Μιχάλης Ιγνατίου – Νίκος Μελέτης: «Η Συμφωνία που “γκρίζαρε” το Αιγαίο»
Το δίδυμο των δημοσιογράφων Μιχάλη Ιγνατίου και Νίκου Μελέτη παρακολουθεί εδώ και δεκαετίες την ελληνική εξωτερική πολιτική. Οι δυο τους εξελίσσονται και σε συγγραφικό δίδυμο, καθώς γράφουν για την Ανατολική Μεσόγειο, όπου Τουρκία, Ελλάδα και Κύπρος ορίζουν ένα θερμό γεωστρατηγικό τρίγωνο.
Αυτό είναι το δεύτερο κοινό βιβλίο τους, 15 χρόνια μετά το Σχέδιο Ανάν: Το μυστικό παζάρι – Οι 129 ημέρες που συγκλόνισαν τον ελληνισμό (με τον Κώστα Βενιζέλο, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2005). Ο Μ. Ιγνατίου, ανταποκριτής του Open και του Έθνους, έχει γράψει ή συμμετάσχει στη συγγραφή έξι βιβλίων, ενώ για τον Ν. Μελέτη, ρεπόρτερ της ΕΡΤ και του Έθνους, το παρόν βιβλίο είναι, όπως αναφέρθηκε, το δεύτερο.
Η αξιοποίηση πρωτότυπων πηγών
Οι δύο δημοσιογράφοι έχουν στη διάθεσή τους άφθονο και άγνωστο, στο κοινό, υλικό. Ο Μιχάλης Ιγνατίου, μάλιστα, από την καρδιά της αμερικανικής πολιτικής (Ουάσινγκτον), συμμετέχει σε ερευνητική ομάδα η οποία ασχολείται με τον αποχαρακτηρισμό εγγράφων του Λευκού Οίκου, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της CIA. Στο παρόν βιβλίο δημοσιεύονται, άλλωστε, απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών από και προς τις πρεσβείες τους στην Αθήνα, την Άγκυρα και τη Λευκωσία, από την κρίση των Ιμίων τον Ιανουάριο του 1996 μέχρι την υπογραφή της Συμφωνίας της Μαδρίτης το καλοκαίρι του 1997.
Το τι συνέβη στα Ίμια είναι γνωστό: Η Τουρκία έμπρακτα και επιτυχώς αμφισβήτησε την ελληνική κυριαρχία επί ελληνικού εδάφους, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα, ο νέος τότε Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Εμρέ Γκιονσενάι είχε αναφέρει πρώτη φορά δημόσια τη φράση «grey zones in the Aegean», η οποία ήταν, σύμφωνα με τους συγγραφείς, η πρώτη συγκροτημένη και ολοκληρωμένη αμφισβήτηση ελληνικού εδάφους από την Τουρκία.
Προς επίρρωση μάλιστα του γεγονότος ότι η τουρκική διπλωματία επρόκειτο να βάλει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε νέα εποχή «αναθεωρητισμού», μέσα στο 1996 η Τουρκία προέβη σε ακόμα μια ωμή αν κι όχι πολεμική αμφισβήτηση ελληνικής κυριαρχίας επί εγχώριου εδάφους. Ζήτησε την εξαίρεση της Γαύδου από τον σχεδιασμό σεναρίου νατοϊκής άσκησης· ένα κατοικημένο νησί μακριά από τα τουρκικά παράλια. Ήταν η πρώτη –αλλά όχι η τελευταία, φυσικά– πράξη αμφισβήτησης ελληνικής κυριαρχίας, η οποία συμπεριελήφθη σε επίσημα έγγραφα του ΝΑΤΟ. Από αυτό το σημείο ξεκινάει το βιβλίο των Ιγνατίου-Μελέτη.
Μια κακή συμφωνία
Τι μεσολάβησε ανάμεσα στην κρίση των Ιμίων και την αμφισβήτηση της Γαύδου, δηλαδή από το 1996 και την υπογραφή της Συμφωνίας της Μαδρίτης έναν χρόνο μετά; Τι περιλάμβανε και τι αφορούσε η Συμφωνία; Και, τέλος, τι σήμανε για τη συνέχεια των ελληνοτουρκικών σχέσεων;
Αυτά είναι τα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνονται οι συγγραφείς και για να τα απαντήσουν, ανασυνθέτουν λεπτομερώς το διπλωματικό σκηνικό εκείνης της περιόδου, παρουσιάζουν με αυστηρή χρονική διαδοχή το τι είχε διαμειφθεί στα τρία κέντρα των αποφάσεων (Άγκυρα, Αθήνα και Ουάσινγκτον), αποκωδικοποιούν για λογαριασμό μας μια σειρά αντιφατικών μεταξύ τους δηλώσεων από τα ίδια πολιτικά πρόσωπα, ανιχνεύουν τις παρασκηνιακές διεργασίες μεταξύ των επίσημων (κι ανεπίσημων) παικτών, προσέχοντας πάντα να τηρούν την ισορροπία ανάμεσα στην παράθεση στοιχείων και την εξαγωγή συμπερασμάτων.
Οι δύο δημοσιογράφοι έχουν στη διάθεσή τους άφθονο και άγνωστο, στο κοινό, υλικό.
