Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος: «H ελληνική κοινωνία πολιτών και η οικονομική κρίση»
Η κατάρρευση του κομματικού συστήματος με την είσοδο της Ελλάδας στο τούνελ της οικονομικής κρίσης το 2010, τα αλλεπάλληλα προγράμματα μεταρρυθμίσεων που επέβαλαν οι δανειστές και το διεθνές κεφάλαιο, η απότομη φτωχοποίηση μεγάλου τμήματος του ελληνικού λαού και η κρίση αντιπροσώπευσης έφεραν αλλαγές σε αυτό που οι πολιτικοί και κοινωνικοί επιστήμονες αποκαλούν «κοινωνία των πολιτών».
Η κινητοποίηση του ελληνικού λαού για να αποκρούσει την επέλαση του άγριου νεοφιλελευθερισμού προκάλεσε, τα πρώτα χρόνια της κρίσης, αλλαγές στη σύσταση και τη λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών: παλιά μορφώματα όπως οι (αμαρτωλές σε μεγάλο ποσοστό) ΜΚΟ υποχώρησαν, ενώ νέες εκφάνσεις συλλογικότητας αναδύθηκαν. Ήταν όμως αληθινά ποιοτική αναβάθμιση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών αυτό που ζήσαμε από το 2010 και μετά; Πόσο ουσιαστική μπορεί να είναι η συμβολή της μέσα σε ανταγωνιστικές, ταξικές κοινωνίες όπως οι ευρωπαϊκές; Είναι η Εκκλησία, τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα μορφές της κοινωνίας των πολιτών;
Κι εδώ, υστέρηση
Ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δημοσιεύει ένα μικρό, καλογραμμένο, πυκνό, επικαιροποιημένο και πλούσιο σε ιδέες έργο για την κοινωνία των πολιτών. Εξετάζει σφαιρικά το θέμα του, εκθέτει το πώς ήταν διαμορφωμένη πριν και κυρίως πώς εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης η κοινωνία των πολιτών, παρουσιάζει πολλές και αντιθετικές μεταξύ τους απόψεις σχετικά με τη φυσιογνωμία και το περιεχόμενο της κοινωνίας των πολιτών, ενώ δεν παραλείπει να συγκρίνει την ελληνική πραγματικότητα με τη διεθνή.
Μάλιστα, ξεκινάει από εκεί: η Ελλάδα, σύμφωνα με τον Δ. Σωτηρόπουλο, διαθέτει μια μικρή σε μέγεθος, αρκετά προβληματική αλλά πάντως υπαρκτή και ορατή κοινωνία των πολιτών. Όπως και σε δεκάδες άλλες εκφάνσεις του καθημερινού βίου της, έτσι και στην κοινωνία των πολιτών, η Ελλάδα πληρώνει την κακοδαιμονία του παρελθόντος της.
Η πατρονία ως ο κύριος τρόπος διαμεσολάβησης του πολίτη με το Κράτος, η σταδιακή αποστασιοποίηση του πολίτη από την πολιτική και το ισχνό «κοινωνικό κεφάλαιο» της χώρας (το ορίζει ως η εμπιστοσύνη των ανθρώπων σε φορείς και θεσμούς) είναι οι τρεις λόγοι για τους οποίους, σύμφωνα με τη γνώμη του, η χώρα μας απέχει από αυτό που αποκαλούν στην Ευρώπη «κοινωνία των πολιτών».
Είναι επίσης γνωστό ότι η Ελλάδα υπολειπόταν σε συμμετοχή πολιτών της, αλλά και σε πόρους που κατευθύνονταν προς την κοινωνία των πολιτών, παρότι υπήρχαν σημαντικά κοινωνικά δίκτυα που έπαιζαν ρόλο ταυτόσημο ή παραπλήσιο με αυτό που περιγράφει η δυτική βιβλιογραφία για τον συγκεκριμένο όρο. Αθλητικά σωματεία και θρησκευτικές ομάδες, πολιτιστικοί σύλλογοι και φιλανθρωπικές οργανώσεις ήταν μερικές εκφάνσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι περισσότερες από τις οποίες απέκτησαν τη γνώριμη σε μας μορφή τους μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974.
Εξετάζει σφαιρικά το θέμα του, εκθέτει το πώς ήταν διαμορφωμένη πριν και κυρίως πώς εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης η κοινωνία των πολιτών, παρουσιάζει πολλές και αντιθετικές μεταξύ τους απόψεις σχετικά με τη φυσιογνωμία και το περιεχόμενο της κοινωνίας των πολιτών, ενώ δεν παραλείπει να συγκρίνει την ελληνική πραγματικότητα με τη διεθνή.
