Ηλίας Κ. Πετρόπουλος: «Όμηρος και Ανατολή στο σταυροδρόμι του Αιγαίου»
Ο Ηλίας Κ. Πετρόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, σπούδασε με υποτροφία Ιστορία και Αρχαιολογία και απέκτησε το διδακτορικό του από την Ιστορική Σχολή του Κρατικού Πανεπιστημίου Μόσχας Μ.Β. Λομονόσοφ. Έχει γράψει αρκετά άρθρα και έχει επιμεληθεί πέντε ξενόγλωσσους τόμους για τις αρχαίες ελληνικές αποικίες και τα λατρευτικά μνημεία του Εύξεινου Πόντου.
Το εν τίτλω πρόκειται για ένα επιστημονικό βιβλίο, μια μονογραφία που το αντικείμενό της είναι η διερεύνηση του ιστορικού υπόβαθρου που δημιούργησε τα ομηρικά έπη και τον επικό κύκλο. Ειδικότερα ανιχνεύονται οι πολιτισμικές αλληλοεπιδράσεις από τη μια και την άλλη πλευρά του Αιγαίου κατά το τέλος του 8ου και τις αρχές του 7ου αι. π.Χ., αλλ’ όμως τα χρονικά και τα γεωγραφικά όρια κατά την εξέταση του θέματος επεκτείνονται σε πολύ ευρύτερο χώρο απ’ αυτόν όπου κινούνται οι ομηρικοί ήρωες. Κι ενώ για την έρευνα του Τρωικού πολέμου η συνήθης τακτική είναι οι ερευνητές να μελετούν τις ελληνικές μυθολογικές παραδόσεις και τα αρχαιοελληνικά ευρήματα στην Τροία, να ακολουθείται δηλαδή μια πορεία από τη Δύση προς την Ανατολή, στο βιβλίο αυτό του Ηλία Κ. Πετρόπουλου η ερευνητική πορεία είναι η αντίστροφη, από την Ανατολή δηλαδή προς τη Δύση.
Το βιβλίο αυτό, όπως ομολογεί και ο συγγραφέας, αποτελεί έργο ζωής, αφού ήδη η ιδέα σύνταξής του ξεκινάει από τα φοιτητικά του χρόνια, αλλ’ ιδίως όταν άρχισε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ. Ο επιβλέπων καθηγητής του, Y.G. Vinogradov, τον προέτρεψε να ασχοληθεί παράλληλα με την εκμάθηση της χεττιτικής και της λουβικής γλώσσας. Αν και η υπόθεση εκμάθησης αυτών των γλωσσών τού φάνηκε κατ’ αρχάς αχρείαστη, ωστόσο με την πρόοδο της έρευνας αναγκάστηκε να μάθει εκτός από τις δύο παραπάνω γλώσσες και τη χουρριτική και τη φρυγική γλώσσα, καθώς επίσης και τη σφηνοειδή και τη λουβική ιερογλυφική γραφή. Έργο καθόλου εύκολο, που μόνο η αγάπη του για τη συγκεκριμένη έρευνα μπορεί να αντισταθμίσει.
Η χρησιμότητα της εκμάθησης των ανατολικών γλωσσών φάνηκε, καθώς γράφει ο Πετρόπουλος, ευθύς αμέσως, όταν βρέθηκε μπροστά στο Έπος του θεού Κουμάρμπη, που ανήκει στον μεγάλο Επικό Κύκλο των Χουρριτών. Αυτός ο θεός, που τα χαρακτηριστικά του ταυτίζονται με τον ελληνικό θεό Κρόνο, απέκτησε έναν γιο, τον Ουλλικούμμη, ο οποίος είχε παρόμοια χαρακτηριστικά με τον Αχιλλέα, ήταν ανίκητος. Ο ομηρικός δηλαδή επικός κύκλος είχε δεχτεί έντονη επίδραση από τον αρχαιότερο κατά 600-700 χρόνια κουρριτο-χεττιτικό επικό κύκλο. Αυτή η εξ Ανατολών λογοτεχνική επίδραση είναι άλλωστε εμφανέστατη, κατά τον συγγραφέα, και στο μνημειώδες έργο του Ησιόδου Θεογονία, που αποτελεί στην ουσία μια διευρυμένη, αλλά καθαρά ελληνική, εκδοχή του χουρριτο-χεττιτικού Έπους. Η διάδοση λοιπόν πολιτισμικών αγαθών από την αρχαία Ανατολή προς τον κόσμο του Αιγαίου, αλλά και αντιστρόφως, αποτελεί το κύριο θέμα αυτού του βιβλίου.
Παρότι το βιβλίο αυτό αποτείνεται σε αναγνώστες με εξειδικευμένα ιστορικά ενδιαφέροντα (ιστορικούς, φιλολόγους, φοιτητές), ωστόσο νομίζω ότι είναι προσιτό, ευχάριστο και πολλαπλά ωφέλιμο σε κάθε αναγνώστη, λόγω του αναλυτικού χαρακτήρα του και της γλαφυρής έκφρασης του συγγραφέα του.
