«Αντιμανιφέστο: Μια πρόταση του Μίκη Θεοδωράκη για την δημιουργική εργασία και τον ελεύθερο χρόνο»
Μικρό, κομψό, ευσύνοπτο, δυναμικό βιβλίο είναι το Αντιμανιφέστο, γραμμένο από τον μεγαλειώδη, μπετοβενικό, στα μέτρα του Έλληνα, διονυσιακό Μίκη Θεοδωράκη, αγωνιστή που έθεσε όλη την ενέργειά του, το είναι του, την προσωπικότητά του και την Τέχνη του στην υπηρεσία της πατρίδας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, της ζωής, εν γένει, για τη δημιουργία ενός κόσμου καλύτερου.
Στον μικρό αυτόν τόμο, εκείνο που έχει σημασία είναι ο κοινωνιολογικός, ο πολιτικός, με την ευρεία έννοια, Θεοδωράκης. Όσα περιλαμβάνονται εδώ είναι η εισήγησή του στο «Συνέδριο Ελεύθερων Καλλιτεχνών» της Δυτικής Γερμανίας, στο Τίμπιγκεν το 1987. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine, μετά στην ελληνική εφημερίδα Πρώτη και το 1989 έγινε βιβλίο από τις Εκδόσεις Γνώση. Σήμερα, το σημαντικό αυτό Αντιμανιφέστο μάς το προσφέρουν οι Εκδόσεις Ιανός.
Το Αντιμανιφέστο έρχεται να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Έρχεται να κάνει πρόταση «για την δημιουργική εργασία και τον ελεύθερο χρόνο» του ανθρώπου.
Ο όρος γύρω από τον οποίο θα στραφεί το κείμενο του μεγάλου και πολυτάλαντου αυτού ανθρώπου είναι οι Ανθρωπομονάδες. Πρόκειται για ό,τι απολαμβάνει ο άνθρωπος μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο, όσον αφορά δοσμένες κοινωνικές σχέσεις, ελευθερίες, δικαιώματα, υποχρεώσεις, καταναγκασμούς και δυνατότητες. Μόνο που οι συνθήκες είναι άλλες σε ένα σοσιαλιστικό καθεστώς και άλλες σε ένα καπιταλιστικό. Ωστόσο, και στα δύο καθεστώτα ο εργαζόμενος χάνει τις ανθρωπομονάδες του. Είναι το σύστημα έτσι, ώστε ό,τι κερδίζεις, στο πολλαπλάσιο να το ξοδεύεις για υλικά, κυρίως, αγαθά.
Τι συμβαίνει σ’ αυτό το βιβλίο; Ο Μίκης παρακολουθεί τον άνθρωπο από την ώρα που ξυπνάει το πρωί και ξεκινάει για τη δουλειά, μέχρι την ώρα που επιστρέφει και πάει για ύπνο. Όλη η ζωή του είναι προγραμματισμένη, η διαδρομή στο πήγαινε-έλα τυποποιημένη, η δουλειά απολύτως, χωρίς διακοπή, αυστηρά προσδιορισμένη. Οι δρόμοι, τα αυτοκίνητα, οι πολυκατοικίες, όλα ίδια. Με παραδείγματα και εικόνες καθημερινές, ο Μίκης θέλει να μας πει πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι απάνθρωπος. Καταστρέφει το πνεύμα, καταστρέφει τις ανθρώπινες σχέσεις και όλα χάνουν την αξία και την ουσία τους. Κι ο έρωτας μια λεπτομέρεια, μια δουλειά είναι και αυτός, στα κράσπεδα της ανίας.
«Είμαι θρεφτάρι μ’ έχουν κλείσει στο σφαγείο», έλεγε ένα τραγούδι της παλαιότερης αγωνιστικής του περιόδου. Όπως κι ένα άλλο: «σαν ψάρι μ’ έχουν πιάσει μες στα δίχτυα». Στο ερώτημα: «Ποιος τη ζωή μου, ποιος την κυνηγά;», η απάντηση είναι: το εργασιακό σύστημα.
Κι όμως, πέρα από αυτό το κοινωνικό κατασκεύασμα υπάρχει ο συμπαντικός φυσικός ρυθμός, που είναι και ο ρυθμός του ανθρώπινου σώματος και μας επηρεάζει. Είναι το ηλιακό σύστημα. Ο Ήλιος και η Γη, η Γη και η Σελήνη. Ο Άρης, ο Κρόνος, η Αφροδίτη «που χορεύουν ένα μπαλέτο με ακρίβεια δευτερολέπτων», η Αρμονία της Μέρας και της Νύχτας. Και όμως, έρχεται η ρομποτοποίηση της ζωής και της εργασίας να καταστρέψει, να ακυρώσει. Αυτόν τον ρυθμό που είναι το θεμέλιο των ανθρωπομονάδων, αυτόν θέλουν οι κοινωνίες, και οι καπιταλιστικές και οι σοσιαλιστικές, να καταστρέψουν. Και το καταφέρνουν με την πειθαρχία – «όταν ακούς “τάξη”, ανθρωπινό κρέας μυρίζει» λέει ο Οδυσσέας Ελύτης, ο ποιητής που ο Μίκης μελοποίησε και ο ελληνικός λαός τραγούδησε. Η πειθαρχία που επιβάλλεται το πρωί με το ξυπνητήρι, για να ακολουθήσουν όλα τα «πρέπει».
