Gareth Stedman Jones: «Καρλ Μαρξ – Μεγαλείο και ψευδαισθήσεις»
Θέλει υπομονή, βιβλιοφιλική διάθεση και σχετική εξοικείωση με την ιστορία του 19ου αιώνα για να διαχειριστεί κανείς το επικό βιβλίο που έγραψε ο Βρετανός καθηγητής Ιστορίας και Πολιτικής Επιστήμης Γκάρεθ Στέντμαν Τζόουνς για τον Γερμανό φιλόσοφο Καρλ Μαρξ. Στο τέλος όμως αποζημιώνεται: Εκπληκτική βιογραφία, εξαιρετικό ιστορικό βιβλίο για τον 19ο αιώνα, ευανάγνωστη φιλοσοφική πραγματεία αλλά και δυνατό πολιτικό δοκίμιο, όλα σε ένα βιβλίο και σε καθεμιά από τις 800 σελίδες του. Δύσκολο ανάγνωσμα με πυκνές αναφορές σε κράτη, πόλεις, πρόσωπα, χρονολογίες, ιδεολογίες και κινήματα. Απολαυστικό, ασπρόμαυρο φιλμ για την ιστορία της Ευρώπης, των κοινωνικών αγώνων και των απελευθερωτικών θεωριών.
Με αφετηρία τον χριστιανισμό…
Στο βιβλίο παρακολουθούμε την πορεία του Μαρξ (1818-1883) σε οικογενειακό, κοινωνικό, φιλοσοφικό, πολιτικό, επαγγελματικό και συγγραφικό επίπεδο. Εξετάζονται ταυτόχρονα οι άνθρωποι που έπαιξαν ρόλο στη ζωή του κι επηρέασαν τη σκέψη του, συγγενείς, φίλοι κι εχθροί, γνωστοί κι άγνωστοι, επώνυμοι κι ανώνυμοι σε όλη την Ευρώπη κι όχι μόνο.
Παράλληλα, αναλύονται οι πολλαπλές ιστορικές τομές των χρόνων του: οι θρησκευτικές έριδες γύρω από τον χριστιανισμό και τη φιλοσοφία, ο πρωσικός εθνικισμός και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, οι κοινωνικοί και ταξικοί αγώνες, ο συνδικαλισμός, οι επαναστάσεις και οι εθνικοαπελευθερωτικοί πόλεμοι του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας κινείται ασταμάτητα και βρίσκεται συνεχώς όπου βρέθηκε Μαρξ, σε καθένα από τα πολλά γεγονότα στα οποία υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας, υποκινητής ή παρατηρητής.
Η ίδια η ζωή του Μαρξ υπαγορεύει στον συγγραφέα έναν φρενήρη ρυθμό: από το Τρίερ της (σημερινής) Γερμανίας, στη Βιέννη, το Βερολίνο κι από τα μέσα του 19ου αιώνα στο Παρίσι. Ο Μαρξ εγκαταλείπει τη Γερμανία το 1843 απογοητευμένος από το κλείσιμο των εφημερίδων στις οποίες εργαζόταν κι από το κυνηγητό που υφίσταται από το πρωσικό καθεστώς. Ταυτόχρονα, διαρρηγνύει τις σχέσεις του με τους Νεοχεγκελιανούς στους οποίους μέχρι τότε εντασσόταν και ανακαλύπτει ότι αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η μελέτη των κοινωνιών, του κράτους και των κοινωνικών τάξεων και, φυσικά, η επανάσταση.
Το πρώτο, ασυνήθιστα μεγάλο, τμήμα του βιβλίου αναλίσκεται στις πρώιμες φιλοσοφικές αναζητήσεις του Μαρξ, στην αντιπαράθεσή του με τους θεωρητικούς της εποχής του – κυρίως για το πώς έπρεπε να «διαβάζονται» οι Χέγκελ και Φόιερμπαχ. Είναι εντυπωσιακό το πώς ο συγγραφέας παρουσιάζει, αναλυτικά αλλά χωρίς να κουράζει, τον τρόπο με τον οποίον ο Μαρξ προσέγγισε, κατανόησε και, τελικά, ξεπέρασε δημιουργικά το έργο φιλοσόφων που αναφέρονταν στον Χέγκελ, από τον Μπάουερ και τον Ρούγκε μέχρι τον Στίρνερ και τον Προυντόν.
Εκπληκτική βιογραφία, εξαιρετικό ιστορικό βιβλίο για τον 19ο αιώνα, ευανάγνωστη φιλοσοφική πραγματεία αλλά και δυνατό πολιτικό δοκίμιο, όλα σε ένα βιβλίο και σε καθεμιά από τις 800 σελίδες του.
1849: Λονδίνο
Ο έντονα πολιτικοποιημένος Μαρξ θα στραφεί στην οικονομία και την πολιτική. Ένα από τα στοιχεία που θα λατρέψει στο βιβλίο ο πολιτικοποιημένος αναγνώστης είναι ο τρόπος με τον οποίον ο μονίμως κυνηγημένος Μαρξ έστησε το διεθνές δίκτυο συνεργατών, τον «στρατό» των αφοσιωμένων υποστηρικτών του σε διάφορα ευρωπαϊκά κράτη και πόλεις· μέχρι τα 30 του είχε οργώσει τη Γερμανία και είχε ταξιδέψει σε Ολλανδία, Γαλλία, Βέλγιο και Αγγλία, στήνοντας ένα πρώιμο κομμουνιστικό δίκτυο.
