Απόστολος Πατελάκης: «Ο Εμφύλιος Πόλεμος και οι πολιτικοί πρόσφυγες στη Ρουμανία»
Πριν από μια δεκαετία, από τις Εκδόσεις Επίκεντρο είχε κυκλοφορήσει ένα εξαιρετικό ιστορικό βιβλίο, το Προσωρινώς διαμένοντες...: Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας (1948-1982) της Κατερίνας Τσέκου, διδάκτορος τότε του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Στο έργο εκείνο επιχειρήθηκε με επιτυχία η ιστορική αποτύπωση της ζωής των πολιτικών προσφύγων του Εμφυλίου Πολέμου στη γείτονα χώρα, με ιδιαίτερη έμφαση όχι μόνο στα μείζονα πολιτικά, στρατιωτικά και κομματικά γεγονότα που όρισαν τις ζωές εκείνων των ανθρώπων, αλλά και σε πτυχές της καθημερινής ζωής τους στη υπερορία.
{
Το βιβλίο εκείνο, χωρίς να είναι το πρώτο για την πολιτική προσφυγιά (και ο καθηγητής Ιάκωβος Μιχαηλίδης, ο οποίος υπογράφει με τον Gheorghe Onişoru το προλογικό σημείωμα στο παρόν βιβλίο, είχε γράψει για τους πολιτικούς πρόσφυγες στη «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» το 2005), ήταν από τις αφορμές για μια στροφή της ιστορικής μελέτης στα ζητήματα του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα προς τους πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού στις «σοσιαλιστικές» χώρες. Ευτυχώς ακολούθησαν αρκετά ακόμα βιβλία τα επόμενα χρόνια.
Γραμμένο μέσα από τη ζωή
Στο παρόν βιβλίο, ένας άλλος ιστορικός, ο Απόστολος Πατελάκης, διδάσκων στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, κάνει ακριβώς το ίδιο αλλά για τους πολιτικούς πρόσφυγες στη Ρουμανία. Το βιβλίο αυτό έχει όμως μια ιδιαιτερότητα: ο συγγραφέας του γεννήθηκε το 1951 στην Κραϊόβα και είναι παιδί πολιτικών προσφύγων. Οι γονείς του ήταν από κοντινά χωριά του Έβρου, αλλά δεν γνωρίζονταν· υπήρξαν μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού σε διαφορετικά μέτωπα του Εμφυλίου Πολέμου· τραυματίστηκαν και οι δύο σε μάχες· διέφυγαν τραυματίες στη Βουλγαρία κι από εκεί στη Ρουμανία όπου γνωρίστηκαν, παντρεύτηκαν και δημιούργησαν οικογένεια. Ο συγγραφέας επαναπατρίστηκε παντρεμένος και πατέρας πλέον το 1979, σε ηλικία 28 ετών. Οι γονείς του παρέμειναν, συνταξιούχοι πλέον, στη Ρουμανία.
Το ταξίδι στον χρόνο ξεκινάει από την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού και την αναγκαστική προσφυγιά για χιλιάδες αγωνιστές και αμάχους προς τις χώρες που βρίσκονταν υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Ο συγγραφέας έχοντας στη διάθεσή του πλούτο πληροφοριών από κομματικά και ρουμανικά αρχεία, έχοντας συζητήσει ο ίδιος προσωπικά με πολλούς από τους αφανείς πρωταγωνιστές των χρόνων εκείνων κι έχοντας ο ίδιος επισκεφτεί σχεδόν όλες τις κοινότητες των Ελλήνων στην Ρουμανία, περιγράφει ένα απίστευτο έπος διώξεων και βασάνων, αγώνων για στέριωμα στη νέα χώρα, με αναφορές σε όλα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που τάραζαν κατά διαστήματα τη ζωή των κυνηγημένων κομμουνιστών.
Το ιδιαίτερο καθεστώς αναγνώρισης των πολιτικών προσφύγων από το κράτος της Ρουμανίας, η πτώση του Στάλιν και η αποσταλινοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων, οι κομματικές ίντριγκες και οι αλλαγές ηγεσίας στο ΚΚΕ, ο ιδιαίτερος δρόμος που τράβηξε ο ρουμανικός κομμουνισμός, η ιδεολογικοπολιτική στροφή του ΚΚΣΕ και η συνακόλουθη διάσπαση του ΚΚΕ, οι αγώνες των πολιτικών προσφύγων για τον επαναπατρισμό και η στάση του ελληνικού κράτους επί δεκαετίες, όλα αυτά και πολλά ακόμα παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου. Ένα έργο ζωής για τον συγγραφέα, έργο στο οποίο είναι και ο ίδιος, από κάποιο σημείο της αφήγησης και μετά, μια από τις σελίδες του.
Η σημαντικότερη συμβολή του Απόστολου Πατελάκη είναι η αποτύπωση της καθημερινότητας των ανθρώπων που βρέθηκαν κυνηγημένοι στη Ρουμανία.
