Αντώνης Κλάψης: «Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης 1821-1923»

Τον Νοέμβριο του 1877, ο διακεκριμένος συνταγματολόγος και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Σαρίπολος, αφού έγινε δεκτός από τον βασιλιά Γεώργιο Α’, εξέθεσε την άποψή του για τη Μεγάλη Ιδέα όπως την αντιλαμβάνονταν τότε οι Έλληνες. Ακολούθησε ο εξής διάλογος:

είπον εγώ [...] ότε αδιαφορούντες όλως τις ο μέλλων κυριάρχης των ύπερθεν του Αίμου χωρών, ευρεθώμεν άπαντες οι Έλληνες ηνωμένοι εις εν κράτος με πρωτεύουσαν την Κωνσταντινούπολην, έχοντες δ’ υπό το σκήπτρον της Υμετέρας Μεγαλειότητας προς τη Κρήτη, τη Θεσσαλία και τη Ηπείρω, την Θράκην, την Μακεδονίαν, τον Εύξεινον μέχρι Τραπεζούντος, την μικράν Ασίαν και απάσας τας νήσους του Αιγαίου, μηδέ της πατρίδος μου Κύπρου εξαιρουμένης, ότι αναγκαία τη Ελλάδι ως προμαχών έσχατος αυτής προς Συρίαν και την Αίγυπτον, τούτο μεν ως γνησίως ελληνικής, τούτο δε ότι αναγκαία τη Ελλάδι, εσόμεθα άρτιοι και αληθώς έθνος εν μια πολιτεία συγκεκροτημένον.
«Πολύ εκτείνετε τα όρια της Ελλάδος», διέκοψε με ο Βασιλεύς.

Ο Γεώργιος προσπαθούσε να μείνει νηφάλιος μέσα στις έξαλλες απαιτήσεις εθνικών οργανώσεων, που επιθυμούσαν με κάθε τρόπο να εμπλέξουν τη χώρα σε πόλεμο με την Τουρκία έχοντας κατά νου το όραμα του Βυζαντίου, ένα όραμα που στοίχειωσε τους Έλληνες για έναν αιώνα και οδήγησε στην αναπόφευκτη καταστροφή, καθώς ήταν αδύνατον να σηκώσουν το βάρος του και να χειριστούν τις επιπλοκές ενός τεράστιου εγχειρήματος, η προοπτική του οποίου ασκούσε ακαταμάχητη επιρροή. Εκτός των άλλων, έπρεπε να λαμβάνει υπ’ όψιν το γεγονός ότι η χώρα βασιζόταν κατεξοχήν στις θαλάσσιες συγκοινωνίες και χρειαζόταν σε κάθε κίνησή της τη συγκατάθεση των Μεγάλων Δυνάμεων, ειδικά της Βρετανίας, που έλεγχε τη Μεσόγειο, διαφορετικά κινδύνευε με ναυτικό αποκλεισμό, καθώς οι ισχυροί της Ευρώπης ήθελαν να εμποδίσουν με κάθε τρόπο την κάθοδο της Ρωσίας προς τον νότο σε περίπτωση κατάρρευσης των Τούρκων.

Το διάστημα που εξετάζει ο καθηγητής Αντώνης Κλάψης φέρει τη σφραγίδα της σύγκρουσης ανάμεσα στις ανεδαφικές βλέψεις του ελληνικού αλυτρωτισμού –τροφοδοτούμενες από ανεξέλεγκτες υπερπατριωτικές οργανώσεις– και της απόφασης των εκάστοτε ηγεσιών και κυβερνήσεων να παραμείνουν ουδέτερες, θεωρώντας αδύνατη τη σύγκρουση με την κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις ενδιάμεσες περιόδους, όταν μπορούσε ν’ ανασάνει από τις πολεμικές προετοιμασίες και αψιμαχίες, η Ελλάδα ανακαινίστηκε εκ βάθρων, πολλαπλασίασε τον πληθυσμό της, επέκτεινε τα σύνορά της, ωρίμασε πολιτειακά, κωδικοποίησε το αστικό της δίκαιο, αύξησε την καθαρή χωρητικότητα καραβιών υπό ελληνική σημαία από 3 σε 87.000 τόνους, εντατικοποίησε δραστικά την αγροτική παραγωγή, έβαλε τα θεμέλια του εξηλεκτρισμού, βελτίωσε τις υποδομές φτιάχνοντας λιμενικές εγκαταστάσεις, τροχήλατους δρόμους και σιδηροδρομικό δίκτυο.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα επίσης η χρήση παραθεμάτων από πρωτογενείς πηγές, σπαραγμάτων και λογοτεχνικών κειμένων ανάμεσα στην αφήγηση, που ζωντανεύουν την εξιστόρηση των γεγονότων.

Η θεώρηση του επίκουρου καθηγητή Πολιτικής και Διπλωματικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου είναι επαρκέστατα τεκμηριωμένη από εκτεταμένο βιβλιογραφικό οδηγό, η εξιστόρηση των γεγονότων μιας περιόδου όχι τόσο φωτισμένης –γεγονός εντυπωσιακό, αν σκεφτεί κανείς τον τεράστιο όγκο των σχετικών πηγών– γίνεται με σαφήνεια και με τρόπο που βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει τα συμβάντα και τις αιτίες τους, ενώ ο συγγραφέας δεν διστάζει να πάρει θέση εκεί που χρειάζεται καταθέτοντας την άποψή του. Κατά τα λεγόμενά του, το βιβλίο αποτελεί έναν οδηγό για όποιον επιθυμεί να εμβαθύνει στην πρώτη εκατονταετία ύπαρξης του ελληνικού κράτους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα επίσης η χρήση παραθεμάτων από πρωτογενείς πηγές, σπαραγμάτων και λογοτεχνικών κειμένων ανάμεσα στην αφήγηση, που ζωντανεύουν την εξιστόρηση των γεγονότων.

aklapsis Ο πρώτος αιώνας ύπαρξης του ελληνικού κράτους γνώρισε πολλές διακυμάνσεις, είχε καλές στιγμές, όπως την περίοδο Τρικούπη, αλλά και μεταπτώσεις καταστροφικές, όπως ο ατυχής πόλεμος του 1897, στον οποίο οδηγήθηκε η χώρα υπό την πίεση του υπερεθνικιστικού παροξυσμού της Εθνικής Εταιρείας, μιας πανίσχυρης εκείνον τον καιρό οργάνωσης που δεν δίσταζε να απειλήσει ευθέως τη βασιλική δυναστεία εξαγριώνοντας ωμά την κοινή γνώμη. Η οργανωμένη παράθεση των γεγονότων της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, η ορθή ανάλυσή τους, ο εντοπισμός των πιο σημαντικών εξελίξεων δείχνουν έναν ικανό επιστήμονα. Επιπλέον, οι γενικεύσεις που εξάγονται έχουν σημασία για όποιον προσπαθεί να ερμηνεύσει τον τρόπο λειτουργίας του έθνους μας μέχρι σήμερα, όπου κάποιες σταθερές εξακολουθούν να ισχύουν, κυρίως η αδήριτη ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα στις φορτικές εσωτερικές πιέσεις της κοινής γνώμης –τροφοδοτούμενες από κάθε λογής ακραία στοιχεία έτοιμα πάντοτε για το καταστροφικό τους έργο– και στη σωστή εκτίμηση των διεθνών δυνατοτήτων και συγκυριών, ισορροπία που αποτέλεσε όλα τα χρόνια το κλειδί της επιβίωσης του ελληνισμού, ισορροπία που εν πολλοίς καθορίζει την πορεία μας μέχρι σήμερα.