Ο Ανδρέας Καρακίτσιος και η Έλενα Αρτζανίδου συνεργάζονται για ακόμη μια φορά γεφυρώνοντας έμπρακτα τη θεωρία με την πράξη στο νέο τους βιβλίο, Η λογοτεχνία αλλιώς: Εναλλακτικές καινοτόμες δράσεις. Οι δύο συγγραφείς, αξιοποιώντας την επαγγελματική τους εμπειρία στον ακαδημαϊκό χώρο και στο σύγχρονο πεδίο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, καταπιάνονται με το παιδικό βιβλίο με εικόνες και την ανάγνωσή του στον χώρο του νηπιαγωγείου.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο μεγάλα κεφάλαια με αρκετές επιμέρους υποενότητες. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται διεξοδικά το παιδικό βιβλίο με εικόνες και ιστορία σε όλες τις πτυχές του. Αφού γίνει μια παγκόσμια και ελληνική ιστορική αναδρομή σε αυτό το νέο πολυτροπικό είδος και τις κατηγορίες του, από την έκδοση του πρώτου παιδικού βιβλίου με εικόνες και ιστορία στη Δύση το 1476 (Μύθοι του Αισώπου) μέχρι σήμερα, οι συγγραφείς προχωρούν σε εννοιολογικές προσεγγίσεις και σε ζητήματα ορολογίας. Στην υποενότητα αυτή επισημαίνεται η δυσκολία ορισμού του είδους, καθώς πρόκειται για ένα είδος που εξελίσσεται συνεχώς και αφομοιώνει γρήγορα κάθε αλλαγή ιδεολογική, τεχνολογική και παιδαγωγική. Η δυσκολία επίσης έγκειται στο γεγονός πως υπάρχουν πολλές περιπτώσεις βιβλίων με ετερόκλητα μορφολογικά και ειδολογικά χαρακτηριστικά, που εντάσσονται σε διαφορετικές υποκατηγορίες. Ωστόσο, αφού επιχειρείται μια αναδρομή στην ορολογία και στα είδη κατηγοριοποιήσεων του βιβλίου με εικόνες (π.χ. illustrated book – εικονογραφημένο, picturebook – εικονοβιβλίο, text/image – εικονοκείμενο, album – άλμπουμ, wordlessbook) και επισημαίνεται η πρόσφατη παρουσία των διηλικιακών (crossover) βιβλίων με εικόνες και ιστορία, οι συγγραφείς καταλήγουν στα δικά τους σχετικά συμπεράσματα.

«Το παιδικό βιβλίο με εικόνες και ιστορία θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα βιβλίο που διηγείται μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, όπου υπάρχει υποχρεωτικά ένας ήρωας με τον οποίο ο αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί και ο οποίος θα δρα ποικιλοτρόπως […] εκεί, μια σειρά εικόνες αφηγούνται ερμηνευτικά, συμπληρωματικά, αφαιρετικά, “ανταγωνιστικά” σε σχέση με το κείμενο, την ίδια ιστορία. Ένα κείμενο και μια σειρά από εικόνες, λοιπόν, σε ποικιλότροπη σχέση μεταξύ τους, σε συνεχή και αδιάλειπτη επικοινωνία δύο διακριτών κωδίκων με ξεχωριστούς κανόνες, του γλωσσικού και του εικονιστικού.
»Έτσι, υπάρχουν δυο αφηγητές, ο εικονιστικός και ο κειμενικός, που πρέπει να βρουν ένα σημείο συναίνεσης και σύμπλευσης […] είτε με την “υποταγή” του ενός στον άλλον είτε με τη “σύγκρουση” είτε με μια “δίκαιη κατανομή”». (σελ.26)

Αυτές οι τρεις μορφές σχέσης εικόνας-κειμένου μπορεί να συνυπάρχουν στο ίδιο βιβλίο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν και ενδιάμεσες περιπτώσεις. Στη συνέχεια, οι συγγραφείς επιχειρούν και μια αφηγηματολογική κατηγοριοποίηση, χωρίζοντας τα βιβλία σύμφωνα με την παιδαγωγική χρηστικότητα και εφαρμοσιμότητά τους σε αυτά που λειτουργούν ως εκπαιδευτικό υλικό (πρόκειται κυρίως για βιβλία γνώσης) και σε αυτά που περιλαμβάνουν λογοτεχνική μυθοπλασία και πλαισιώνονται με πλούσια εικονογράφηση (πρόκειται για την πολυπληθέστερη κατηγορία).

Στη δεύτερη μεγάλη υποενότητα του πρώτου κεφαλαίου, η θεωρία αρχίζει να προσεγγίζει την πράξη στην προσχολική εκπαίδευση. Η ανάγνωση κειμένου και εικόνας περνάει στο προσκήνιο τονίζοντας τα πολλαπλά οφέλη της κειμενικής και εικονιστικής ανάγνωσης γνωστικά, συναισθηματικά και κοινωνικά. Στο πλαίσιο αυτό αναφέρεται η μεγάλη ανατροπή που έφερε η έννοια του αναδυόμενου γραμματισμού, η οποία επηρέασε καταλυτικά την παρουσία της λογοτεχνίας στο νηπιαγωγείο. Πριν από την απαραίτητη αναφορά στις θεωρίες πρόσληψης του λογοτεχνικού κειμένου (Rosenblatt, Jauss, Iser, Eco), ενδιαφέρουσες είναι οι επισημάνσεις που κάνουν οι συγγραφείς σχετικά με τις προτιμήσεις των παιδιών προσχολικής ηλικίας στα είδη και στις μορφές εικονογράφησης.

