Από παιδί αγαπούσα το ποδήλατο. Έφηβος, αλωνίσαμε μαζί με μια συμμαθήτρια Ψυχικό, Φιλοθέη, Καλογρέζα, Νέα Ιωνία, Αλσούπολη (πόσα αυτοκίνητα να ’χε τότε;) με μια αίσθηση αμεριμνησίας και ελευθερίας που μας πήγαινε πέρα απ’ το «συγκεχυμένο εφήμερο», όπως λέει ο Ρίλκε στο φιλικό άγνωστο που φιλοξενούσε τα λεία, εφηβικά μας όνειρα.

Μεγάλωσα. Η αγάπη για το ποδήλατο παρέμεινε –μ’ αυτό έβγαλα την πλήξη του Γυμνασίου–, με τον καιρό έπαιρνε κι άλλες μορφές εκτός από τη μία, σταθερή κι ακλόνητη απόλαυση της πραγματικής ποδηλασίας. Μια απ’ τις στιγμές του κινηματογράφου που εξακολουθούν να με συγκινούν παρά τα χρόνια που περνάνε είναι εκείνη όπου η Jeanne Moreau με τους δύο εναλλασσόμενους αγαπημένους της πενταλάρουν σε έρημο, επαρχιακό δρόμο της Γαλλίας με μάτια που λάμπουν απ’ το παιχνίδισμα του πρώτου έρωτα (FrançoisTruffaut: Jules et Jim). Με το πεντάλ, το ελαφρύ καλοκαιρινό φόρεμα της Jeanne Moreau ανεμίζει γύρω απ’ τα γόνατα και τις γάμπες της. Τίποτα δεν προμηνύει το δράμα που τους περιμένει στη στροφή. Τελευταία λοιπόν ξανανέβηκα στο ποδήλατο, μόνο που αυτή τη φορά δεν πρόκειται για το αληθινό δίτροχο με τα γυαλιστερά του νίκελ, το αξέχαστο κουδούνισμα, ντριν ντριν, ντριν ντριν, αλλά για κάτι σαν σκιά ποδηλάτου που, όπως όλες οι σκιές, σε ακολουθούν πλαγιάζοντας στην άσφαλτο, πηδώντας βραχάκια, γλιστρώντας πάνω σε δέντρα, δρασκελίζοντας εμπόδια.

Δεν μιλώ συμβολικά, κάθε άλλο∙ μιλώ συγκεκριμένα για το βιβλίο της Μαρίας Λαϊνά Θυμάσαι τι είναι ποίηση; –Ιστορίες ποδηλασίας ο υπότιτλος–, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες οι επιφυλλίδες που δημοσίευσε η Λαϊνά στο ένθετο της Ελευθεροτυπίας από το 2009 έως και το 2011. «Πεντάλ» ο γενικός τίτλος αυτών των περιηγήσεων πάνω στο ήσυχο τροχοφόρο σε έναν κόσμο ανήσυχο, τον κόσμο της ποίησης και, ως ένα σημείο, στις περίπλοκες διαδρομές της σκέψης μιας ποιήτριας, αυτές τουλάχιστον που φανερώνει όταν στρέφει το βλέμμα προς τα έξω. Η Λαϊνά έχει την ευαισθησία και τη γνώση να πλέξει τις προσωπικές της διαδρομές με ορισμένα από τα καλύτερα ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κατά τη γνώμη της βεβαίως, που όμως είναι η γνώμη ενός ανθρώπου που έχει μοχθήσει πάνω από τη λέξη.

Η αλήθεια δεν υπάρχει ήδη στον κόσμο […]
Οι λέξεις κάνουν έρωτα στο χαρτί και
ο ποιητής απλώς τις κοιτάζει σαστισμένος.
Τσαρλς Σίμικ, μτφρ. Κατερίνα Αγελάκη-Ρουκ

Τα κείμενα της Λαϊνά, γραμμένα με ειρωνεία, σοβαρότητα, ακόμη και με αυστηρότητα μερικές φορές, που όμως απαλύνεται απ’ το χιούμορ, δεν λοξοδρομούν στιγμή απ’ την κεντρική γραμμή του ποδηλάτη, που δεν είναι άλλη από την ποίηση και μόνον αυτή.

Αν διαβάσω ένα βιβλίο και παγώσει όλο μου το κορμί τόσο που καμιά φωτιά να μην μπορεί να με ζεστάνει, τότε καταλαβαίνω πως αυτό είναι ποίηση. Αν νιώσω σα να ’χει στ’ αλήθεια κοπεί το πάνω μέρος του κεφαλιού μου, τότε καταλαβαίνω πως αυτό είναι ποίηση. Είναι ο μόνος τρόπος να καταλαβαίνω. Υπάρχει άλλος; Έμιλι Ντίκινσον

Εμένα πάλι η ομορφιά ενός κειμένου, ενός ποιήματος, ενός πίνακα (μου έχει συμβεί με τρεις όλους κι όλους) επιδρά πάνω μου σαν χτύπος και είτε καρφώνομαι μπροστά στον πίνακα εντελώς αποκομμένη από τον περίγυρο, είτε πετάγομαι απ’ το κάθισμα σαν να μη με χωράει ο τόπος όταν πρόκειται για υψηλή πεζογραφία, ή πάλι κλείνω το βιβλίο και τα μάτια για ν’ αφήσω το ποίημα να με διαπεράσει∙ τότε βλέπω την αντιλόπη στην άσφαλτο, με την ανήσυχη ακινησία της, τον όμορφο, δυνατό λαιμό, τη χάρη, τη σβελτάδα, το παλλόμενο υγρό μουσούδι και τις οσμές από άγρια φύση. Με κοιτάζει με τα αδιάφορα, περήφανα μάτια της, την κοιτάζω, και «Θυμάμαι τι είναι ποίηση».