Οι Ιγνατίου και Μελέτης δεν είναι πανεπιστημιακοί ιστορικοί. Ούτε απέχουν αιώνες από τα εξεταζόμενα συμβάντα – αν και η απόσταση των σχεδόν 25 χρόνων από τα Ίμια τους κάνει σοφότερους. Δεν συντάσσουν μια ουδέτερη έκθεση για λογαριασμό π.χ. ενός υπερεθνικού οργανισμού. Είναι δύο εν ενεργεία δημοσιογράφοι με διαμορφωμένη γνώμη για τα θέματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων, που δεν διστάζουν να τη διατυπώσουν.
Η άποψή τους είναι ότι η Τουρκία από το 1996 με την κρίση των Ιμίων, και πολύ περισσότερο μετά το 1997 και την ατυχή για τα ελληνικά συμφέροντα Συμφωνία της Μαδρίτης, έχει αποδυθεί σε έναν συστηματικό αγώνα για το «γκριζάρισμα» του Αιγαίου, για την αμφισβήτηση δηλαδή της κυριότητας νησιών και βραχονησίδων, με σκοπό να σύρει την Ελλάδα σε μια καταρχήν διμερή διαπραγμάτευση, περιλαμβάνοντας σε αυτή κι άλλα «θέματα». Εφόσον αυτή δεν αποδώσει καρπούς (και δεν θα αποδώσει τους καρπούς που θέλουν οι Τούρκοι), στόχος τους είναι να οδηγήσουν τη διαφορά σε διεθνή διαιτησία. Αυτό δηλαδή που πράττουν και σήμερα.
Παζαρεύοντας το casus beli
Το βιβλίο παρουσιάζει τη «μάχη» ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική διπλωματία, καθώς και τον ρόλο των ΗΠΑ στην πορεία από τα Ίμια προς τη Συμφωνία της Μαδρίτης με την οποία, κατά τους συγγραφείς, η Ελλάδα πέρασε η ίδια θηλιά στον λαιμό της.
Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κώστας Σημίτης (με τον υπουργό του Θεόδωρο Πάγκαλο), βιαστικός να κλείσει μια συμφωνία για να μπορέσει να αφοσιωθεί στην υλοποίηση του κυβερνητικού έργου, και ο χαλκέντερος, ο επιζήσας δύο πραξικοπημάτων πρόεδρος της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ (με τον τετραπέρατο υπουργό του Ισμαήλ Τζεμ), υπέγραψαν μια κατασκευασμένη στις ΗΠΑ, και με την υπογραφή της δαιμονικής υπουργού Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ, συμφωνία. Ξεχασμένη πλέον σήμερα, η συμφωνία αυτή δημιούργησε και συνεχίζει να δημιουργεί πολλά προβλήματα στην Ελλάδα.
Το σημαντικότερο, πάντα κατά τους συγγραφείς, ήταν το γεγονός ότι για να αποσύρουν οι Τούρκοι το casus beli με το οποίο απειλούσαν επί μήνες μετά τα Ίμια την Ελλάδα, η χώρα μας δέχτηκε να υπογράψει μια συμφωνία που επέβαλλε και στις δύο πλευρές την «αποφυγή μονομερών ενεργειών». Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί μέχρι και σήμερα η Ελλάδα να επεκτείνει την κυριαρχία της επί των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, να μην μπορεί να ανακηρύξει ΑΟΖ, να μην μπορεί να αξιοποιήσει (για την ακρίβεια, να μην μπορεί να πατήσει το πόδι της…) στις «γκρίζες» βραχονησίδες του Αιγαίου.
Διαβάζοντας στις σελίδες του βιβλίου των Ιγνατίου και Μελέτη την εξέλιξη των τουρκικών κινήσεων κατά τη διάρκεια των μηνών που μεσολάβησαν ανάμεσα στην κρίση των Ιμίων τον Ιανουάριο του 1996 και τη Συμφωνία της Μαδρίτης τον Ιούλιο του 1997, δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει (για να μην πούμε «υποκλιθεί» και παρεξηγηθούμε) τη μεθοδικότητα, τη συνέπεια και την επιμονή των Τούρκων στη διεκδίκηση αυτών που θεωρούν «δικαιώματά τους» στο Αιγαίο. Από την άλλη, η παράθεση απόρρητων τηλεγραφημάτων μεταξύ των διάφορων αμερικανικών πρεσβειών και υπηρεσιών αποκαλύπτει ότι οι Αμερικανοί, αν και γνώριζαν (και γνωρίζουν, ασφαλώς) πολύ καλά ποιος έχει δίκιο στην ελληνοτουρκική διένεξη, θέτουν πρώτα απ’ όλα και πάνω απ’ όλα τα συμφέροντά τους, καθώς και την αδιάλειπτη συνέχεια της νατοϊκής πολιτικής που εξασφαλίζει τα συμφέροντά τους.
Όσο για τους Τούρκους, η επιμονή τους να αυτοαποκαλούνται φυσική και ιστορική συνέχεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η ικανότητά τους να δημιουργούν εκλαϊκεύσεις του τύπου «Ειρήνη στην πατρίδα, ειρήνη στον κόσμο» και μεγαλοϊδεατισμούς, όπως οι: «Πατρίδα της καρδιάς μας» και «Γαλάζια πατρίδα», θα είχαν φιλολογικό ενδιαφέρον, αν δεν συνέβαιναν δίπλα μας, σε απόσταση η οποία μερικές φορές είναι μικρότερη των 12 μιλίων…
Η Συμφωνία που «γκρίζαρε» το Αιγαίο
Από τα Ίμια στη Μαδρίτη – Classified
Μιχάλης Ιγνατίου – Νίκος Μελέτης
Πεδίο
416 σελ.
ISBN 978-960-635-224-9
Τιμή €16,90