Το μείζον και το έλασσον
Στο παρόν βιβλίο αξιοπρόσεκτη δεν είναι μόνο η εξιστόρηση των κορυφαίων γεγονότων της κομματικής ιστορίας του ΚΚΕ, αλλά το ότι αυτά παρουσιάζονται μέσα από τα μάτια των πολιτικών προσφύγων της Ρουμανίας, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν μέρος μόνο της πραγματικότητας, έτσι αποκομμένοι που ήταν και παρά το γεγονός ότι η ηγεσία του Κόμματος βρισκόταν εξόριστη κι αυτή στο Βουκουρέστι – ίσως μάλιστα γι’ αυτό. Το ανελέητο κυνηγητό και ο τραγικός θάνατος του αγνού κομμουνιστή διανοούμενου Κώστα Καραγιώργη από την ηγεσία, η 6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Μάρτιος 1956) και η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη, η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που οδήγησε στη διάσπαση του Κόμματος είναι μερικά από τα γεγονότα που θα διαβάσει ο αναγνώστης δοσμένα από την πλευρά των πολιτικών προσφύγων της Ρουμανίας που έκπληκτοι, όσο και τρομοκρατημένοι, αντιμετώπιζαν τη μια ήττα μετά την άλλη, και μάλιστα σε συνθήκες εξορίας ή και κομματικής απομόνωσης.
Η σημαντικότερη συμβολή του Απόστολου Πατελάκη είναι η αποτύπωση της καθημερινότητας των ανθρώπων που βρέθηκαν κυνηγημένοι στη Ρουμανία. Ο συγγραφέας καταγράφει όλες τις κοινότητες που δημιούργησαν οι Έλληνες εκεί. Τον τρόπο κατανομής των προσφύγων, την κινητικότητά τους στην άγνωστη (άγονη, κρύα και δυσπρόσιτη) ενδοχώρα της Ρουμανίας και τις δομές που τους φιλοξένησαν, από εγκαταλελειμμένα κτίρια μέχρι πρώην ανάκτορα κι από παράγκες μέχρι σύγχρονους καταυλισμούς. Την εκπαίδευση που έλαβαν, τα εργοστάσια στα οποία εργάστηκαν, την καθημερινή κοινωνική ζωή, τους γάμους, τις εορτές και τα γλέντια τους. Τη δημιουργία συλλόγων, την έκδοση βιβλίων, συνολικά τον πολιτισμό τους· όλη η ζωή της ελληνικής κοινότητας βρίσκεται καταγραμμένη στις σελίδες του βιβλίου με πληθώρα στοιχείων, με προσωπικές μαρτυρίες, με συγκινητικές λεπτομέρειες που αναδεικνύουν το κλίμα της εποχής και το δράμα των ανθρώπων.
Μεγάλο μέρος του βιβλίου καταλαμβάνει η ιστορική ανάλυση των σχέσεων Ελλάδας-Ρουμανίας (μέχρι το 2016) και ειδικά το πώς οι σχέσεις αυτές διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της συνεχούς πίεσης των πολιτικών προσφύγων τόσο προς τις ρουμανικές αρχές, όσο και προς τις ελληνικές κυβερνήσεις αλλά και προς το ίδιο το Κόμμα, για να ξεκινήσει συντεταγμένα και μαζικά (κι όχι ατομικά, όπως συνηθιζόταν) ο πολυπόθητος επαναπατρισμός. Ο αναγνώστης θα διαπιστώσει τα φοβερά πολιτικά λάθη και την εγκληματική ολιγωρία της πατρίδας, που είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός πολιτικών προσφύγων να πεθάνουν χωρίς να μπορέσουν να δουν ποτέ την Ελλάδα.
Το βιβλίο του Απόστολου Πατελάκη είναι μια σπουδαία ιστορική μελέτη αλλά κι ένα έργο ζωής. Της ζωής χιλιάδων ξεριζωμένων κομμουνιστών (μερικοί μάλιστα ήταν προηγούμενα και στην πατρίδα πρόσφυγες από τη Μικρασία!), που κατέφυγαν σε ένα φιλικό μεν αλλά φτωχό και καθυστερημένο κράτος και έζησαν μια σειρά από προσωπικές, κομματικές και εθνικές τραγωδίες, με αξιοπρέπεια, με ιώβεια υπομονή και με την προσδοκία να δούνε, έστω και σε βαθιά γηρατειά, την πατρίδα που ήθελαν να δουν διαφορετικά από τους διώκτες τους.
Περιλαμβάνονται βιογραφικά των σημαντικότερων Ρουμάνων κομμουνιστών ηγετών, φωτογραφίες από τη ζωή των προσφύγων στη Ρουμανία, σύγχρονες φωτογραφίες που τράβηξε ο συγγραφέας στη Ρουμανία, βιβλιογραφία, χάρτες και ορισμένα αρχειακά τεκμήρια.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος και οι πολιτικοί πρόσφυγες στη Ρουμανία
Απόστολος Πατελάκης
Πρόλογος: Gheorghe Onişoru & Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
Επίκεντρο
400 σελ.
ISBN 978-960-458-886-2
Τιμή €16,00
