Thomas R. Trautmann: «Ινδία: σύντομη ιστορία ενός μεγάλου πολιτισμού»
Βέδα (η αρχαία θρησκεία στην Ινδική χερσόνησο), μάντρα (στίχος των ιερών κειμένων της Βέδα), σούτρα (κωδικοποιημένοι κανόνες σε πεζό λόγο), γιόγκα (διαλογισμός), κάρμα (το δόγμα της ηθικής), ντάρμα (θρησκεία, ηθική), νιρβάνα (εσωτερική απελευθέρωση), γκουρού (δάσκαλος), αβατάρ (ενσάρκωση), αγιουβέρδα (ιατρική επιστήμη). Είναι μερικές από τις διάσημες ινδικές λέξεις που θεωρούνται κτήμα της ανθρωπότητας, λήμματα του λεξικού που χρησιμοποιούμε όλοι μας.
Ο Αμερικανός πανεπιστημιακός Τόμας Τράουτμαν (καθηγητής Ιστορίας και Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν) αποπειράται στο παρόν σύγγραμμα να παρουσιάσει μια «σύντομη ιστορία ενός μεγάλου πολιτισμού» και στο τιτάνιο έργο του –το οποίο στέφεται από επιτυχία– επιστρατεύει γνώσεις από κάθε πτυχή της ανθρώπινης κοινωνίας: θρησκείες (πρωτίστως…), φύλα, οικογένειες, κοινότητες, έθνη και κράτη, τέχνες, κατασκευές, εμπόριο, διατροφή, εξουσία, πολέμους, διπλωματία κ.ά.
Από τον Μέγα Αλέξανδρο
Ακολουθώντας γραμμική ιστορική συνέχεια, ο Τράουτμαν γράφει μια συναρπαστική ιστορία για τον ινδικό πολιτισμό συναρπάζοντας τον αναγνώστη του. Ειδικά ο Έλληνας αναγνώστης, που είναι σχετικά εξοικειωμένος με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την ακμή και την παρακμή των ελληνιστικών βασιλείων και την κάθοδο από τα υψίπεδα της κεντρικής Ασίας του τουρκικών φύλων, θα βρει διαβάζοντας την ιστορία αυτή πολλά κοινά αλλά και χαρακτηριστικές διαφορές ανάμεσα στον δικό μας και τον ινδικό πολιτισμό.
Δύο μεγάλα ποτάμια, ο Ινδός ανατολικά (που σήμερα δεν ανήκει στην Ινδία!) και ο Γάγγης δυτικά, με τους παραπόταμούς τους ορίζουν αυτό που αποκαλούμε Ινδία και αποτελούν την κοιτίδα ενός παλαιού πολιτισμού – θεωρείται, μαζί με εκείνον του Ευφράτη και του Νείλου, από τους παλαιότερους του κόσμου.
Ο συγγραφέας με μεθοδικότητα, αξιοποιώντας κάθε δυνατή πηγή, χωρίς να κουράζει με ακατάσχετη ονοματολογία και χρονολογίες, εξιστορεί με γλαφυρότητα κι αγάπη την εξέλιξη αυτού του κολοσσιαίου πολιτισμού από τις απαρχές του, χιλιάδες χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού, μέχρι και λίγο μετά τη διάλυσή του από τους Βρετανούς το 1947 και τη δημιουργία, στη θέση της παλαιάς αυτοκρατορίας, των εξής κρατών: Πακιστάν, Δημοκρατία της Ινδίας, Μπανγκλαντές, Σρι Λάνκα (πρώην Κεϋλάνη), Νεπάλ, Μπουτάν και Μαλδίβες στο… πουθενά του Ινδικού Ωκεανού.
Ακολουθώντας γραμμική ιστορική συνέχεια, ο Τράουτμαν γράφει μια συναρπαστική ιστορία για τον ινδικό πολιτισμό συναρπάζοντας τον αναγνώστη του.
Από την πρώτη στιγμή και αρκετές φορές μέσα στη διήγησή του ξεκαθαρίζει ότι είναι άλλο πράγμα αυτό που ονομάζουμε ινδικός πολιτισμός και άλλο το (σημερινό) κράτος Δημοκρατία της Ινδίας. Έτσι, όταν αναφέρεται σε ινδικό πολιτισμό, εντάσσει στην αφήγησή του ό,τι συνέβη ανάμεσα στα δύο ποτάμια που αναφέρθηκαν, καθώς και τον ισχυρότατο αντίκτυπο του πολιτισμού αυτού στη νοτιοανατολική Ασία και την Άπω Ανατολή. Θα αναφερθεί στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος δεν κατάφερε να φτάσει στον Ινδό ποταμό (343 π.Χ.), θα παρακολουθήσει τα ελληνιστικά βασίλεια που ακολούθησαν και θα εξιστορήσει σε γενικές γραμμές τις επιδρομές έφιππων φύλων από τον Βορρά προς την ινδική χερσόνησο ανά τους αιώνες. Οι επιδρομές αυτές δημιούργησαν σατραπείες (ιρανική λέξη ο «σατράπης») και πλήθος ηγεμονιών. Είναι η μακρά περίοδος μέχρι περίπου το 1000 μ.Χ. όπου ο ινδικός πολιτισμός μετατρέπεται σε ένα αμάλγαμα επιρροών, αποκτά σχετικά σταθερή γραφειοκρατική δομή και κοινωνική διαστρωμάτωση: καλλιεργητές (δύναμη μέχρι και σήμερα του ινδικού κράτους), γαιοκτήμονες και τοπικοί άρχοντες, φοροεισπράκτορες, μοναχοί και, φυσικά, στρατιωτικοί.
