Neil Faulkner: «Η “ανώνυμη” Ρωσική Επανάσταση»

Η μεγάλη Ρωσική Επανάσταση αποτελεί ακόμα και σήμερα, έναν και πλέον αιώνα μετά το βίαιο ξέσπασμά της το φθινόπωρο του 1917, ένα συγκλονιστικό ιστορικό γεγονός. Έχει τόσο πολλές πτυχές, έχει τόσο πολλά σημαινόμενα, συμπυκνώνει τόσο «ιστορικό χρόνο», που αν και μοιάζει να έχει αποκωδικοποιηθεί από εχθρούς και φίλους στο πέρασμα των δεκαετιών, τελικά αφήνει πάντα περιθώρια για μια ακόμα ιστορική και ιδεολογική «ανάγνωση».

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι νέες εκδόσεις, σε όλο τον κόσμο, έρχονται τα τελευταία χρόνια να προσθέσουν νέες ερμηνείες πλάι σε όσες έχουν διατυπωθεί ήδη από φίλιες ή εχθρικές μελέτες, και να ρίξουν φως σε όσες πτυχές παραμένουν ακόμα σκοτεινές ή υποφωτισμένες.

Το μεγαλείο της συμμετοχής

Τα τελευταία χρόνια κι εξαιτίας ενός καινοφανούς κινήματος αναθεώρησης της ευρωπαϊκής ιστορίας, κυρίως από τους ιστορικούς της δεξιάς, νέες ερμηνείες για την Οκτωβριανή Επανάσταση έρχονται στο προσκήνιο, ερμηνείες που λίγο ως πολύ θεωρούν ότι το φθινόπωρο του 1917 αυτό που –κατά τη γνώμη τους– συνέβη στη Ρωσία δεν ήταν «επανάσταση», αλλά ένα κοινοβουλευτικό «πραξικόπημα» μιας μικρής μειοψηφίας υπό τον Λένιν. Πραξικόπημα το οποίο έστρεψε την πορεία της ρωσικής πολιτικής προς μια κατεύθυνση τελείως διαφορετική από εκείνη που λογικά προδιέγραφε η ιστορία στο πέρας του αιματηρού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Βρετανός αρχαιολόγος, ιστορικός και συγγραφέας Νιλ Φόκνερ, ερευνητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, επιχειρεί να σταθεί απέναντι σε αυτή την αναθεωρητική ανάγνωση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Στόχος του είναι να τονίσει το μεγαλείο της λαϊκής συμμετοχής, να περιγράψει με τα πιο φωτεινά χρώματα την αξία της συμμετοχής των μαζών σε ένα μοναδικό ιστορικό γεγονός και να φωτίσει το πώς και το γιατί η Ρωσία οδηγήθηκε στην Επανάσταση αλλά και πώς, λίγα χρόνια μετά, η Επανάσταση χάθηκε στη δίνη της γραφειοκρατίας.

Έτσι θεωρεί αναγκαίο –και πράγματι είναι– να εξιστορήσει την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Ρωσίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αφηγούμενος μια μακρά πορεία κοινωνικών μετασχηματισμών στην αχανή χώρα των Τσάρων: η εξέγερση των Δεκεμβριστών του 1825, το κίνημα Ναρόντναγια Βόλια (Λαϊκή Θέληση), που κορυφώθηκε με την εκτέλεση του Τσάρου Αλέξανδρου Β’ το 1881, τα 15 πρώτα πυκνά χρόνια του 20ού αιώνα με την επανάσταση του 1905, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Φεβρουαριανή Επανάσταση του 1917, το δαιδαλώδες πολιτικό σκηνικό στη Ρωσική Δούμα και, τελικά, την ιστορική έφοδο στα Χειμερινά Ανάκτορα.

