Daniel Klein: «Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν»
«Τα πάντα ρει»· με τρεις λέξεις τα είπε όλα ο σοφός Ηράκλειτος. Με άλλα λόγια, δεν ξέρεις τίποτα και μην έχεις εμπιστοσύνη σε τίποτα και σε κανέναν. Όλα αλλάζουν και πρώτα πρώτα εμείς οι ίδιοι. Με χιούμορ και άνεση, αλλά και μεγάλη σοβαρότητα ο Ντάνιελ Κλάιν, μετά τον Επίκουρο, τον Πλάτωνα και τον Πλατύποδα, αποφάσισε να μας ψυχαγωγήσει, φιλοσοφικώ τω τρόπω, με το βιβλίο του Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν.
Στον Πρόλογό του, εξηγεί ότι το παρόν βιβλίο γεννήθηκε από μερικά σημειώματα, τα «Λακωνικά», όπου είχε αποθησαυρίσει απόψεις για το νόημα της ζωής. Απομυθοποιώντας τη φιλοδοξία του και σκαλίζοντας αυτές τις σημειώσεις, χρόνια μετά, βρήκε τη φράση που έκανε τίτλο του βιβλίου του και η οποία ανήκει στον Αμερικανό κοινωνιολόγο, φιλόσοφο και θεολόγο Ράινχολντ Νιμπούρ. Η πρόταση, από τόσους τίτλους πολλούς κι ονόματα θωρακισμένη, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Όταν ο Κλάιν τη διάβασε, είπε: «Τώρα μου το λες;». «Τώρα» σημαίνει αργά· πολύ αργά.
Κι ενώ αρχικά τον απασχόλησε το ερώτημα ποιο είναι το νόημα της ζωής, μετά προέκυψε το «ποιο είναι το νόημα του “νοήματος”». Το πώς θα ζήσει κανείς καλύτερα. Ψάχνοντας τον Επίκουρο, τον Πλάτωνα, τον Σωκράτη, τον Αρίστιππο, τον Αριστοτέλη, διέτρεξε όλη τη φιλοσοφία μέχρι σήμερα, όπου την απάντηση δίνουν οι «παρουσιαστές τηλεοπτικών λάιφ στάιλ, πωλητές θετικής ψυχολογίας, γκουρού-διασημότητες». Εννοείται πως δεν νοείται σύγχρονος φιλόσοφος που να απαντά στο ερώτημα «πώς να ζει κανείς». Όπως θέλει κανείς, όττω τις έραται, όπως έλεγε η Σαπφώ.
Ωστόσο, ο Κλάιν ξανασκαλίζει όλα εκείνα τα σημειώματά του, διότι, ζώντας «την τελευταία πράξη του δράματος», θέλει να ζήσει όσο καλύτερα μπορεί και σ’ αυτά τα σημειώματα, τα «Λακωνικά», βρίσκει ότι οι μεγάλοι φιλόσοφοι, όλων των εποχών και όλου του κόσμου, έχουν δώσει κάποια απάντηση. Βέβαια, κάθε εποχή τροποποιεί το πρόβλημα και από εκεί που το θέμα είναι πώς να ζήσει κανείς καλύτερα, η σύγχρονη δυτική σκέψη δίνει προτεραιότητα στην επιστημολογία: τι είναι αληθινό και ποιες είναι οι αρχές του ορθού λόγου.
Ο Κλάιν αρχίζει από τον αγαπημένο του Επίκουρο, τον οποίο ανακαλύπτει πάλι και πάλι στα γραπτά των άλλων. Ήτοι: Δεν πρέπει αυτά που μας λείπουν να μας εμποδίζουν να απολαύσουμε αυτά που έχουμε. Η ανικανοποίητη επιθυμία δεν αφήνει τον άνθρωπο ποτέ να ικανοποιηθεί. Και, φυσικά, δεν περιμένει καμιά επιβράβευση από το Μεγάλο Επέκεινα, επειδή ξέρει καλά τι του επιφυλάσσει το μέλλον.
Ο Αρίστιππος υποστηρίζει πως η τέχνη της ζωής έγκειται στην απόλαυση ηδονών και από αυτές οι μεγαλύτερες δεν είναι πάντα οι διανοητικές ούτε οι ηθικές. Τώρα, ο Επίκουρος μοιάζει με «μπλόφα» διότι ο Αρίστιππος διδάσκει τον αχαλίνωτο ηδονισμό, δεν κουνάει το δάχτυλο της Αρετής και μας συμβουλεύει να «πέσουμε με τα μούτρα»: «Ορμάτε!». Έτσι, ενώ ο Επίκουρος έλεγε να απολαμβάνουμε αυτό που είναι μπροστά μας, ο Αρίστιππος έλεγε να το διαμορφώνουμε εμείς, να γινόμαστε «οι αρχιτέκτονες του παλατιού των ηδονών μας» και λέει και πολλά ακατάλληλα δι’ ανηλίκους που βρήκε στο έργο Περί παλαιάς τρυφής του Πλάτωνα. Πώς αντιλαμβάνεται την ηδονή ο Αρίστιππος; Όταν βαριέται την εταίρα του, ταξιδεύει: Κυρήνη, Αθήνα, Ρόδο, Κυρήνη, ήτοι κρουαζιέρα ανά τον κόσμο. Ψώνια και αδρά δίδακτρα από τους μαθητές του, για να έχει να ξοδεύει και να σπαταλά τη ζωή του.