Στο ερώτημα: «Ποιος τη ζωή μου, ποιος την κυνηγά;», η απάντηση είναι: το εργασιακό σύστημα.
Και το σχολείο διδάσκει και «συμμορφώνει», γιατί, όπως έχει παρατηρηθεί και καταγραφεί, άτομα που πέρασαν την εφηβεία δεν αλλάζουν. Γι’ αυτό, το σχολείο αναλαμβάνει από νωρίς τον ρόλο της ομαδικής «συμμόρφωσης προς τας υποδείξεις», όπως μας λέει πάλι ο Μίκης σε άλλο τραγούδι του. Γιατί η εκπαίδευση έχει έναν φανερό στόχο –να φτιάξει εργάτες– κι έναν άλλο στόχο, κρυμμένο από κάτω: εργάτες υπάκουους που εκτελούν εντολές και δεν κάνουν ερωτήσεις. Και φυσικά, όσα κι αν ακουστούν για τα καλά της μαζικής εκπαίδευσης, τα μικρά παιδιά στα ορυχεία είναι η απάντηση του Θεοδωράκη σ’ αυτά τα «καλά» της προηγμένης Ευρώπης που έχει εφοδιαστεί με τις σύγχρονες ανθρωπομονάδες της.
Ο Μίκης, στοχαστής, έχει μελετήσει σε βάθος την εργασία, αλλά και την ανεργία, και έχει και πρόταση, όπως είπαμε, για τη λύση του προβλήματος, αλλά αυτή η πρόταση δεν συμφέρει την οικονομία της κοινωνίας μας, όπως έχει διαμορφωθεί. Και ας μη νομίσει κανείς ότι ο Θεοδωράκης δεν έχει εικόνα του όλου. Η προσεκτική μελέτη του βιβλίου θα αποδείξει πως ξέρει καλά ποια είναι τα βήματα προς τη βαθιά αλλαγή. Κι ακόμα, έχει πρόταση για την Επιστημονική Έρευνα, την Κοινωνικοποίηση της Επιστημονικής Έρευνας, την κατανάλωση και τον καταναλωτή, την πραγματική ανάγκη, τη φτώχεια του Τρίτου Κόσμου και, τέλος, θα φτάσει στη συνείδηση των ανθρώπων, στη νέα 
ανθρωποκεντρική παιδεία. Και κάνοντας τον κύκλο, θα επανέλθει στην Αρμονία που διέπει το Σύμπαν και τη βλέπουμε σε όλα τα πλάσματα, ακόμα και σε ένα φύλλο δέντρου ή ένα ζώο. Όμως, δυστυχώς, αυτό που διδάσκεται δεν είναι αυτή η συμπαντική Αρμονία, αλλά το πώς θα είναι ο άνθρωπος ωφέλιμος για την παραγωγή.
Όσο και αν φανεί υπερβολικό, ο Θεοδωράκης είναι, στα μέτρα της εποχής μας, ο Αισχύλος, ο οποίος στο Επίγραμμά του επέλεξε να μιλήσει για τη συμμετοχή του στον Μαραθώνα και όχι για την τέχνη του (αν είναι αλήθεια ότι το έγραψε ο ίδιος αυτό το Επίγραμμα)• και ο Μίκης Θεοδωράκης επέλεξε σ’ αυτό το βιβλίο να κάνει κάτι παρόμοιο. Δεν μιλάει για τη Μουσική του. Η Μουσική του είναι εκεί και είναι αθάνατη, καταγεγραμμένη στην ανθρώπινη μνήμη, ψυχή και καρδιά. Η σύγχρονη κοινωνία και η Πολιτική είναι το θέμα του, που είναι και αυτό μέρος του πολιτισμού, η άλλη όψη του θεοδωρακικού νομίσματος.
Μια πρόταση του Μίκη Θεοδωράκη για την δημιουργική εργασία και τον ελεύθερο χρόνο
Αντιμανιφέστο
Μίκης Θεοδωράκης
Ιανός
80 σελ.
ISBN 978-618-5141-73-8
Τιμή €5,00
