Θεοδόσης Ν. Τζιαφέτας: «Το μαύρο είναι χρώμα φιλικό»
Ο Θεοδόσης Τζιαφέτας, συγγραφέας του βιβλίου Το μαύρο είναι χρώμα φιλικό, επιχειρεί μια «Προσέγγιση στο ορεινό καταφύγιο του Χρήστου Μπράβου», κινούμενος από θαυμασμό και αγάπη για την ποίηση του συντοπίτη του λογοτέχνη, την οποία θέλησε –και ιδού το αποτέλεσμα– να μεταφέρει και στο αναγνωστικό κοινό. Το υλικό για τη μελέτη του, του το παραχώρησε η σύζυγος του ποιητή, Ερμιόνη Μπράβου.
Ο Χρήστος Μπράβος γεννήθηκε στη Δεσκάτη Γραβενών το 1948, αποφοίτησε από το Γυμνάσιο, σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Πατρών και έπειτα εργάστηκε στο Υπουργείο Οικονομικών. Ανήκει στη γενιά του ’70.
Ο συγγραφέας, στο πρώτο μέρος του βιβλίου, μας δίνει στοιχεία για τον τόπο και την ιστορία του, τόπο δοκιμασμένο από τις συμμορίες των ληστών –Γκαντάρα, Γιαγκούλα, Περικλή– που λυμαίνονταν τον τόπο για να τους διαδεχτούν οι εμφύλιες ταραχές, ο θάνατος και τα πένθη: «Μαύρες γυναίκες/ περνούν στο δρόμο/ πάνε βουβές/ παν με τα κόλλυβα» («Εμφύλιος λώρος»).
Πολύ σωστά, λοιπόν, αρχίζει τη μελέτη του για τον ποιητή από το τοπίο, που ήταν ορεινό, δύσκολο και δύσβατο, φτωχό και ως εκ τούτου κατάλληλο για να μεταμορφωθεί σε «φυσική φωλιά», που εξέθρεψε και θέριεψε τον αδελφοκτόνο σπαραγμό. Αυτό το τοπίο θα γίνει το «απομονωμένο ορεινό καταφύγιο για τους αντιμαχόμενους», επιβεβαιώνοντας τον λόγο της επιστήμης για τη σημασία της γεωγραφίας στην ιστορία.
Ο Μπράβος και οι φίλοι του, μικρά παιδιά που έπαιζαν το βράδυ, όταν ακόμα δεν υπήρχε ηλεκτρισμός, έφτιαχναν σενάρια με φαντάσματα που άλλοτε έρχονταν από τα παραμύθια, άλλοτε από τις διηγήσεις του πατέρα για το αντάρτικο. Μερικά, μάλιστα, εξοικειωμένα με τον φόβο πήγαιναν στο νεκροταφείο και έφερναν στην παρέα κρανία ή κόκαλα. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα που παραθέτει: «Όταν χτυπά η βροχή στους τοίχους/ και σε τραβούν του ύπνου τα τελώνια/ γλιστρούν στ’ άδειο πλακόστρωτο οι ίσκιοι/ βρεμένοι ως το κόκαλο. Επιστρέφουν…» (Με των αλόγων τα φαντάσματα).
Και μπορεί τα παιδιά να παίζουν, ο ποιητής όμως στοιχειώνεται και αδυνατεί να ελευθερωθεί από τους εφιάλτες που τον κυνηγούν. Εύλογον είναι ότι η ποίησή του είναι μπολιασμένη από τα βιώματά του, τις διηγήσεις του πατέρα του από το αντάρτικο, τα παθήματα των συγχωριανών του, τα δημοτικά τραγούδια της γιαγιάς του. Φυσική απόρροια να μιλήσει με λόγο ευθύβολο, λαγαρό και ξεκάθαρο, και να κερδίσει τις καρδιές των αναγνωστών του.
Όσον αφορά τα δημοτικά τραγούδια, ο Τζιαφέτας θα κάνει έρευνα στους ομότεχνους ποιητές και θα αναδείξει και τη δική τους επίδραση από αυτά. Ο Μιχάλης Γκανάς, ο Μάρκος Μέσκος, ο Πάνος Κυπαρίσσης είναι μερικοί από τους αναφερόμενους στο βιβλίο. Συγκεκριμένα ο Γκανάς, μελετώντας τον Σαχτούρη, που τον αγαπούσε και ο Μπράβος, βρίσκει απόηχους από τα δημοτικά τραγούδια, ρυθμούς και μοτίβα μιας χερσαίας ποιητικής, της οποίας σημαντικότερο θεωρεί τον προαναφερθέντα Μέσκο. Εκεί «βρήκαμε και οι δύο τη χαμένη υπερηφάνεια της μητρικής μας γλώσσας», γράφει.
Η μνήμη, λοιπόν, είναι αυτό που επισημαίνει ως κυρίαρχο στοιχείο στην ποίηση του Μπράβου ο Τζιαφέτας.
Η μνήμη, λοιπόν, είναι αυτό που επισημαίνει ως κυρίαρχο στοιχείο στην ποίηση του Μπράβου ο Τζιαφέτας. Και η Δεσκάτη είναι η μικρογραφία της Ελλάδας, της οποίας σπαταλιέται το αίμα: «Οι άλλοι μπήκαν με τουφέκια/ και σκυλιά να βρουν το αίμα,/ να φέρουν τα κεφάλια» («Μαύρη κιβωτός»).