Πρώτα οι θρησκείες
Την περίοδο εκείνη, σύμφωνα με τον συγγραφέα, δημιουργούνται οι βάσεις των τριών μεγάλων θρησκειών: ο βραχμανισμός, η αρχαία θρησκεία των θυσιών, ο ινδουισμός, μια θρησκεία λατρευτική αλλά με χαλαρή δογματική διάρθρωση, και ο βουδισμός, θρησκεία απάρνησης του κόσμου και ασκητισμού. Μέσα από τη θρησκεία ο συγγραφέας εξηγεί τα «παράδοξα» του πολιτισμού αυτού: τη λατρεία ορισμένων ζώων, τη χορτοφαγία, τη φιλοσοφία της μη-βίας κ.ά.
Ο Τράουτμαν διατρέχει τους αιώνες με ταχύτητα, δεν παραλείπει όμως να αναφερθεί σε όλα όσα πρέπει να ειπωθούν. Η Ινδική αυτοκρατορία για αιώνες ήταν ένα σύνολο κατακτημένων βασιλείων που πλήρωναν φόρους στον αυτοκράτορα· ο στρατός ήταν ένα συνονθύλευμα μικρότερων στρατών, που όφειλαν κι απέδιδαν αφοσίωση στον ηγεμόνα τους κι όχι στον αυτοκράτορα· η οικογένεια ήταν ουσιαστικά μια εταιρεία με κοινή και αδιαίρετη περιουσία, την οποία διαχειρίζονταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία άνδρας από κοινού με τους αρσενικούς απογόνους του· οι γυναίκες βίωναν διπλή πατριαρχία στο σπίτι τους ως κόρες για παντρειά και, στη συνέχεια, στο σπίτι του συζύγου τους.
Ένα βιβλίο για τον ινδικό πολιτισμό δεν θα μπορούσε να αγνοήσει το ζήτημα των καστών, γύρω από τις οποίες υπάρχει μια «μυθολογία». Ο Τράουτμαν εξηγεί στον δυτικό αναγνώστη ότι το ινδικό σύστημα διαστρωμάτωσης με βάση τις κάστες προϋπήρχε της διαμόρφωσης των ινδικών βασιλείων κι αποτελεί ένα είδος αυτορρύθμισης της κοινωνίας. Δεν είναι ούτε τόσο κλειστό όσο νομίζουμε ούτε τόσο αυστηρό στη δομή του και ήταν πάντως μια λειτουργική διαδικασία για αρκετούς αιώνες, μέχρι που άρχισε σίγα σιγά να κατεδαφίζεται μέσα από σύγχρονες εξισωτικές νομοθεσίες.
Αυτοί οι δυτικοί…
Τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, αυτά που εξιστορούν την κάθοδο των Μογγόλων στην Ινδία, τη δυναμική εμφάνιση του Ισλάμ και στη συνέχεια την καθοριστική για την εξέλιξη της ινδικής ιστορίας εμφάνιση των Ευρωπαίων (των εμπόρων αρχικά, των Βρετανών στη συνέχεια) και τη γέννηση του ινδικού εθνικισμού, που οδήγησε στην εξέγερση ενάντια στους αποικιοκράτες και, τελικά, στον διαμελισμό του τεράστιου αυτού χώρου σε νέα κράτη, είναι ασφαλώς πιο οικεία στον Έλληνα αναγνώστη και γι’ αυτό πιο ενδιαφέροντα. Ενδεχομένως να του θυμίσουν κάτι από τη δική μας ιστορία (διαμελισμός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δημιουργία νέων κρατών στα οποία είχε θεριέψει ο εθνικισμός, ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων κ.ο.κ.), σε κάθε περίπτωση θα του απαντήσουν ορισμένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν σχετικά με την πολύπαθη ιστορία αυτής της μεγάλης και πολυπληθούς περιοχής του πλανήτη. Ερωτήματα που φτάνουν στο σήμερα. Όπως τι συμβαίνει στο Κασμίρ.
Στα τέλη Αυγούστου 2019, νέος κύκλος κρίσης ανάμεσα στο Πακιστάν και την Ινδία ξεκίνησε με αφορμή το Κασμίρ. Ο σκληροπυρηνικός Ινδός Πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι ανέστειλε στις 5 Αυγούστου το ειδικό καθεστώς του Κασμίρ (μουσουλμάνοι στην πλειοψηφία οι κάτοικοί του), βάσει του οποίου το κρατίδιο κατήρτιζε δική του νομοθεσία, ενώ δεν επιτρεπόταν σε όσους δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής να αγοράζουν ιδιοκτησίες εκεί. Η απόφαση αυτή είναι αιτία πολέμου για το Πακιστάν, το οποίο θεωρεί ότι έτσι ανοίγει ο δρόμος για προσάρτηση του μικρού αυτού ημιαυτόνομου κράτους στην Ινδία. Ο θεός (ποιος απ’ όλους, άραγε;) να βάλει το χέρι του…
Ινδία: σύντομη ιστορία ενός μεγάλου πολιτισμού
Thomas R. Trautmann
μετάφραση: Μαρία Παπαηλιάδη
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
400 σελ.
ISBN 978-960-524-548-1
Τιμή €16,00
