fbpx
Κώστας Αξελός: «Το παιχνίδι του κόσμου»

Κώστας Αξελός: «Το παιχνίδι του κόσμου»

Μία πτυχή, την οποία θεωρώ άκρως σημαντική στο έργο του αγαπημένου στοχαστή Κώστα Αξελού είναι αυτή της ποίησης και της ποιητικότητας, ως έννοιες-μοχλούς της περιπλάνησής του στο παιχνίδι του κόσμου. Μελετώντας το βιβλίο του Κώστα Αξελού Το παιχνίδι του κόσμου, σε άψογη μετάφραση από τα γαλλικά της Κατερίνας Δασκαλάκη, διαπίστωσα ακόμα μια φορά τον ουσιώδη ρόλο της Ποίησης στο όλον του αξελικού έργου. Μιλάει ο Αξελός για την ποιητικότητα του κόσμου. Το έργο του Αξελού είναι ο κόσμος του. Και στο έργο του η διάχυση της ποιητικότητας πασιφανής, πανταχού παρούσα.

Θεωρώ τον Κώστα Αξελό ποιητή: Για την εγκόλπωση του ποιείν ως στόχου ζωής. Για την ποιητικότητα της γραφής του. Για τη διεισδυτικότητά του στο γίγνεσθαι της ποίησης, με τρόπο που μόνον ένας ποιητής θα μπορούσε να αισθανθεί και να καταγράψει. Για το πώς προσλαμβάνει την έννοια της δημιουργικής σκέψης που συντελεί στο άνοιγμα του κόσμου και στην προσέγγιση του αινίγματός του.

Βρίσκω χρήσιμο αρχικώς να παραθέσω μερικά στοιχεία από τη συνομιλία μου μαζί του, που είχα την τύχη να καταγράψω (Το σπασμένο παιχνίδι, Εκδόσεις Καπόν), σε σχέση με την ποίηση και την ποιητικότητα, όπως ακριβώς μου τα είπε:

Μετά τις ιδεολογίες και τη φιλοσοφία υπάρχει χώρος για μια ανοιχτή ποιητική σκέψη.

Με την ποίηση και με τη σκέψη ο άνθρωπος μπορεί να ανοιχτεί στη φύση, στην τεχνική και στο περιπλανώμενο παιχνίδι επάνω σε έναν ληξιπρόθεσμο πλανήτη.

Η λέξη «ποίηση» προέρχεται από το ποιώ, είναι ο τρόπος που εμφανίζονται τα πράγματα έτσι όπως κι εγώ τα λέω και τα πράττω. Και πιστεύω, ότι πέρα από την ποίηση του ανθρώπου, την επική, τη λυρική, με τα σημερινά γραψίματα όλων των ειδών, υπάρχει η ποιητικότητα του κόσμου, που είναι πιο δυνατή, κι ότι η ανθρώπινη ποίηση είναι ένα απλό ανταύγασμα. Η ποίηση η ίδια, η ποίηση η ανθρώπινη, υπακούει και μπορεί να επικοινωνήσει με την ποιητικότητα του κόσμου, του χωρο-χρονικού Ανοίγματος.

Οι μεγάλοι φιλόσοφοι, οι μεγάλοι στοχαστές όπως ο Ηράκλειτος, ο Πλάτων, ο Χέγκελ, ο Νίτσε, ο Χάιντεγκερ, είχαν συγχρόνως και μεγάλο ποιητικό άνοιγμα. Στην κορυφή της δοκιμής ενός έργου, η ποιητικότητα συναντάει τη στοχαστικότητα. Βέβαια, ένας καθηγητής φιλοσοφίας που διδάσκει πολύ συνετά Αριστοτέλη και Λάιμπνιτς, δεν καταλαβαίνει καν το ερώτημα της ποιητικότητας.

Τον ρώτησα: Η ποίηση, διάχυτη στο έργο σας, δεν ενοράται;

– Η ποίηση ενοράται, αλλά όλα ακριβώς είναι και εν τω χρόνω. Υπάρχουν στιγμές όπου η ποίηση στέκεται ακίνητη, δηλαδή η ίδια η ποίηση δεν δημιουργείται.