Η μελέτη της ποίησης του Μπράβου γίνεται με διακειμενικές εξακτινώσεις σε άλλους ποιητές, αλλά και στην κλασική μας λογοτεχνία, όπως δείχνει το ποίημα «Τα όνειρα», όπου αναφέρεται ο ήρωας των Τρώων Αινείας, στον οποίον ο Τζιαφέτας κάνει πλατιά αναφορά συνδέοντας το σύμβολο πλέον του ποιητή με κάποιον σύγχρονό του που έχασε πατρίδα, σπίτι, οικογένεια.
«Τι αντιπροσωπεύει για σας το μαύρο;» ρώτησε ο Μπράβος τον νεαρό ζωγράφο Χρήστο Μαρκίδη. Κι εκείνος μεταξύ άλλων είπε ότι το μαύρο «είναι το χρώμα της συμφιλίωσης με τον θάνατο… είναι πολύ κοντά στο λευκό σαν λάμψη και σαν ποιότητα. Είναι το “άλλο” φως». «Αγγελικό και μαύρο φως», όπως λέει ο Σεφέρης. Και έτσι, βέβαια, εξηγείται και ο τίτλος, Το μαύρο είναι χρώμα φιλικό, γιατί εξοικειώνει με τον θάνατο.
«Μην περπατήσεις/ τούτα τα βουνά// η μάνα λέει/ δεν κάνει να πατάμε/ πεθαμένους» διαβάζουμε στο «Οικογενειακό νεκροταφείο» και τέτοιο νεκροταφείο είναι όλος ο τόπος, σημαδεμένος παντού από τον θάνατο και τα σκυλιά που ουρλιάζουν.
Όμορφα ακούγεται σαν τίτλος, τραγικά σαν περιεχόμενο το ποίημα «Ερωτική μνήμη»: «Γράφεις κύκλους στο νωπό/ ταβάνι ζυγιάζεις τα φτερά σου/ Δε θα ’ρθει ο ύπνος/ Θα τρως τα σωθικά μου / οληνύχτα/ πατρίδα μου απέραντο κόκκινο».
Το βιβλίο, πέραν της προσέγγισης στο Ορεινό καταφύγιο, περιλαμβάνει και την ιστορία της Δεσκάτης, για να φανεί η σχέση του βιώματος με τη δημιουργία. Μιλάει ακόμα για τις σχέσεις και τις παρέες του ποιητή στην Αθήνα, τα ποιήματα που έγραψαν γι’ αυτόν οι ομότεχνοι, τα ποιήματα που έγραψε ο ίδιος για τους οικείους και αγαπημένους του, ανθολόγηση, πλουσιότατη γενική βιβλιογραφία, ειδική βιβλιογραφία, μελοποιήσεις και εικαστικά. Όπως φαίνεται λοιπόν ο Τζιαφέτας έχει έναν μεγάλο θησαυρό στη διάθεσή του, που δεν χωράει σε μια παρουσίαση. Δείγμα μόνο παραθέτουμε και εξ όνυχος τον λέοντα νιώθουμε.
Δεν μπορούμε, ωστόσο, να αφήσουμε ασχολίαστη μια άλλη πολύπαθη περιοχή της ελληνικής γης, την Καισαριανή, την οποία έχουν τιμήσει πολλοί ποιητές και μουσικοί. Ο Γιάννης Δάλλας γράφει το ποίημα «Καισαριανή (επί Τύμβω)», ένα μοιρολόι στην κηδεία του Μπράβου: «Από Μονής μέχρι Σκοπευτηρίου/ ένας δρόμος υπάρχει Παλίνδρομος/ Μια Γη – των αφίξεων και των αναχωρήσεων/ κι ανάμεσα το αλωνάκι των ζωντανών…».
Δεν θα έπρεπε να τελειώσουμε χωρίς να κάνουμε αναφορά στο ποίημα «Ο ένατος», αφιερωμένο από τον ποιητή στην Ερμιόνη, τη σύζυγό του. Επιλέγουμε στίχους:
«Την κρύπτη μου αφήνω αυτή τη νύχτα,/ Κι αν στο ταξίδι βγεις το φτάσιμο άδικο/ […]/ Νεκρούς διαδρόμους τώρα κατεβαίνω/ [...]// Αυτό δεν είναι χάραμα είναι τρόμος.// Έτσι να πάω. Σαν ένατος./ Σ’ ενέδρα».
Ο Τζιαφέτας, φιλόλογος με γερές βάσεις στην επιστήμη που σπούδασε και καλλιτεχνικές τάσεις, όπως δείχνουν τα ποικίλα δημοσιεύματά του, ανέλαβε να μελετήσει το έργο του συντοπίτη του ποιητή. Και η εμπεριστατωμένη έρευνά του φυσιολογικά τον οδήγησε στην ιστορία και στον στοχασμό πάνω στη μοίρα που έλαχε στην πατρίδα του. Υποχρεωτικά επεκτάθηκε, ακροθιγώς βέβαια, στη λαογραφία και στην κοινωνική παρατήρηση. Με λόγο άρτιο, επιστημονικό και 
λυρικό λογοτεχνικό, με το ένα σκέλος στην επιστήμη και το άλλο στη λογοτεχνία, με το πλήθος των πληροφοριών και των διακειμενικών αναφορών, αναδείχτηκε σε άξιο μελετητή, dulcis et utilis, όπως έλεγαν και οι Ρωμαίοι, για ένα έργο που είναι ευχάριστο αλλά και ωφέλιμο, πράγμα για το οποίο οφείλουμε να τον συγχαρούμε.
Το μαύρο είναι χρώμα φιλικό
Προσέγγιση στο ορεινό καταφύγιο του Χρήστου Μπράβου
Θεοδόσης Ν. Τζιαφέτας
Εκδοτικός οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη
202 σελ.
ISBN 978-618-5306-94-6
Τιμή €17,00
