Τούλα Ρεπαπή: «Μούσες & Δαιμόνια, Β’ τόμος»
«Μούσες και Δαιμόνια αναδύονται από τις σελίδες των βιβλίων της Ελένης Λαδιά, κατακτώντας και εμπνέοντας κάθε αναγνώστη […] εμπνέει αξίες, διδάσκοντας ταυτόχρονα ήθος και γραφή».
Στο εξώφυλλο ένα κεφάλι Σφίγγας, της οποίας ο αέρας έχει πάρει δεξιά μαλλιά και φουλάρι, γεμάτα γραφές ακατανόητες, μάτια κλειστά και αυτί τεντωμένο και μεγάλο για να ακούει καλά, το βιβλίο εντυπωσιάζει. Και επειδή δεν είναι τυχαίο το εικαστικό, θα σταθώ εδώ για λίγο, για να δω την παραλληλία συγγράμματος και εικαστικού αποτελέσματος. Η Σφίγγα, όπως την ονόμασα, είναι η ίδια η συγγραφέας και τα λόγια τα ακατάληπτα είναι αυτά που διαθέτουν τα υπερφυσικά όντα –Σφίγγες, Σειρήνες, Πυθίες, Σίβυλλες– για να τα μεταφέρουν στους πιστούς, στους ερωτώντες και αγωνιούντες. Είναι τα ανθρωπόμορφα ή θεόμορφα πρόσωπα που θα εμπνεύσουν ένα προικισμένο πλάσμα από τη φύση για να φέρει στο φως εκείνα τα άδηλα στον κοινό αναγνώστη μυστικά, που κρύβονται σε απλές επαναλαμβανόμενες ιερουργίες. Η Λαδιά περισσότερο Σίβυλλα, χωρίς να περιμένει ερώτηση, φθέγγεται, αλλιώς «αποθανείν θέλω» θα έλεγε και θα σιωπούσε.
Κάτι άλλο που επίσης θα έπρεπε να δηλωθεί είναι ότι ο κριτικός, από τρίτο χέρι σ’ αυτή την περίσταση, επικοινωνεί με την Ελένη Λαδιά μέσα από το φίλτρο της Τούλας Ρεπαπή. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι τρεις γυναίκες στη σειρά πιάνουν το ίδιο νήμα και από χέρι σε χέρι στέλνουμε το μήνυμα στον αναγνώστη, που και εκείνος ήδη αρχίζει να μπαίνει στη μυσταγωγία και φυσικά περιμένει να ακούσει τις Μούσες με το «γλυκό πολύφθογγο λαρύγγι» (κατά Βασίλη Ρώτα) και τα δαιμόνια με την αμφίσημη-πολύσημη συμπεριφορά.
Η Τούλα Ρεπαπή έχει είκοσι χρόνια που γράφει κείμενα για τη Λαδιά, διαβάζει Λαδιά και έχει κατακτηθεί και γοητευθεί. Απόδειξη αποτελεί η συγκέντρωση αυτών των κειμένων σε δύο τόμους, από τους οποίους παρουσιάζουμε εδώ τον δεύτερο (τα κείμενα του οποίου είναι δημοσιευμένα στο ηλεκτρονικό περιοδικό Diastixo). Η κριτικός επιμένει πως τα κείμενα της Λαδιά πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία και να διαβάζονται από φοιτητές. Επιτρέψτε μου να διευκρινίσω το γιατί: για να επικοινωνήσουν –μαθητές και φοιτητές– με ένα είδος γραφής τελείως άλλο από το τρέχον και από εκείνο που μας βομβαρδίζουν τα ΜΜΕ καθημερινώς.
Η Ρεπαπή παρατάσσει τα βιβλία της Λαδιά πλάι στα βιβλία που είναι πυλώνες της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, υπόδειγμα ύφους και γλώσσας, τα οποία διδάσκουν πώς να γράφουμε και πώς να κρίνουμε. Η Ρεπαπή εστιάζει στη «μαγεία της γλώσσας, μέσα από την αρχοντιά των λέξεων», την ετυμολογία, τη ρίζα και τους γραμματοσυντακτικούς κανόνες στους οποίους υπακούουν τα κείμενα της Λαδιά. Επίσης, επιμένει στις λεπτομέρειες από τις οποίες αναδύεται η ουσία του κάθε διηγήματος, η Αρχαιολογία, η Μυθολογία, η Ιστορία. Μάλιστα, σε ορισμένα διηγήματα, στα οποία η Λαδιά εστιάζει σε ένα δευτερεύον πρόσωπο της ομηρικής Ιλιάδας π.χ., θα δει τον κόσμο με τα μάτια εκείνου του αφανούς και άσημου (την ιδέα έχει πραγματοποιήσει ο Τομ Στόπαρντ με τον Ρόζενκραντζ και τον Γκίλντενστερν, δύο αφανείς ήρωες από τον Άμλετ του Σαίξπηρ). Στην περίπτωση αυτή ο δημιουργός, και με τη σειρά του ο αναγνώστης, μπαίνει στην άλλη άκρη της ορχήστρας και παρακολουθεί τα δρώμενα από την αμελητέα θέση τους στο μεγάλο δράμα, αλλά είναι το δράμα των αφανών όπως φύλακες, φρουροί, παραμάνες, πρόσωπα που κανένα ρόλο βασικό δεν έχουν στην εξέλιξη και είναι ακόμα πιο πίσω από τον κοινό μέσο πολίτη που συμμετέχει στον χορό. Πρόσωπα έξω από τον χορό, των οποίων όμως μια ή δύο κουβέντες αρκούν για να μας δώσουν την άλλη άκρη του μεγαλοπρεπούς. Τα μεγάλα ζητήματα τίθενται, αλλά ποτέ δεν απαντώνται τελεσίδικα.