Λέει ο Αξελός: Σήμερα υπάγουμε την ποίηση σε έναν τομέα της λογοτεχνίας, ενώ αυτή η ποίηση δεν είναι εκείνη που με ενδιαφέρει. Με ενδιαφέρει η ποίηση που ξεφεύγει από όλα τα όρια και κυρίως σε μεγάλους ποιητές, στους δύο μεγαλύτερους ποιητές των μοντέρνων εποχών, στον Χέλντερλιν και στον Ρεμπό, εκεί που η ποίηση φτάνει σε ένα ύπατο σημείο και συντρίβεται, συντρίβοντας συγχρόνως τον ποιητή της.

Κορυφαία πιστοποίηση αυτή η κορύφωση και η συντριβή. Στο ύπατο σημείο της, η Ποίηση, αυτή που ξεφεύγει από όλα τα όρια, συντρίβεται και συντρίβει συγχρόνως τον ποιητή, τον δημιουργό της. Σκέψη, που μόνον ένας φιλόσοφος θα μπορούσε να συλλάβει, φράση που μόνον ένας ποιητής θα μπορούσε να νιώσει και να εκστομίσει. Μέγας ποιητής στα μάτια μου ο Αξελός, περιπλανώμενος στην αναζήτηση α-διανόητων κόσμων, δονούμενος πάνω και μέσα στις λέξεις, αιωρούμενος στις εσχατιές της ανθρώπινης νόησης.

Αξίζει να επισημανθεί ότι όσα ανέφερα προηγουμένως είναι καταγραφή ενός προφορικού διαλόγου. Σκεφτείτε την οξύνοια, τη διεισδυτική σκέψη, την ικανότητα στον χειρισμό της γλώσσας και την ποιητικότητα ως δομικού στοιχείου του λόγου του, ακόμα και ως προφορικού λόγου.

Κατά τη συνομιλία αυτή, καθώς και στην αλληλογραφία που προηγήθηκε όταν ο Αξελός βρισκόταν στο Παρίσι, μου έκανε εντύπωση τόσο η ποιητικότητα του λόγου του, όσο και η πρόταξη της ποιητικότητας ως αναγκαίας προϋπόθεσης για την ανοιχτή σκέψη, για το παιχνίδι της περιπλάνησης, για το περίφημο άνοιγμα στη σκέψη του. Η ποιητικότητα και η Ποίηση είναι έννοιες που επανέρχονταν συχνά στον λόγο του.

Ο Αξελός προσέδιδε στην ποιητικότητα μια ευρύτατη έννοια, αυτήν της κοσμικής διάχυσης της δημιουργίας, της ίδιας της γέννησης. Ποίηση, ποιητικότητα και φιλοσοφία συναντώνται τεμνόμενες κατά έναν μοναδικό τρόπο στο έργο του και αποτελούσαν βασικά εργαλεία στην πορεία της σκέψης του, αφού όπως λέει: Το ποιητικό διαβαίνει σαν μετέωρο, σαν καταιγίδα, σαν κομήτης, πράγμα που δεν το εμποδίζει να οικοδομεί. [...] Η σκέψη και η ποίηση δεν εκφράζουν απλώς την εποχή τους. Είναι πρόδρομοι. Και ακριβώς ως πρόδρομοι είναι μεγάλες: αληθινές και περιπλανώμενες.

Και μόνο η φράση του: «Ομολογώ ότι έχω μια θεμελιακή νοσταλγία, εκείνη του μέλλοντος», συνιστά ένα υπέροχο ποίημα.

Συνεχίζω με τον λόγο του Αξελού, όπως καταγράφεται στο βιβλίο Το παιχνίδι του κόσμου, πάντα σε σχέση με την Ποίηση. Λέει: Ο χώρος και ο χρόνος της ποίησης και της τέχνης δεν είναι πλέον ισχυροί, δηλαδή μυθικoί. Παραμένουν εντούτοις σαν έξω από τον καθημερινό χώρο και χρόνο, παρότι ανάμεικτοι κι αντιμέτωποι με μία καθημερινότητα που βιώνεται με τρόπο υπνοβατικό κι έχει καταστεί πρόβλημα.