Απογοητευμένος από την εξέλιξη της επανάστασης του 1849 στη Γαλλία, μετατοπισμένος πολιτικά, πεπεισμένος για τον ρόλο του προλεταριάτου στην παγκόσμια επανάσταση, ο Μαρξ μετανάστευσε το 1849 στην Αγγλία και, παρά τα ταξίδια του στη Ευρώπη για επαγγελματικούς, πολιτικούς και ιατρικούς λόγους, δεν επέστρεψε ποτέ. Η περίοδος αυτή θα σημαδευτεί από την τιτάνια προσπάθειά του για ένα συνολικό έργο για τη φύση και τη λειτουργία του κεφαλαίου, έργο που –ημιτελές– δείγμα του παρουσίασε το 1867 με το μνημειώδες Κεφάλαιο (Das Κapital).
Ο συγγραφέας εξιστορεί με συναρπαστικό τρόπο τη μαραθώνια συγγραφή του Κεφαλαίου. Αν και ψαλιδίζει κάπως την αξία του ως ορόσημου του 19ου αιώνα, εντούτοις το θεωρεί πρότυπο μελέτης της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας και έργο που εγκαινίασε δημόσια αντιπαράθεση για τα κεντρικά ζητήματα της νεότερης ιστορίας. Αντιπαράθεση που, αισθητά διαφοροποιημένη, συνεχίστηκε κι εντός του 20ού αιώνα.
Στην Αγγλία, ο Μαρξ διαμορφώνει τη σημαντικότερη κατά τον συγγραφέα σκέψη του: μελετώντας το βρετανικό κεφαλαιοκρατικό σύστημα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα στους ανθρώπους και τα αντικείμενα, ανάμεσα στους παραγωγούς και τα προϊόντα, κι εντέλει ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο, είναι η ίδια σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα στη θρησκεία και τους πιστούς της: το υποκείμενο μετατρέπεται σε αντικείμενο. Στην Αγγλία ο Μαρξ θα διαπιστώσει ότι το κεφάλαιο είναι κάτι πέρα από μηχανές, πρώτες ύλες, τρόφιμα και εγκαταστάσεις. Το κεφάλαιο είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας που κινητοποιεί τη ζωντανή εργασία με σκοπό να εξυπηρετήσει, να αναπαραγάγει και να δώσει ανταλλακτική αξία στη συσσωρευμένη εργασία.
Ο Μαρξ, μετά τον Μαρξ
Η Πρώτη Διεθνής του 1864 και η Κομμούνα του Παρισιού το 1871 είναι δύο γεγονότα που θα αναλύσει σε άλλα κεφάλαια ο συγγραφέας. Στην περίπτωση της Διεθνούς ο αναγνώστης θα θαυμάσει τον ζήλο, την επιμονή, αλλά και το πνεύμα …ραδιουργίας του Μαρξ προκειμένου να επιβληθούν οι απόψεις του, ενώ η αποτυχία της Κομμούνας και η οδυνηρή ήττα της εργατικής τάξης στα οδοφράγματα του φλεγόμενου Παρισιού επηρέασε όχι μόνο τη σκέψη, αλλά και τη διάθεσή του.
Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, σε αντίθεση με ό,τι έφτασε ως τις μέρες μας ως μαρξιστική αντίληψη για την επανάσταση, αντίληψη η οποία έχει σαφώς επηρεαστεί από το «διάβασμα» του μαρξισμού τον 20ό αιώνα (κυρίως από τον Λένιν), ο Γερμανός θεωρητικός έβλεπε την επανάσταση ως μια διαδικασία, κι όχι ως βίαιη, τελεσίδικη τομή. Όσον αφορά μάλιστα την Αγγλία, την οποία είχε διαρκώς στο μυαλό του ο Μαρξ όταν αναφερόταν στις δυνατότητες της εργατικής τάξης να κάνει την «έφοδο στον ουρανό», πίστευε ότι η μετάβαση στη νέα κοινωνία, η επανάσταση δηλαδή, θα ήταν κατά βάση ειρηνική.
Οκτακόσιες συναρπαστικές σελίδες: η ζωή ενός «μυθικού» άνδρα, η πορεία μιας ολόκληρης ηπείρου μέσα στη νεωτερικότητα, η πάλη των τάξεων και οι ιδεολογικές μάχες, δοσμένες με γλαφυρότητα. Αλλά μη φανταστείτε ότι οι ιδέες, η φιλοσοφία και η πολιτική κυριαρχούν σε κάθε σελίδα του βιβλίου. Ο αναγνώστης που θα το τιμήσει, θα μάθει επίσης και για την προσωπική ζωή του Μαρξ, για τα χρόνια προβλήματα της υγείας του, τη φτώχεια που τον ταλαιπωρούσε διαρκώς, τα φτωχόσπιτα στα οποία πέρασε όλη τη ζωή του, τη σύζυγό του Γέννυ, τις κόρες και τους γαμπρούς του (δεν τα πήγαινε καλά με τους τελευταίους...). Αλλά και τις, δύσκολες στις περισσότερες περιπτώσεις, 
σχέσεις του με άλλους γίγαντες της παγκόσμιας σκέψης – Ένγκελς, Προυντόν, Μπακούνιν, Λασάλ, Λίμπκνεχτ, Μπλαν, Μπλανκί, Ρούγκε, Χες κ.ά.
Υπέροχο βιβλίο· αξίζει η απόφαση να του αφιερώσετε λίγο (ή λίγο περισσότερο) χρόνο…
Καρλ Μαρξ – Μεγαλείο και ψευδαισθήσεις
Gareth Stedman Jones
μετάφραση: Πέτρος Γεωργίου
Εκδόσεις Πατάκη
794 σελ.
ISBN 978-960-16-8115-3
Τιμή €32,00
