αυτό το βιβλίο, διαβάστε το μετά προσοχής, υπογραμμίστε τα χωρία που σας ενδιαφέρουν και άπτονται των γνωστικών ή επαγγελματικών σας ενδιαφερόντων. Κάτι καλό θα βγει από αυτή τη ζύμωση. Δουλειά του κριτικού, κάθε κριτικού μυαλού εν γένει, είναι να ξεχωρίζει από τον εσμό τον πολύτιμο λίθο, να τον καθαρίζει και να τον προβάλλει, για το Καλό, για το Ανώτερο Καλό όλων μας.
Φωτισμένα μυαλά όλου του κόσμου ενωθείτε. Επειγόντως. Δεν έχουμε πολύ καιρό… Η καταστροφή του πλανήτη που μας τρέφει, η κατασπατάληση των φυσικών πόρων, η υπεράντληση των όποιων ζωτικής σημασίας αποθεμάτων έχει ήδη ξεπεράσει την καμπή εκείνη, από όπου δεν έχει επιστροφή. Προλαβαίνουμε και δεν προλαβαίνουμε να αντιστρέψουμε την κατιούσα καμπύλη του Gauss. «Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία». Όσοι νομίζουμε πως είμαστε άξιοι ας παλέψουμε για όλους. Η Αλήθεια είναι προαπαίτηση της Δικαιοσύνης κι η Δικαιοσύνη προαπαίτηση της Αρμονίας. Κι η Αρμονία συνώνυμη του Κάλλους… Ας σταθούμε στο ύψος των γιγάντων που μας κινητοποιούν ακόμη με τα ερωτήματα που έθεσαν, αν όχι και με τις απαντήσεις τους.
Ρυθμίζοντας τα του βίου
Ο νομοθέτης και η βιοηθική
Παύλος Σούρλας
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
208 σελ.
ISBN 978-960-524-576-4
Τιμή €14,00