Κι οι περίφημες διερωτήσεις του, στο ίδιο βιβλίο:

Η ποίηση δεν θα μπορούσε να είναι η σύμμαχος της σκέψης στον αγώνα στον οποίο στρατεύεται η γλώσσα, πέρα από τον θάνατο του έργου τέχνης;

Μήπως έχουμε ακόμη την τέχνη για να μην πεθάνουμε από ασφυξία μέσα στην «αλήθεια» του πραγματικού και τεχνικιστικού κόσμου;

...Η τέχνη και η ποίηση δεν παύουν μήπως να υπάρχουν από τη στιγμή που γίνονται τέχνη και λογοτεχνία; Πριν από τη στροφή αυτή, είναι. Μετά τη στροφή αυτή, υπάρχουν ακόμη;

Ποίηση και τέχνη μάς παρακινούν να είμαστε παρόντες και αλλού. Πού;

Ποίηση και τέχνη μάς βυθίζουν σε ένα είδος εν εγρηγόρσει λήθαργου.

Η τέχνη της ομιλίας και η τέχνη της ποίησης μας σπρώχνουν μέχρι εκείνο το κατώφλι πέρα από το οποίο η γλώσσα γίνεται τραγούδι και σιωπή.

Η ποίηση και η τέχνη ξαναβρίσκουν την αινιγματική καταγωγή τους –την οποία κανείς δεν θα ήξερε πώς να την ονομάσει ρητά και να την απεικονίσει– από την οποία αποσπάστηκαν για να συσταθούν σε κόσμους και για να συστήσουν τον κόσμο. Έτσι η ποίηση και η τέχνη, που κατά παράδοξο τρόπο υπερβαίνουν το αυτονομημένο ποίημα και το αυτονομημένο έργο, θα έτειναν να βρουν το τέλος τους και να ξεπεραστούν –ο Χέγκελ και ο Μαρξ, ο Νίτσε και Χάιντεγκερ το διείδαν– μέσα σε αυτό και διαμέσου αυτού το οποίο, ψελλίζοντας, ονομάζουμε κόσμο και γίγνεσθαι. Ζωή και είναι.

Διαβάζοντας το κεφάλαιο «Ο κόσμος της ποίησης και της τέχνης», παρακινήθηκα να επιστρέψω στο εξίσου σημαντικό του βιβλίο Το άνοιγμα στο επερχόμενο και το αίνιγμα της τέχνης, όπου οι αναφορές του στην Ποίηση εξίσου πολύ ενδιαφέρουσες. Μεταξύ άλλων, γράφει: Μία φιλοσοφική, μεταφυσική, στοχαστική ερμηνεία δοκιμάζει να τοποθετήσει την τέχνη στον κόσμο της και όχι μόνο στο χωροχρονικό της περιβάλλον... Αυτή η προσέγγιση έλαβε χώρα μόνο σε μεγάλες και σπάνιες στιγμές, όταν στοχαστές και ποιητές επικοινωνούσαν με το αίνιγμα της τέχνης.

Η τέχνη είναι πέρα ως πέρα ποιητική. Η ποιητικότητα, πολύ περισσότερο από την ποίηση, εμψυχώνει, διαπερνά και φανερώνει τόσο την τέχνη στο σύνολό της όσο και κάθε ξεχωριστή τέχνη.

Η τέχνη και οι διάφορες τέχνες στο σύνολό τους και μέσα στην ιστορία τους συγκροτούν ανοίγματα, μας χαρίζουν ανοίγματα και συμβάλλουν στην ποιητικότητα του κόσμου που περιέχει και ξεπερνάει την ποίηση.

Ο φιλόσοφος –στοχαστή προτιμούσε να τον λέει ο Αξελός– δεν μπορεί να στεγανοποιήσει τη λογική και να απομονώσει το συναίσθημα στην ανθρώπινη οντότητα, αλλά την εξετάζει ως όλον με όλα τα συστατικά του. Τον ρώτησα για τον μεγαλύτερο φόβο του. Μου είπε ότι φοβάται «το στέγνωμα της ψυχής και της σκέψης». Δεν θα μπορούσε να μιλήσει αλλιώς ο Αξελός.