Η απουσία νοήματος της ζωής απελευθέρωσε σεξουαλικά και πολιτικά τον άνθρωπο, αλλά δεν τον έκανε πιο ευτυχισμένο.
Τι θα γίνει με την παρέμβαση της υψηλής τεχνολογίας και της βιοϊατρικής με τα βύσματα στον εγκέφαλο; (Πιρς, Βρετανός ηδονιστής φιλόσοφος). Γιατί οι άνθρωποι δεν μαστουρώνουν με τσάι, όπως τον 18ο αιώνα; Πώς επιδρούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη συμπεριφορά των ανθρώπων; Ποιος ο ρόλος του ουίσκι; Του LSD; Σε όλα αυτά, η απάντηση είναι ότι εκπαιδευόμαστε να «φτιαχνόμαστε όλο και περισσότερο», προσαρμοζόμενοι, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Έπειτα από μακρά πραγμάτευση, θα καταλήξει στο ερώτημα: «Είναι η ευχαρίστηση το μόνο που θέλουμε πραγματικά στη ζωή μας;».
Ο Σοπενχάουερ έλεγε ότι «η ζωή ταλαντεύεται σαν εκκρεμές ανάμεσα στον πόνο και στην ανία», αναγνωρίζει ως υπέρτατο αγαθό την ευτυχία, μόνο που δεν υπάρχει. Όμως, όταν έγινε μεγάλος ξεπέρασε την κατάθλιψή του και έγινε γλεντζές. Άρα υπάρχει. Ο Αλμπέρ Καμί υποστηρίζει πως «ποτέ σου δε θα ζήσεις, αν ψάχνεις το νόημα της ζωής». Ο Ουίλιαμ Τζέιμς αναρωτιέται αν υπάρχει ελεύθερη βούληση για να αποφασίσει ετούτο ή εκείνο. Όμως δεν μπορεί να ξέρει, εφόσον δεν μπορεί να κάνει, ταυτοχρόνως, και τα δύο. Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, λέει ο Σαρτρ, γίνομαι κύριος του πεπρωμένου μου. Και σχεδόν συμφωνεί ο Νίτσε, προτείνοντας το ζην επικινδύνως. Έπειτα από μακρύ αποδεικτικό μονόλογο, καταλήγει: ο «ξενέρωτος» και το «αλάνι» είναι εξίσου «κομφορμιστές». Κλάιν: δεν θέλω να γίνω υπεράνθρωπος, απλώς να παραμείνω άνθρωπος και γαλήνιος ηδονιστής στον Κήπο του Επίκουρου.
Ο φιλοσοφικός πεσιμισμός είναι άρνηση της ζωής, ενώ «Όποιος […] γελάει είναι άρχοντας του κόσμου και προετοιμασμένος να πεθάνει» (Λεοπάρντι). Ο Ράσελ υποστηρίζει ότι η αναμέτρηση του ανθρώπου με τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα. Η φιλία, η αγάπη, η μοναχικότητα έχουν τους υποστηρικτές τους, η μοναξιά είναι οδύνη, ο κόσμος απέραντος, η ζωή μικρή, «Δεν υπάρχει τίποτα», και γι’ αυτό «δεν έκανα ποτέ τίποτα παρά μόνο για την ευχαρίστησή μου», λέει προκλητικά ο Γοργίας, που πέθανε στα 104 χρόνια του.
Η απουσία νοήματος της ζωής απελευθέρωσε σεξουαλικά και πολιτικά τον άνθρωπο, αλλά δεν τον έκανε πιο ευτυχισμένο. Καμιά επιλογή δεν φέρνει ευτυχία, η Κυριακή σε πολλούς φέρνει νεύρωση, η προτροπή του Ιησού να αγαπήσεις τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου είναι ο χρυσός κανόνας, οι σοφοί πενθούν, οι ανόητοι χαίρονται. Τα πάντα παίζουν στο «νόημα της ζωής»· για τον Κλάιν, τα παιδιά και τα εγγόνια είναι σημαντικότατη παράμετρος. Κι επειδή συχνά αναφέρεται στον σκύλο του, που έζησε και ψόφησε πλάι του, σκέφτομαι μήπως διακριτικά μας υποβάλλει την ιδέα πως είμαστε όλοι υπάκουοι σε κάποιον αφέντη για τον οποίον τίποτα δεν γνωρίζουμε.
Ο επικούρειος Κλάιν μάς έβγαλε από την αυταπάτη ότι μπορεί κανείς να βρει το νόημα της ζωής και μας παρέδωσε μαθήματα φιλοσοφίας με απλό τρόπο και πολύ χιούμορ.
Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν
Η σοφία των μεγάλων φιλοσόφων για τη ζωή
Ντάνιελ Κλάιν
μετάφραση: Πέτρος Γεωργίου
Εκδόσεις Πατάκη
286 σελ.
ISBN 978-960-16-7625-8
Τιμή €13,30