Ο συγγραφέας δίνει όλα τα στοιχεία στον αναγνώστη να επανεξετάσει την πρώιμη και καθοριστική αυτή περίοδο της ελληνικής ιστορίας και να κατανοήσει την πολιτισμική ώσμωση των λαών εκείνης της ιστορικής περιόδου, των λαών που συμμετείχαν τότε σε μια πρώιμη «μικρο-παγκοσμιοποίηση». Με τρόπο επιστημονικά πολύ πειστικό, «βασισμένος στην εξαντλητική μελέτη των γραπτών και αρχαιοελληνικών πηγών, αλλά και στην κριτική αποτίμηση της σχετικής βιβλιογραφίας στους τομείς των ομηρικών ερευνών, της ασσυριολογίας, της αιγυπτιολογίας, της χεττιτολογίας, της προϊστορίας και κλασικής αρχαιολογίας και της μυθολογίας» μας δίδει ένα μοναδικό στο είδος του βιβλίο. Αποτελείται από τέσσερις ενότητες:
Α. Ο Όμηρος και η παρακαταθήκη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού
Β. Επική παραγωγή στην Ανατολή και τον ελληνικό κόσμο
Γ. Οι Έλληνες και η θάλασσα
Δ. Η Νέα Ασσυρία και το μήνυμα του Ομήρου
Οι παραπάνω ενότητες αυτής της μονογραφίας εξυπηρετούνται από πολλές άλλες υποενότητες, που η καθεμία εξετάζει αυτοτελώς ένα αντικείμενο, όπως π.χ. τις σχέσεις των Ελλήνων με τους Χετταίους, την πολιτική θέση της χώρας των Αχαιών, τη σημασία των χεττιτικών εγγράφων για τον μυκηναϊκό κόσμο και το ομηρικό ζήτημα, το υπόβαθρο του Τρωικού πολέμου και της Αργοναυτικής εκστρατείας, τον πρώιμο αποικισμό των Ελλήνων, τους Χετταίους σε σχέση με το ομηρικό ζήτημα κ.ά. Μέσα σ’ αυτές τις υποενότητες θα ανακαλύψει ο αναγνώστης και πολλά επιμέρους θέματα που δείχνουν πάλι την επίδραση της Ανατολής, όπως για παράδειγμα το πρόβλημα της ιθαγένειας του θεού Απόλλωνα, όπως άλλωστε και της Αφροδίτης. Στην Ιλιάδα ο Απόλλων ξέρουμε ότι είναι εχθρός των Αχαιών-Ελλήνων. Πώς σε λίγα σχετικά χρόνια εδραιώνεται η λατρεία του στη Δήλο πρώτα κι ύστερα στους Δελφούς και γίνεται αυτός ο ξενόφερτος θεός ο κυρίαρχος θεός μετά τον Δία; Ποιες βορειοανατολικές επιδράσεις πρέπει να ανιχνεύσουμε για να δικαιολογήσουμε αυτή την εξέλιξη; Το ελληνικό δωδεκάθεο ξέρουμε ότι το καθιέρωσαν ο Όμηρος και ο Ησίοδος, οι οποίοι μάλλον, κατά τον συγγραφέα, θα πρέπει να βασίζονταν σε ανάλογα χεττιτικά πρότυπα. Ο δίαυλος λοιπόν πολιτισμικής, κοινωνικής, οικονομικής και λοιπής επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στις δυο πλευρές του Αιγαίου, μέσα σ’ ένα κλίμα συγκρητισμού των ιδεών και θρησκευτικών παραδόσεων, πρέπει να θεωρηθεί πολύ αποτελεσματικός.
Πολύ διαφωτιστική είναι ακόμη η συζήτηση γύρω από τον Ουλλικούμμη και τον Αχιλλέα, που καταλήγει σ’ έναν πίνακα με τα κοινά χαρακτηριστικά τους (σ.422)· θυμός, εκδίκηση, μητέρα θεά με στενή σχέση με το υδάτινο περιβάλλον, ο πρόωρος θάνατος, η σχέση τους με το βασίλειο του Κάτω Κόσμου κ.ά. Έπειτα από μια συνοπτική θεώρηση, ακολουθεί μια πολύ πλούσια βιβλιογραφία (σ.437-495), ύστερα μια English Summary (σ.497-518) και τέλος πίνακας κυρίων ονομάτων (σ.519-527).
Παρότι το βιβλίο αυτό αποτείνεται σε αναγνώστες με εξειδικευμένα ιστορικά ενδιαφέροντα (ιστορικούς, φιλολόγους, φοιτητές), ωστόσο νομίζω ότι είναι προσιτό, ευχάριστο και πολλαπλά ωφέλιμο σε κάθε αναγνώστη, λόγω του αναλυτικού χαρακτήρα του και της γλαφυρής έκφρασης του συγγραφέα του.
Όμηρος και Ανατολή στο σταυροδρόμι του Αιγαίου
Ιστορία, αρχαιολογία, μυθολογία
Ηλίας Κ. Πετρόπουλος
Κλειδάριθμος
536 σελ.
ISBN 978-960-461-857-6
Τιμή €29,00