Όσο μελετάω τον λόγο του, γραπτό και προφορικό, ανακαλύπτω συνεχώς νέες αλήθειες, διαπιστώνω ότι ο λόγος του με θέλγει κατά τον τρόπο που με θέλγει ο γνήσιος ποιητικός λόγος. Ο λόγος του δεν χωράει στείρους ακαδημαϊσμούς, μονόπλευρες προσεγγίσεις, αυστηρές ιεραρχήσεις. Ο λόγος του διατρέχεται από το ποιητικό στοιχείο, προκαλεί συγκίνηση, δημιουργεί εικόνες, διαθέτει παραστατικότητα, συναίσθημα. Διαθέτει ποιητικά στοιχεία που οδηγούν στην αποκάλυψη της αλήθειας. Ίσως, αυτό το στοιχείο διαφοροποιεί τον λόγο του Αξελού και τον κάνει ακόμα πιο ενδιαφέροντα, ελκυστικό. Δείχνει να μην τον αφορά να στεγαστεί σε στερεότυπα μορφής, πόσο περισσότερο ουσίας, και ανοίγεται στον χώρο της σκέψης συντροφιά με τον ποιητικό λόγο, ως λόγο δημιουργίας, ο οποίος συχνά προκαλεί μια γοητευτική αμηχανία στον αναγνώστη. Και μόνο η φράση του: «Ομολογώ ότι έχω μια θεμελιακή νοσταλγία, εκείνη του μέλλοντος», συνιστά ένα υπέροχο ποίημα.

Στην ερώτησή μου τι θα έλεγε σε έναν νέο φιλόσοφο, μου είπε: Να ανοιχτεί στη σκέψη, στα κείμενα και στο κίνημα της σκέψης, στην ποίηση που διατρέχει κάθε τέχνη και να ζήσει και να πει αυτό που τον εμψυχώνει και τον συνθλίβει ατομικά και κοινωνικά. Είπε ακόμα: Με την ποίηση και με τη σκέψη ο άνθρωπος μπορεί να ανοιχτεί στη φύση, στην τεχνική και στο περιπλανώμενο παιχνίδι επάνω σε έναν ληξιπρόθεσμο πλανήτη.

Βλέπω τον Κώστα Αξελό με ορθωμένο το κορμί και το χέρι υψωμένο εμφαντικά να απαγγέλλει τον αφορισμό του ως ποίημα εξαίσιο: Να ζεις με ορμή τη ζωή σου και να ετοιμάζεσαι ήρεμα για τον θάνατο. Να είσαι έτοιμος να πεθάνεις κάθε στιγμή. Με επιθυμίες ανεκπλήρωτες. Ορθωμένον, να λέει: Αν ήταν κανείς εντελώς έτοιμος να πεθάνει, θα ήταν επίσης έτοιμος να ζήσει. Ο Αξελός με την πορεία του απέδειξε ότι ήταν έτοιμος και για τα δύο.

Τον βλέπω να στέκεται στο άνοιγμα του Κόσμου, να διακτινίζεται στο σύμπαν, να κατασπείρεται στο άπειρο και συνεχώς να επανέρχεται με το αινιγματικό χαμόγελο του πλάνητα και με τρυφερή χειρονομία πρόσκλησης στη μεγάλη περιπλάνηση, η οποία δεν μπορεί παρά να συνεχίζεται όσο υπάρχει ανθρώπινη σκέψη. Τον βλέπω σε συνεχή επικοινωνία με το αίνιγμα της τέχνης, το οποίο ξετυλίγεται σε μια κοινωνία ανυπόφορα μέτρια και απατηλή, να μας προσκαλεί στον δρόμο προς τον κόσμο που μας ανοίγεται και δεν μας ανοίγεται παρά μόνον αν του ανοιγόμαστε. Να μας προσκαλεί να εισέλθουμε στο είναι εν τω γίγνεσθαι της ολότητας, που ξετυλίγεται σαν το παιχνίδι του χρόνου. Τον βλέπω σε κίνηση αποχαιρετισμού, να συνεχίζει την πορεία στα δύσβατα του νου. Είναι ο στοχαστής, που ξέρει ότι για να υπάρχει το έργο του πρέπει να το μοιράζεται και αναγνωρίζει τον άνθρωπο ως μεγάλο συμπαίκτη του παιχνιδιού του κόσμου, αλλά ο άνθρωπος δεν είναι μόνον ο παίκτης, είναι επίσης ο «εμπαιζόμενος», το άθυρμα.

