Yegor Gaidar: «Η κατάρρευση μιας αυτοκρατορίας»
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δείλιασε να προχωρήσει σε δραστικές αλλαγές, καθώς η αυτοκρατορία κατέρρεε μπροστά στα μάτια του, καθυστέρησε να υιοθετήσει μεθόδους που θα μπορούσαν να δώσουν μια διέξοδο και δίστασε μπροστά στον τρομακτικό όγκο των προβλημάτων που δεν περίμενε ποτέ ότι θα αντιμετώπιζε. Ως συνέπεια, ο πανικός εξαπλώθηκε σ’ όλη την έκταση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς κανείς δεν ήξερε στα χέρια τίνος θα κατέληγαν οι πυρηνικές εγκαταστάσεις, τα ράφια στα σούπερ μάρκετ άδειαζαν, τεράστιες ουρές για τη διανομή τροφίμων σχηματίζονταν και διάχυτη ήταν η απειλή λιμού σε κάποιες περιοχές. Η πίεση που αντιμετώπιζε η ομάδα γύρω από τον σοβιετικό πρόεδρο ήταν τρομερή, ενώ τα ανησυχητικά σημάδια πολλαπλασιάζονταν ολοένα, για παράδειγμα στο λιμάνι του Ρότερνταμ είχαν αποκλειστεί ρωσικά πλοία μέχρι να εξοφληθεί το χρέος της Σοβιετικής Ένωσης στους παγκόσμιους οργανισμούς.
Οι ανίκανοι ηγέτες του δυτικού κόσμου, που είχαν ξοδέψει διακόσια δισεκατομμύρια στον πόλεμο του Ιράκ, δεν κατανόησαν την τεράστια σημασία των γεγονότων που διαδραματίζονταν και καθυστέρησαν απελπιστικά να στείλουν βοήθεια στο κλυδωνιζόμενο καθεστώς, όμως χωρίς κάποια εξωτερική βοήθεια ήταν αδύνατο να αλλάξει η νοοτροπία του πληθυσμού, που είχε μάθει στις δωρεάν παροχές, αλλά και του παλαιού συστήματος, που είχε συνηθίσει να παράγει τεράστιες ποσότητες άχρηστων όπλων μόνο και μόνο για να συντηρήσει το γόητρο της παγκόσμιας υπερδύναμης. Την ίδια στιγμή, το χρέος της χώρας αυξανόταν κατακόρυφα και καθιστούσε την πάλαι ποτέ κραταιά υπερδύναμη εξαρτημένη απόλυτα από τις διακυμάνσεις του ευμετάβλητου και πολύπλοκου παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενώ οι υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες είχαν πάψει από καιρό να συνεισφέρουν στο κοινό ταμείο της συμμαχίας, κι όταν οι κομμουνιστικές ελίτ τους συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσαν να ελπίζουν πλέον στη στρατιωτική υποστήριξη της προστάτιδας δύναμής τους, παραδόθηκαν στην ασυγκράτητη ορμή των μαζών, οι οποίες έπαψαν πια να πιστεύουν στην ικανότητα των κομμουνιστικών κομμάτων να διαχειρίζονται τις τύχες των χωρών τους.
Η διήγησή του αποτελεί υπενθύμιση για τη διαφορετική τροπή που θα μπορούσαν να έχουν πάρει τα πράγματα, αν οι επικεφαλής της παγκόσμιας διπλωματίας έδειχναν περισσότερη γενναιότητα.
Το βιβλίο του Γιεγκόρ Τιμούροβιτς Γκαϊντάρ αποτελεί μια δραματική μαρτυρία ενός από τους πρωτεργάτες των οικονομικών μεταρρυθμίσεων που επιχειρήθηκαν στα τελευταία χρόνια της ΕΣΣΔ, όταν δεν είχαν χαθεί ακόμη τα πάντα και δεν είχε ανοίξει ο δρόμος στον αδίστακτο Βλαντιμίρ Πούτιν, που γύρισε τη Ρωσία στο παρελθόν απομονώνοντάς την από τις δημοκρατικές διαδικασίες της σύγχρονης εποχής. Ο Γκαϊντάρ καταγόταν από επιφανή οικογένεια, ακολούθησε μια λαμπρή ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, ήταν μέλος της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών στο Ινστιτούτο Οικονομίας και Προβλέψεων, εντάχθηκε στη μεταρρυθμιστική ομάδα που σχηματίστηκε υπό τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ήταν υπέρμαχος της θεραπείας σοκ για τη ρωσική οικονομία –της μοναδικής όπως αποδείχθηκε λύσης στις συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί– κι όταν το πείραμα απέτυχε, ανέλαβε το αξίωμα του αναπληρωτή πρωθυπουργού και του υπουργού των Οικονομικών κατά την προεδρία του Μπορίς Γέλτσιν. Στα επόμενα χρόνια έπεσε σε δυσμένεια, οι πολιτικές του κινήσεις είχαν πενιχρά αποτελέσματα, δηλητηριάστηκε από άγνωστους δράστες το 2006 και πέθανε σε ηλικία 53 χρόνων το 2009.
Η διήγησή του αποτελεί υπενθύμιση για τη διαφορετική τροπή που θα μπορούσαν να έχουν πάρει τα πράγματα, αν οι επικεφαλής της παγκόσμιας διπλωματίας έδειχναν περισσότερη γενναιότητα. Κι αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κάποιος εξετάζοντας τη σημερινή Ρωσία, που έχει μεταβληθεί σε παράγοντα διεθνούς αποσταθεροποίησης. Το κείμενο του Ρώσου οικονομολόγου και διανοητή επιχειρεί μια σε βάθος ανάλυση κυρίως των οικονομικών παραμέτρων, εξηγώντας πώς ο τεράστιος πλούτος μιας χώρας (στη Σιβηρία είχαν ανακαλυφθεί εκείνον τον καιρό τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου), δίχως την ύπαρξη δημοκρατικών θεσμών που εξασφαλίζουν τη διάχυση της ευμάρειας, μπορεί να οδηγήσει σε τρομακτικά αδιέξοδα. Όσα έλαβαν χώρα εκείνη την πρωτοφανή ιστορική περίοδο είναι βέβαιο ότι θα εξακολουθούν να απασχολούν για πολλά χρόνια τόσο τους ιστορικούς, όσο και τους λιγότερο ειδικούς. Σε κάθε περίπτωση, η προσέγγιση ειδημόνων που είχαν το προνόμιο να εργαστούν σε κορυφαίες θέσεις μέσα στη δίνη των καταιγιστικών εξελίξεων, βλέποντας από ψηλά τον τερατώδη στροβιλισμό της ιστορίας, μόνο χρήσιμη μπορεί να είναι.
Η κατάρρευση μιας αυτοκρατορίας
Μαθήματα για τη σύγχρονη Ρωσία
Yegor Gaidar
μετάφραση: Δημήτριος Β. Τριανταφυλλίδης
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
384 σελ.
ISBN 978-960-569-864-5
Τιμή €22,99
