fbpx
Θανάσης Ντινόπουλος: «Ας μιλήσουμε για τον εγκέφαλο»

Θανάσης Ντινόπουλος: «Ας μιλήσουμε για τον εγκέφαλο»

Η συζήτηση για τον εγκέφαλο είναι επώδυνη και εν μέρει αδιεξοδική εν μέσω σπιθών φωτός. Το να μιλήσει κανείς για το πολυπλοκότερο σύστημα στο γνωστό σύμπαν, που διαθέτει 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, ο καθένας από τους οποίους συνδέεται κατά μέσο όρο με άλλους 10 χιλιάδες νευρώνες, με αποτέλεσμα ένα ασύλληπτο νούμερο συνδυασμών νευρικών συνάψεων, όταν το μοναδικό μέσο μελέτης και έρευνας που διαθέτουμε είναι ο ίδιος ο εγκέφαλος, αυτό είναι ο ορισμός της υποταγής στην αντικειμενικότητα. Υπάρχει εν τέλει αντικειμενικότητα;

Ο εγκέφαλος, ο οποίος στεγάζει τις συνειδητές εμπειρίες μας, είναι και η πιο γνωστή και πιο μυστηριώδης πλευρά της ζωής μας. Παρά την πληθώρα κλινικών στοιχείων που υποδηλώνουν τη στενή σχέση μεταξύ της λειτουργίας του εγκεφάλου και του νου, η φύση αυτής της σχέσης παραμένει ελάχιστα κατανοητή. Πώς σκεφτόμαστε; Πώς αγαπάμε; Πώς θυμώνουμε; Πώς θυμόμαστε; Και ούτω καθεξής.

Από την κλινική εμπειρία είναι γνωστό ότι υπάρχει στενή συσχέτιση μεταξύ της λειτουργίας του εγκεφάλου και των γνωστικών λειτουργιών. Διακριτές βλάβες στον εγκέφαλο μπορούν να βλάψουν τις γνωστικές μας ικανότητες και να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον κόσμο. Είναι σαφές ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο εξαρτάται από την κατάσταση του εγκεφάλου (αναφορά στον διάσημο πλέον στη σχετική βιβλιογραφία «ασθενή Η.Μ.»).

Ο εγκέφαλος, αυτή η ζελατινώδης μάζα του 1,5 κιλού, παράγει την κάθε σκέψη, δράση, μνήμη, συναίσθημα, την εμπειρία του κόσμου, με όλο το βάθος της ανθρώπινης σκέψης και τα επιτεύγματά της. Αποδίδοντας διανοητικές ιδιότητες στο βιολογικό υλικό του εγκεφάλου, δεν είναι εύκολο να ερμηνευθεί το γεγονός ότι υπάρχουν εγκεφαλικές λειτουργίες που όμως δεν παράγουν συνειδητές εμπειρίες. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της γενικής αναισθησίας η συνειδητή εμπειρία καταστέλλεται, ωστόσο, αν ένας ερευνητής ερεθίσει με φως το μάτι του αναισθητοποιημένου ατόμου θα καταγράψει προκλητά δυναμικά από τους πυραμιδικούς νευρώνες στον πρωτογενή οπτικό φλοιό.

Ο Θανάσης Ντινόπουλος, σε αυτό το βιβλίο των 200 μόνο σελίδων, μας περιγράφει με σαφήνεια, απλότητα και ελκυστικά παραδείγματα τη δομή και λειτουργία αυτού του πολύπλοκου, περίεργου και πιο ενδιαφέροντος οργάνου, από τους νευρώνες μέχρι τη συμπεριφορά. Μας περιγράφει, δηλαδή, πώς αυτός ο ψεύτης ο εγκέφαλός μας προκαλεί την αίσθηση των χρωμάτων, όταν στη φύση δεν υπάρχουν χρώματα παρά μόνο μήκη κυμάτων ενέργειας, μας μεταφέρει την αίσθηση μουσικής πανδαισίας, όταν υπάρχουν μόνο ηχητικά κύματα, και πολλά άλλα… Ποια είναι τελικά η αλήθεια του εγκεφάλου;

Ο Ντινόπουλος άρχισε να δημοσιοποιεί τις ανησυχίες του σχετικά με τη διασύνδεση των νευροεπιστημών με τις ανθρωπιστικές επιστήμες με τη μετάφραση του βιβλίου του Semir Zeki Εσωτερική όραση (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2002), στο οποίο περιγράφεται πώς ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται μορφές της τέχνης, όπως τη μουσική, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία και καταλήγει πως την εμπειρία της οπτικής και μουσικής ομορφιάς την επεξεργάζεται μία ειδική περιοχή, ο συναισθηματικός εγκέφαλος, ή αλλιώς το πεδίο Α1 του medial orbito-frontal cortex, για τους πιο ειδικούς αναγνώστες. Το ενδιαφέρον του Ντινόπουλου για τη διασύνδεση του εγκεφάλου με γνωστές μορφές τέχνης ενισχύθηκε όταν επιχειρήσαμε μία διασύνδεση της Τέχνης με τις νευροεπιστήμες, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της «εβδομάδας για τον εγκέφαλο» της Ελληνικής Εταιρείας Νευροεπιστημών, στην οποία ο Ντινόπουλος διετέλεσε γραμματέας και πρόεδρος. Η διασύνδεση αυτή εξήρε το ενδιαφέρον του για το θέμα αυτό και έτσι είδαμε το πρώτο του βιβλίο, Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, μια νευροφυσιολογική προσέγγιση (Εκδόσεις Παρισιάνου, 2007).