Αυτό που αγάπησα στον Αξελό είναι η ταχύτητα της σκέψης του. Και αυτό που αγάπησα στη σκέψη του είναι η ενυπάρχουσα σε αυτήν ουσιώδης πρόκληση για να προχωρήσει η σκέψη, να περιπλανηθεί στο αινιγματικό άνοιγμα, στο παιχνίδι του κόσμου, του οποίου είμαστε τα περιπλανώμενα ομιλούντα αποσπάσματα.

Θέλω να αναφερθώ σε ένα απόσπασμα από το έργο του Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας, γραμμένο προ πενήντα, και πλέον, ετών, αλλά απολύτως σημερινό, όπου συνδέει τον ποιητικό λόγο με τη γλώσσα και τη σκέψη, ανάγοντας αξιακά σε πρώτιστο στοιχείο τη φωνή των ποιητών. Αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής πικρά: Είναι αλήθεια ότι η νεοελληνική ποίηση είναι ωραία, το είπαμε ήδη, αλλά αποτελεί πολύ λιγότερο ποιητικό λόγο από ό,τι ένα τραγούδι, μια κραυγή, μια φαντασιακή προβολή. Κι όμως, υπήρξαν ο Σολωμός και ο Καβάφης και ο Σικελιανός και ο Σεφέρης... οι Νεοέλληνες συλλογίζονται και δεν σκέπτονται, μιλούν πολύ και δεν έχουν συντεταγμένη γλώσσα, ρωτούν και απαντούν, αλλά χωρίς καμιά συνέχεια, βαδίζουν σε έναν δρόμο, αλλά δεν πορεύονται. Θα περάσουν ποτέ στην πλευρά της σχολής της σκέψης και, ξεπερνώντας τη σκέψη της σχολής, θα αποκτήσουν μήπως και μια μνήμη; Στην Ελλάδα, οι μεγάλες μορφές, οι εκπαιδευτές και τα «παραδείγματα» δεν προσφέρονται σε όσους αναζητούν έναν προσανατολισμό. Η φωνή των ποιητών είναι η μόνη φωνή που ακόμη αξίζει να ακούγεται.

Το έργο του Κώστα Αξελού δεν έχει ηλικία. Όποτε κι αν το ανακαλύψεις, πάντα θα νιώθεις ότι άργησες να το γνωρίσεις. Το έργο είναι ο καλύτερος ερμηνευτής του εαυτού του, και πολύ καλύτερος ερμηνευτής ακόμα και από τον ίδιο τον δημιουργό του. Γι’ αυτό, δεν τολμώ να ερμηνεύσω τα λόγια του. Επιχείρησα, όμως, να καλύψω την ανάγκη μου να μοιραστώ κάποιες σκέψεις, που γεννήθηκαν από την επαφή μου με το έργο και τον άνθρωπο.

k axelosΚλείνοντας, δεν μπορώ να παραλείψω τη βαθιά μου εκτίμηση στο τιτάνιο, άρτιο μεταφραστικό έργο της συντρόφου του Κώστα Αξελού, Κατερίνας Δασκαλάκη, έργο που με συγκινεί βαθύτατα, ως αναγνώστη, ως ποιητή, ως άνθρωπο.

 

Το παιχνίδι του κόσμου
Κώστας Αξελός
μετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
572 σελ.
ISBN 978-960-05-1722-4
Τιμή €25,00
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.