Η κριτικός επιμένει πως τα κείμενα της Λαδιά πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία και να διαβάζονται από φοιτητές.
Δεν είναι άμοιρον σημασίας το ότι η Λαδιά επιμένει στον Λόγο του Θεού, στο «θέσφατον», ότι δίνει μεγάλη σημασία στην επιλογή της λέξης, γιατί, όπως επισημαίνει η Ρεπαπή, οι λέξεις είναι ό,τι οι αριθμοί για τον μαθηματικό, οι νότες για τον μουσικό, τα χρώματα για τον ζωγράφο· οι πεσσοί στο οικοδόμημα του βιβλίου. Το εκ των ων ουκ άνευ δομικό υλικό που θα πραγματώσει την ιδέα.
Σε άλλο μελέτημα η Ρεπαπή θα σχολιάσει τους Θεοφόρους και Δαιμονοφόρους ήρωες της Λαδιά, όπου η εμπνευσμένη συγγραφέας εμβαθύνοντας θα προσπαθήσει να ερευνήσει τις ψυχές των απλών καθημερινών ανθρώπων με τα σκοτεινά κρυμμένα συναισθήματα. Στην Εσωγραφία μιας πεζογράφου, όμως, θα μπει η ίδια στο μικροσκόπιο. Θα γίνει η ίδια λέξη, νότα, χρώμα, κείμενο και εικόνα με όλες τις αντιφάσεις, αναιρέσεις, διαπιστώσεις, βεβαιώσεις παρούσες. Η Ρεπαπή δεν παραβλέπει τίποτα, τονίζει τη σεμνότητα, τη γοητεία, την αφοπλιστική ηρεμία της αυτοαναλυόμενης συγγραφέως.
Στον Σχιζοφρενικό θεό θα συναντηθεί με τον Πλάτωνα, τον Νίτσε, τον Ντοστογιέφσκι και τον υπερρεαλιστή, πριν από τη γέννηση του υπερρεαλισμού, ζωγράφο Ιερώνυμο Μπος, του οποίου τις Κρίσεις και τις Ενοχές θα μεταγλωττίσει στα δικά της κείμενα. Ο Βάγκνερ και ο Μάλερ θα προσθέσουν το μουσικό χαλί, η Αρχαιότητα πάντα στο φόντο. Σ’ έναν διάλογο έλξης και απώθησης, εσωτερικών συγκρούσεων, η Μηλινόη θα αναδυθεί στον Κεραμεικό με ένα ρόδι στο χέρι, σαν μία ακόμη εκδοχή της Εκάτης(;).
Η Ρεπαπή πολύ σωστά εμμένει στο ότι η Ελένη Λαδιά δεν είναι η γυναίκα του σήμερα, αλλά η γυναίκα που υπερβαίνει τα χωροχρονικά όρια. Ότι ο υπερρεαλισμός της γραφής της ταυτίζεται με την καθημερινή της πραγματικότητα. Ότι τα ταξίδια της σε χώρους εμβληματικούς –στις Μυκήνες, στη Ρόδο, στη Δήλο, στην Κύπρο–, ίσως έγιναν σε κάποια άλλη διάσταση της ζωής της, πριν γίνουν αληθινά, ότι οι ήρωές της έχουν συχνά όνομα με πρώτο συνθετικό τον «θεό» –Θεόφιλος, Θεοφάνης, Θεοχάρης, Θεοφύλακτος– αλλά και Θάνατος. Με άλλα λόγια, μπαινοβγαίνει στην Κόλαση και στον Παράδεισο.
Εκείνο που έχει σημασία στο βιβλίο της Τούλας Ρεπαπή είναι η ευκαιρία που δίνεται στον αναγνώστη να γνωρίσει τη συγγραφέα Ελένη Λαδιά μέσα από την πλατιά και βαθιά μελέτη της κριτικού, της οποίας τα εργαλεία για την αναδίφηση σ’ ένα τέτοιο έργο απαιτούν γνώση, στοχασμό και επιμονή. Η Ρεπαπή μάς έδωσε τη ραχοκοκαλιά. Η Λαδιά μάς μισανοίγει πόρτες για τον παράδεισο των βιβλίων που διάβασε, αλλά και εκείνων που έγραψε. Κλειδοκρατόρισσα η Τούλα Ρεπαπή. Σωστά πρότεινε τα βιβλία της Ελένης Λαδιά να διαβάζονται σαν υπόδειγμα γραφής, γλωσσικού ύφους και πληροφοριών, κι εμείς προτείνουμε το βιβλίο της Ρεπαπή για την επιτομή της ουσίας στο γοητευτικό έργο της.
Μούσες & Δαιμόνια, Β’ τόμος
Κείμενα για την πεζογραφία της Ελένης Λαδιά, 2018-2020
Τούλα Ρεπαπή
Αρμός
136 σελ.
ISBN 978-960-615-285-6
Τιμή €12,00