Δεν μπορώ να μπω στο μυαλό μιας ποιήτριας, αλλά ξέρω ότι η Μαρία Λαϊνά μπορεί να περάσει μέρες γυρεύοντας (περιμένοντας – από πού;) μια λέξη που να συνδυάζει το νόημα και τον ρυθμό που εκείνη τη φορά τής χρειάζονται.

Το έργο Θυμάσαι τι είναι ποίηση; πίνεται αργά σαν παλιό κονιάκ, είναι εύγευστο για κάθε αναγνώστη. Σε κάνει να σκεφτείς και να νιώσεις με την άλλη, τη συναισθηματική νοημοσύνη∙ ότι ποίηση είναι εικόνες, ξάφνιασμα, άνοιγμα οριζόντων, τρόμος. Και πάλι η Έμιλι Ντίκινσον: Πώς γίνεται και οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν δίχως σκέψεις; Και είναι πολλοί οι άνθρωποι σ’ αυτόν τον κόσμο (θα τους προσέξατε στον δρόμο). Πώς ζουν; Πού βρίσκουν τη δύναμη να φοράνε τα ρούχα τους το πρωί;

Η Λαϊνά έχει την ευαισθησία και τη γνώση να πλέξει τις προσωπικές της διαδρομές με ορισμένα από τα καλύτερα ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κατά τη γνώμη της βεβαίως, που όμως είναι η γνώμη ενός ανθρώπου που έχει μοχθήσει πάνω από τη λέξη.

Αναλογίζομαι τους εξαντλημένους ναύτες του Κολόμβου, πεσμένους άτσαλα στο κατάστρωμα, στα πρόθυρα του θανάτου από πείνα, δυσεντερία και απογοήτευση, όταν κάποιος πάνω απ’ το πιο ψηλό κατάρτι διακρίνει μια κορφούλα να ξεμυτίζει μέσ’ απ’ τα σύννεφα. «Γη!» ανακράζει, «γη!». Και αυτό ποίηση είναι.

«Το “Πεντάλ”», γράφει η Μαρία Λαϊνά σε μια απ’ τις αγαπημένες μου επιφυλλίδες («Χίλιες λέξεις, μια εικόνα»), «το “Πεντάλ”», λοιπόν, «είχε υποσχεθεί χωρίς να ξέρει ακριβώς σε ποιον, να επανέλθει στο θέμα “θέμα” που πλειστάκις και εναγωνίως ζητούν εθισμένοι ακροατές, αναγνώστες και θεατές από τον δημιουργό, σαν αποφασιστικά προσδιοριστικό και διευκρινιστικό του έργου του. Αυτός συνήθως σιωπά αμήχανος. Και καλά κάνει.

»Η ερώτηση ποιο είναι το θέμα δεν είναι απλώς άσχετη. Είναι και παραπλανητική. Εκτός κι αν το έργο για το οποίο μιλάμε, το όποιο έργο, έχει πράγματι ένα θέμα, πράγμα απολύτως θεμιτό και ευδιάκριτο στον χώρο της τέχνης, ίσως και της ζωής. […]

»Διαβάστε τώρα», καταλήγει η Μαρία Λαϊνά, «ένα ποίημα του Ρόμπερτ Κρήλυ (1926-2005) το οποίο δεν έχει διόλου θέμα, αρνείται δηλαδή να έχει θέμα, και μακάρι κάποιος να μπορέσει να μας πει ποιο είναι το θέμα:

Ξέρω έναν άνθρωπο
Όπως έλεγα στον
φίλο μου –όλο μιλάω
βλέπεις– Τζον του

λέω, που δεν ήταν το
όνομά του, το σκοτάδι μας περι-
τριγυρίζει, τι
να κάνουμε ν’
αντισταθούμε, να –και
γιατί όχι– πάρουμε ένα μεγάλο κωλοαυτοκίνητο

οδήγα, είπε, για
το θεό, κοίταζε
μπροστά σου.»

Λίγα μέτρα πιο κάτω, ακίνητη στην άσφαλτο, η αντιλόπη. Αλαφιασμένη από τους αδύναμους έστω προβολείς του χιλιομπαλωμένου (όπως το φαντάζομαι) αυτοκινήτου, στρέφεται όλο χάρη και επιστρέφει στην άγρια ζωή.

Θυμάσαι τι είναι ποίηση;
Ιστορίες ποδηλασίας
Μαρία Λαϊνά
Εκδόσεις Πατάκη
345 σελ.
ISBN 978-960-16-7925-9
Τιμή €17,70

Twitter