Ποια είναι τελικά η αλήθεια του εγκεφάλου;

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, περιγράφεται η λεπτή δομή του εγκεφάλου για να γίνονται πιο εύληπτα τα σαφώς πιο ενδιαφέροντα παρακάτω κεφάλαια του βιβλίου, όπως αυτό με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Θηλυκού εγκεφάλου ή το άλλο, όπου αναφέρεται στο πρόβλημα της ολοκλήρωσης ή σύνδεσης πληροφοριών. Ο εγκέφαλος προσλαμβάνει από τα αισθητήρια κύτταρά του πολλές πληροφορίες, τις οποίες συνθέτει και διαμορφώνει έναν γενικότερο χάρτη, αποκτά δηλαδή την αντίληψη των προσλαμβανομένων ερεθισμάτων. Αυτό που είναι ενδιαφέρον και παράδοξο είναι η ερμηνεία του πώς ο εκ γενετής τυφλός Εσρέφ Αρμαγκάν έγινε ζωγράφος και αποτυπώνει κι ενσωματώνει μία ρεαλιστική προοπτική και χρώματα στους πίνακές του.

Στο δεύτερο μέρος, περιγράφεται η δομή και η λειτουργία των περιοχών του εγκεφάλου, που τους δόθηκαν από τους νευροεπιστήμονες διάφορα ωραία ονόματα ανάλογα με το τι φαντασιώθηκαν ότι έμοιαζαν, όπως μεταιχμιακό σύστημα, στίγμα της ευγλήνης, μήνιγγες, σάλπιγγα, παρεγκεφαλίδα, και άλλα περισσότερο καθημερινά, όπως κοιλίες, φακός, υδραγωγός, θάλαμος κ.λπ.

Στο τρίτο μέρος, περιγράφεται πώς τα αισθητήρια συστήματα, το οπτικό, το ακουστικό, το αιθουσαίο, το οσφρητικό και το γευστικό ανιχνεύουν και αναλύουν τα φωτεινά, ηχητικά και χημικά σήματα από το περιβάλλον και σηματοδοτούν τη θέση και τις μετακινήσεις της κεφαλής. Τα ερεθίσματα αυτά είναι περισσότερο οικεία όταν μας παρέχουν συνειδητή επίγνωση του περιβάλλοντος και άλλα είναι εξίσου σημαντικά ως αισθητικές είσοδοι για αντανακλαστικές και υποσυνείδητες συμπεριφορές. Εδώ ο συγγραφέας περιγράφει τον συσχετισμό της δραστηριότητας συγκεκριμένων νευρικών κυττάρων με την απόκριση του οργανισμού, δηλαδή τη συμπεριφορά. Στο τελευταίο αυτό μέρος, μεταξύ των άλλων πολλών ενδιαφερόντων θεμάτων ξεχωρίζω αυτό που ο Ντινόπουλος μας περιγράφει ως την «καθολική γραμματική», δηλαδή το σύνολο των έμφυτων γραμματικών κανόνων που έχουν από κοινού όλες οι γλώσσες του κόσμου και βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση στο νευρικό σύστημα, όπως υποστηρίχθηκε από τον Τσόμσκι. Αυτή η παγκόσμια γραμματική ερμηνεύει την ταχύτητα με την οποία τα παιδιά μαθαίνουν εύκολα μια γλώσσα. Παρόλο που δεν έχει εντοπιστεί το νευρωνικό υπόστρωμα μιας τέτοιας «βαθιάς γραμματικής», άλλοι γλωσσολόγοι, όπως η Bellugi, υποστηρίζουν ότι η διεργασία αυτή μοιάζει περισσότερο με ωρίμανση παρά με εκμάθηση.

Ένα άλλο ωραίο θέμα που αναπτύσσεται στο βιβλίο είναι για τους νευρώνες-κάτοπτρα και μία άλλη ενδιαφέρουσα θεωρία επίσης για την ανάπτυξη της γλώσσας, αλλά και για τη συμπεριφορά. Εδώ έχουμε τη μιμηδιακή εξέλιξη της γλώσσας, τη μάθηση μέσω της μίμησης. Ο Rizzolati και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι ίσως να είναι ο εξελικτικός πρόδρομος της γλώσσας. Παρακάτω στο βιβλίο περιγράφεται με σαφήνεια «η θεωρία του νου». Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, όταν διαδραματίζεται μία πράξη έξω από εμάς, οι κατοπτρικοί νευρώνες την καθρεπτίζουν μέσα στον εγκέφαλό μας και πυροδοτούν ανάλογη νευρική δραστηριότητα. Από την καθημερινότητά μας γνωρίζουμε πως όταν κάποιος ξύνεται ή χασμουριέται, μας πυροδοτεί ανάλογες πράξεις.

ntinplosΤέλος, το βιβλίο είναι μία συνοπτική διδαχή των εγκεφαλικών λειτουργιών μέσα από εντυπωσιακά και παράδοξα παραδείγματα που καταδεικνύουν την υποκειμενικότητα της γνώσης μας, την πολυπλοκότητα και συνεκτικότητα αυτού του βιολογικού συστήματος μάζας και ενέργειας, και τη μακρά πορεία αποκωδικοποίησής του.

[Η Μαρία Αλμπάνη είναι καθηγήτρια Φυσιολογίας στο Τμήμα Ιατρικής ΑΠΘ.]

 

Ας μιλήσουμε για τον εγκέφαλο
Από τους νευρώνες στη συμπεριφορά
Θανάσης Ντινόπουλος
University Studio Press
208 σελ.
ISBN 978-960-12-2459-6
Τιμή €24,00
001 patakis eshop

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.