Η απαραίτητη θεωρητική κάλυψη συνδυάζεται με τη ρεαλιστική εφαρμογή στη σύγχρονη τάξη με τέτοιον τρόπο, ώστε δεν αφήνει περιθώριο απορίας στην πρακτική εφαρμογή.

Στην τελευταία υποενότητα του πρώτου κεφαλαίου, περιγράφονται αναλυτικά και με συγκεκριμένα παραδείγματα βιβλίων οι πέντε τρόποι ανάγνωσης ιστοριών με εικονογράφηση (η επαγωγή, η διακειμενικότητα, η βιωματικότητα, η προβολή και οι συμπληρωματικές-κριτικές αναγνώσεις), καθώς και οι δυο τρόποι ανάγνωσης της εικονογράφησης που μπορούν να εφαρμοστούν σε μια τάξη. Σε κάθε ένα από αυτά τα μοντέλα ανάγνωσης, πέρα από τα βιβλία που λειτουργούν παραδειγματικά, αναφέρονται και τα γενικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουν τα βιβλία που επιλέγονται για την καλύτερη εφαρμογή κάθε μοντέλου. Το πρώτο κεφάλαιο κλείνει με τη ρεαλιστική εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη, καθώς περιγράφονται δυο τυπικά παραδείγματα ανάγνωσης βιβλίων σε δυο συναντήσεις στην τάξη.

Το τέλος του πρώτου κεφαλαίου αποτελεί το κατάλληλο έναυσμα για την έναρξη του δεύτερου κεφαλαίου, το οποίο αποτελεί ουσιαστικά την πλήρη έκθεση της Πρακτικής Άσκησης του ακαδημαϊκού έτους 2016-17 59 φοιτητριών του ζ’ εξαμήνου στο ΤΕΠΑΕ της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ. Στο κεφάλαιο αυτό, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί την καινοτομία στην πραγμάτευση του θέματος του παιδικού βιβλίου με εικόνες και ιστορία, μέσα από την καταγραφή πραγματικών διαλόγων, την παράθεση εικόνων από τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν και των έργων των παιδιών, ακολουθούνται τέσσερις παιδαγωγικές διαδρομές (Ανίχνευση, Project στη Λογοτεχνία, Μια ιστορία γεννιέται, Δημιουργική γραφή) διάρκειας τριών ημερών η καθεμία. Σε κάθε διαδρομή περιλαμβάνεται η πρόταση δράσης από την Έλενα Αρτζανίδου και οι παιδαγωγικές εφαρμογές σε πραγματικές συνθήκες τάξης, οι οποίες με τη σειρά τους χωρίζονται στην καταγραφή και τεκμηρίωση της δράσης (περιγραφή, παρατηρήσεις, αναστοχασμός) και στην καταγραφή και αξιοποίηση των ιδεών/πρακτικών των παιδιών. Αξίζει να σημειωθεί πως σε κάθε ερώτημα σχετικό με το βιβλίο απαντά, εφόσον το επιθυμεί, κάθε μαθητής ξεχωριστά. Με τον συγκεκριμένο τρόπο, όπως επισημαίνουν σε σχετική ερώτηση και οι ίδιοι οι συγγραφείς, μπορεί ο πρωταρχικός στόχος όλων αυτών των διαδρομών να είναι η αισθητική απόλαυση και η ψυχαγωγία του παιδιού, ωστόσο προκύπτουν πολλαπλοί έμμεσοι στόχοι, όπως η καλλιέργεια και ο εμπλουτισμός του προφορικού λόγου, η κριτική σκέψη, η διαμόρφωση άποψης και στη συνέχεια η καλλιέργεια του γραπτού λόγου.

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση και του τελευταίου κεφαλαίου, ο αναγνώστης –και ιδιαίτερα ο αναγνώστης-εκπαιδευτικός– του βιβλίου του Ανδρέα Καρακίτσιου και της Έλενας Αρτζανίδου πραγματικά αισθάνεται πως έχει πλήρη γνώση του θέματος του παιδικού βιβλίου με ιστορία και εικόνες. Η απαραίτητη θεωρητική κάλυψη συνδυάζεται με τη ρεαλιστική εφαρμογή στη σύγχρονη τάξη με τέτοιον τρόπο, ώστε δεν αφήνει περιθώριο απορίας στην πρακτική εφαρμογή. Αντίθετα, δίνει το έναυσμα αποτελώντας ένα χρήσιμο εργαλείο για κάθε εκπαιδευτικό, για ποικίλες αναγνώσεις, λογοτεχνικές δράσεις και δημιουργικές εφαρμογές.

Η λογοτεχνία αλλιώς
Εναλλακτικές καινοτόμες δράσεις
Ανδρέας Καρακίτσιος – Έλενα Αρτζανίδου
Καλειδοσκόπιο
264 σελ.
ISBN 978-960-471-162-8
Τιμή €24,90

Twitter