Η «γραφειοκρατική δυστοπία» που προέκυψε μετά τον θάνατο του Λένιν το 1924 δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο των αδιαμφισβήτητων αλλά αμφιλεγόμενων ικανοτήτων του Στάλιν.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: το πρώτο εξετάζει πώς η Ρωσία οδηγήθηκε στην Οκτωβριανή Επανάσταση, το δεύτερο μέρος αναφέρεται κυρίως στο θυελλώδες 1917 και το τρίτο μέρος καλύπτει την περίοδο 1918-1938, την εικοσαετία κατά την οποία το σοσιαλιστικό πείραμα αποτυγχάνει κι εκφυλίζεται σε μια ολοκληρωτική δικτατορία. Ο συγγραφέας υμνεί τα πρώτα διατάγματα της νέας εξουσίας με τα οποία αναγνωρίστηκε η ομοφυλοφιλία, νομιμοποιήθηκε η άμβλωση, απαγορεύτηκε η θρησκευτική κατήχηση κι άνοιξαν τα πανεπιστήμια σε όποιον επιθυμούσε να σπουδάσει. Την ίδια στιγμή, αναγνωρίζει ότι η «σοσιαλιστική δημοκρατία» στα σοβιέτ της Ρωσίας δεν μπορούσε να έχει μέλλον, αν δεν μετατρεπόταν σε μια παγκόσμια επανάσταση – η γνωστή αιρετική άποψη του Τρότσκι. Στη Γερμανία, την Ισπανία, τη Γαλλία κ.α., η επανάσταση έφτασε ένα βήμα πριν από την υλοποίησή της αλλά, όπως γράφει ο Νιλ Φόκνερ, «Δεν ήταν γραφτό. Οι επαναστάτες δεν ήταν αρκετά δυνατοί ώστε να εμποδίσουν τους ρεφορμιστές να οδηγήσουν την επανάσταση σε εκτροχιασμό».

Ιστορική αναγκαιότητα

Η «γραφειοκρατική δυστοπία» που προέκυψε μετά τον θάνατο του Λένιν το 1924 δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο των αδιαμφισβήτητων αλλά αμφιλεγόμενων ικανοτήτων του Στάλιν. Σύμφωνα με τον Φόκνερ, η κατίσχυση της γραφειοκρατίας πάνω στην Επανάσταση ήταν αποτέλεσμα της αδυναμίας που επέδειξε η ηγεσία των επαναστατών, στο σύνολό της, να διακινδυνεύσει μια (ακόμα) ρήξη με το κατεστημένο. Το αποτέλεσμα: ο σοσιαλισμός μετατράπηκε σε μια απόπειρα να οικοδομηθεί μια νέα κρατική καπιταλιστική οικονομία, βασισμένη στην επιβεβλημένη κολεκτιβοποίηση της γεωργίας, στην αυξανόμενη εκμετάλλευση και τη συσσώρευση κεφαλαίου και στην καθοδηγούμενη από το κράτος επένδυση στη βαριά βιομηχανία και την παραγωγή όπλων.

Η Ρωσική Επανάσταση του 1917, πλήρως απομυθοποιημένη στα μάτια του ευρωπαϊκού προλεταριάτου –εξαιτίας της σταλινικής δικτατορίας που την ακολούθησε, έπειτα από μια περίοδο δημοκρατικού μετασχηματισμού της ρωσικής οικονομίας και κοινωνίας–, μπορεί να αποτελέσει και πάλι αγωνιστική πυξίδα για τους λαούς του κόσμου. Έτσι τουλάχιστον πιστεύει ο Βρετανός τροτσκιστής συγγραφέας. Θεωρεί ότι «η δημιουργία ενός διαφορετικού κόσμου έχει γίνει 001 patakis eshop απόλυτη ιστορική αναγκαιότητα» και είναι ασφαλώς πεπεισμένος, παρά τις πάμπολλες διαψεύσεις των τελευταίων δεκαετιών, ότι ο μπολσεβικισμός έχει πολλά να διδάξει τους καταπιεσμένους όπου γης. Αν και η πραγματικότητα που ζούμε δεν φαίνεται πως τον δικαιώνει, εντούτοις η Ρωσική Επανάσταση αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα μεγάλο μάθημα. Για τους νικητές και, κυρίως, για τους ηττημένους.