William H. McNeill: «Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο»
Στις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Εμφύλιο στην Ελλάδα συντελέστηκε ένα πραγματικό θαύμα, που άλλαξε για πάντα την εικόνα της χώρας και που δεν έχει εκτιμηθεί όπως θα του άξιζε. Την περίοδο αυτή, σχεδόν όλα τα χωριά της χώρας που προσεγγίζονταν μέσω μονοπατιών κακοτράχαλων συνδέθηκαν με αυτοκινητόδρομους, το δίκτυο του ηλεκτρικού ρεύματος έφτασε μέχρι και τις εσχατιές της επικράτειας, ραδιοφωνικές εκπομπές μπορούσαν ν’ ακουστούν σε όλη την έκταση της χώρας ενοποιώντας τον άλλοτε διασπασμένο πληθυσμό, εκτεταμένοι ψεκασμοί με DDT εξαφάνισαν τη μάστιγα της ελονοσίας που βασάνιζε την ύπαιθρο για αιώνες. Μετά τη λαίλαπα του πολέμου, οι Έλληνες βασισμένοι κυρίως στη μεταπρατική νοοτροπία, που είναι βαθιά ριζωμένη μέσα τους, και στο δόγμα της προσωπικής προόδου μέσα από ατελείωτες ώρες εργασίας όλης της οικογένειας, σε συνδυασμό με την εμφάνιση βιομηχανικών μονάδων σε χωριά και κωμοπόλεις, τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας μέσω της χρήσης λιπασμάτων και γεωργικών ελκυστήρων, και την αποδημία, μια τακτική πανάρχαια, κατάφεραν να αυξήσουν εντυπωσιακά το βιοτικό τους επίπεδο σε βαθμό ασύλληπτο για τις προηγούμενες γενιές, ενώ ταυτόχρονα αυτή την εποχή συντελέστηκε η ιστορική ανατροπή της ισορροπίας υπαίθρου-πόλης με τις αστικές περιοχές να παίρνουν οριστικά την πρωτοκαθεδρία εξαιτίας της μαζικής εσωτερικής μετανάστευσης.
Ο Γουίλιαμ ΜακΝίλ, ως μέλος της αμερικανικής αποστολής που προετοίμασε το έδαφος για την υλοποίηση του Σχεδίου Μάρσαλ, ήρθε στην Ελλάδα ενώ μαινόταν η εμφύλια σύρραξη και κατόπιν μελέτησε επί τρεις δεκαετίες την εξέλιξη τεσσάρων ελληνικών χωριών. Μέσω τακτικών επισκέψεων, ήταν σε θέση να προσδιορίσει τις αλλαγές που συνέβησαν αυτό το διάστημα ως προέκταση των ιδιόμορφων συμπεριφορών των κατοίκων της ελληνικής επικράτειας στο πλαίσιο των παγκόσμιων αλλαγών που έφερε μεταπολεμικά η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και του καταναλωτισμού. Η πραγματικά πρωτοποριακή μελέτη που συνέταξε τη διετία 1975-76 καταφέρνει να διεισδύσει στον βαθύτερο ψυχισμό των Ελλήνων, που παραδοσιακά είχαν να επιδείξουν οξυδέρκεια στην αναγνώριση οποιουδήποτε οικονομικού οφέλους, γεγονός που συντέλεσε τα μέγιστα στη ραγδαία βελτίωση της θέσης τους μεταπολεμικά. Δύο ακόμα συστατικά στοιχεία της οικονομικής νοοτροπίας των Ελλήνων κατά τον συγγραφέα είναι η πίστη τους στην οικογενειακή επιχείρηση και η πεισματώδης προσπάθεια επίτευξης των καλύτερων δυνατών συμφωνιών, συμπεριφορές που μεταφέρθηκαν από τα παραδοσιακά χωριά, όπου η επιτυχία μιας καλής συναλλαγής είχε βαρύτητα πολύ μεγαλύτερη από τη σκληρή δουλειά στα ανεμοδαρμένα χωράφια της σκληρής ελληνικής επαρχίας. Οι αντιλήψεις αυτές είχαν επιτρέψει άλλωστε στους Έλληνες να κυριαρχήσουν σε μια αυτοκρατορία την εποχή της Τουρκοκρατίας συνεπικουρούμενοι από το εμπορικό τους ταλέντο, μια εγγενή ανάγκη για οικονομική ανεξαρτησία, τη δαιμόνια αξιοποίηση των ευκαιριών της αγοράς, την αυστηρή αποταμίευση και το ρίσκο, με όλες τις ευεργετικές ή καταστροφικές συνέπειές του.
Η πραγματικά πρωτοποριακή μελέτη που συνέταξε τη διετία 1975-76 καταφέρνει να διεισδύσει στον βαθύτερο ψυχισμό των Ελλήνων, που παραδοσιακά είχαν να επιδείξουν οξυδέρκεια στην αναγνώριση οποιουδήποτε οικονομικού οφέλους, γεγονός που συντέλεσε τα μέγιστα στη ραγδαία βελτίωση της θέσης τους μεταπολεμικά.
Ο Αμερικανός καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγο, συγγραφέας πολύ σημαντικών βιβλίων (The Rise of the West, Plagues and People) έγραψε τη Μεταμόρφωση της Ελλάδας τονίζοντας τις καταβολές και τις τάσεις που έβλεπε να διαμορφώνονται στον ελληνικό πληθυσμό και προκαλεί σε κάθε περίπτωση τον θαυμασμό, επειδή μπόρεσε να αναλύσει με τόση επάρκεια μια σειρά από παράγοντες διαβλέποντας πιθανές αρνητικές εξελίξεις, όπως η επικίνδυνη οικολογική ανισορροπία της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης, ο ριζοσπαστισμός της νεολαίας ύστερα από τη δικτατορία, ο οποίος πρόσφερε γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια της λαϊκίστικης καταιγίδας που σάρωσε τα πάντα, το σύστημα των μεσαζόντων που φαίνεται ότι εξακολουθεί να λειτουργεί ακόμα και σε μια πόλη όπως η Αθήνα, η οποία έχει πλέον γιγαντωθεί, αλλά και τις παθογένειες του ελληνικού κρατικού μηχανισμού, που πήραν διαστάσεις επιδημίας τη δεκαετία του ’80 ισοπεδώνοντας και συντρίβοντας κάθε παραδοσιακή αξία.
Η γνώμη του βετεράνου καθηγητή, που συνέχισε να εργάζεται μέχρι τα βαθιά του γεράματα και βραβεύτηκε το 2010 από τον πρόεδρο Ομπάμα, είναι ότι η νεωτερικότητα, το πέρασμα δηλαδή της ελληνικής κοινωνίας στη σύγχρονη εποχή, συντελέστηκε με τρόπο μοναδικό, διαψεύδοντας τα θεωρητικά μοντέλα που θέλουν μια ομοιόμορφη κίνηση των πολιτισμών προς το μέλλον και κάποιος μπορεί να σχολιάσει ότι τα χαρακτηριστικά που διείδε –παρόλο τον καταποντισμό που έχει συντελεστεί– εξακολουθούν να υπάρχουν εν υπνώσει στον ελληνικό πληθυσμό, ο οποίος καλείται για μια ακόμη φορά να αποδείξει την παραδοσιακή ικανότητα επιβίωσης, το σθένος και το μέταλλό του.
Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
William H. McNeill
μετάφραση: Νίκος Ρούσσος
επιμέλεια σειράς: Κωνσταντίνα Μπότσιου
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
400 σελ.
ISBN 978-960-569-759-4
Τιμή €17,99