Ο συγγραφέας επιχειρεί να ρίξει φως στις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την ελληνική κοινωνία, όπως π.χ. το γεγονός ότι στην Ελλάδα προκηρύσσονται οι περισσότερες γενικές απεργίες στην Ευρώπη χωρίς όμως ιδιαίτερη μαζικότητα. Προσπαθεί να διακρίνει λεπτές έννοιες όπως την «αφανή» από την «εμφανή» κοινωνία των πολιτών (στην πρώτη απουσιάζει η ιεραρχική οργάνωση και η νομική κατοχύρωση της δεύτερης), ενώ εξετάζει και το φαινόμενο αντιδημοκρατικών μορφών κοινωνίας πολιτών, όπως τα συσσίτια της Χρυσής Αυγής. Καταγράφει επίσης άτυπες συσσωματώσεις της ελληνικής κοινωνίας που εμφανίστηκαν μετά το ξέσπασμα της κρίσης, όπως οι εναλλακτικές δομές υγείας, τα δίκτυα πώλησης χωρίς μεσάζοντες κ.ά.
Οι «Αγανακτισμένοι», αλλά και το κίνημα «Δεν πληρώνω» εξετάζονται ως ιδιαίτερες, δυναμικές, καινοφανείς μορφές κοινωνίας των πολιτών, αφού όμως πρώτα ο συγγραφέας καταγράφει κάποιες ενστάσεις για το κατά πόσο τα συλλογικά αυτά μορφώματα υπακούν στη διεθνή ορολογία.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι ο συγγραφέας ξεπλέκει γρήγορα με τις κλασικές μαρξιστικές και τις νεομαρξιστικές θεωρίες για την κοινωνία των πολιτών. Γράφει ότι η σκεπτικιστική –συχνά απορριπτική– στάση των μαρξιστών για την κοινωνία των πολιτών «ηχεί πολύ παράξενα σήμερα».
Πράγματι, μερίδα της αριστεράς απορρίπτει ή απαξιώνει την κοινωνία των πολιτών. Το ΚΚΕ είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: την πρώτη περίοδο της κρίσης διαχώρισε τη θέση του π.χ. από το κίνημα της πατάτας, που λίγο ως πολύ το θεώρησε δούρειο ίππο του καπιταλισμού για τον αφοπλισμό της εργατικής τάξης και την καταστολή των ταξικών αγώνων (που τότε φούντωναν ερήμην του Κόμματος).
Φαινόμενο σε εξέλιξη
Αξιοποιώντας ευρωπαϊκές και εγχώριες έρευνες, βασισμένος στη σύγχρονη βιβλιογραφία, αλλά στηριζόμενος και στην παλιότερη ανάγνωση των κοινωνικών κινημάτων από δυτικούς πανεπιστημιακούς, ο συγγραφέας επιχειρεί να οριοθετήσει τον κόσμο της αλληλεγγύης, των άτυπων δικτύων και της κοινωνικής ευαισθητοποίησης, ξεκαθαρίζοντας όμως ότι είναι πολύ νωρίς ακόμα για ασφαλή συμπεράσματα, μιας και οι έρευνες συνεχίζονται ενώ καθημερινά νέες μορφές της κοινωνίας των πολιτών αναδύονται ενώ άλλες, όπως π.χ. οι παραδοσιακές ΜΚΟ, υποχωρούν.
Το συμπέρασμά του είναι ότι η συγκυρία παρείχε ευκαιρίες και σε λιγότερο ισχυρά τμήματα της κοινωνίας των πολιτών (σε σχέση π.χ. με τις πανίσχυρες αλλά διεφθαρμένες ΜΚΟ ή τα πλήρως απαξιωμένα συνδικάτα), να οργανωθούν και να αποκτήσουν «φωνή» καταλαμβάνοντας χώρους στη δημόσια σφαίρα. Πρόκειται για χώρους που ανοίγονται και για μορφώματα που σχηματίζονται λόγω της υποχώρησης των παλιών, παγιωμένων ρυθμίσεων και συσχετισμών ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και το Κράτος.
Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την τελευταία γενική απεργία που προκήρυξε η ΓΣΕΕ στις 30 Μάη, η συγκέντρωσή της στην πλατεία Κλαυθμώνος αριθμούσε μερικές δεκάδες μεσήλικες κομματικούς συνδικαλιστές του δημοσίου ενώ, λίγο πιο πέρα, οι αναρχοσυνδικαλιστικές ομοσπονδίες και τα αυτοοργανωμένα συνδικάτα βάσης –τα οποία συμμετείχαν στην απεργία αν και είχαν καταγγείλει ορθά το έωλο πλαίσιό της– αριθμούσαν δεκαπλάσιους άγριους, συνειδητοποιημένους ταξικά μητροπολιτάνους.
Η ελληνική κοινωνία πολιτών και η οικονομική κρίση
Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος
Ποταμός
152 σελ.
ISBN 978-960-545-073-1
Τιμή €11,00
