fbpx
Αλεξάνδρα Δεληγιώργη: «Ο μοντερνιστής κριτικός Νικόλας Κάλας»

Αλεξάνδρα Δεληγιώργη: «Ο μοντερνιστής κριτικός Νικόλας Κάλας»

Ο μοντερνιστής Νικόλας Κάλας, ο πρωτοπόρος «της παράδοσης του καινούριου που είναι ο μοντερνισμός στην επιστήμη, στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία», είναι το θέμα του βιβλίου της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη, μία μελέτη που φέρνει στην επικαιρότητα σχέδια και ευγενείς φιλοδοξίες που χάθηκαν στις μυλόπετρες της εποχής τους. Στα κείμενα του διανοητή ο αναγνώστης θα βρει την ερμηνεία των φαινομενικών αντιδράσεων. Για να ανακαλύψουμε όμως την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής και να αποφύγουμε την πλάνη της επιφάνειας, πρέπει να πάμε στο βάθος και να αναζητήσουμε την αφανή ρίζα.

Αυτή την αφανή ρίζα προσπαθεί να αποκαλύψει η συγγραφέας, επαναφέροντας το θέμα στην αρχή του· στη φυγή του λογοτέχνη και τις συνέπειες της απουσίας του από την Ελλάδα, την οποία στέρησε από την καθαρή κριτική σκέψη του και, κατά την κρίση του Αλέξανδρου Αργυρίου, η αριστερή διανόηση έχασε τον κριτικό της και την ευκαιρία να ανασυγκροτήσει μια θεωρία και κριτική ικανή να αναδείξει τα αυθεντικά έργα τέχνης. Εδώ η Δεληγιώργη θέτει ερώτημα πάνω στο αν η αριστερή διανόηση ήθελε να απαλλαγεί από τα «ταμπού της ορθοδοξίας» και τις «ταμπέλες της αιρετικότητας» που επέβαλλε, εφόσον δεν έσκυψε στις «μοντερνιστικές δημιουργίες» που «ανανέωναν τη σχέση της με την παράδοση» αλλά μετατόπισε το ενδιαφέρον της από τον χώρο της κουλτούρας και του πολιτισμού στην πολιτική. Έτσι, ο μοντερνισμός έμεινε διφορούμενος και ασαφής και οδήγησε σε σύγχυση, της οποίας σύγχυσης πηγή θεωρεί τον ελληνικό υπερρεαλισμό όπως τον άσκησαν ο Εγγονόπουλος, ο Εμπειρίκος και λιγότερο ο Ελύτης. Αυτό σημαίνει πως σήμερα δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε τη σκέψη του Ν.Κ. και πως οι πολιτικές είχαν ανασταλτικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας ιδιοφυούς κριτικής. Το κενό του Ν.Κ. επεχείρησε να καλύψει το περιοδικό Κριτική του Μανόλη Αναγνωστάκη και αργότερα η Επιθεώρηση Τέχνης, αγνοώντας τους δογματικούς μαρξιστές.

Ο Κάλας καταγόταν από σπουδαία οικογένεια, είχε κάνει καλές σπουδές, είχε δραστηριοποιηθεί στο φοιτητικό κίνημα και ο πατέρας του τον προόριζε για διπλωμάτη. Εκείνος όμως επέλεξε τη διανόηση, έχοντας και τις γερές βάσεις μιας τεράστιας περιουσίας που του επέτρεψε να ζει καλά στο εξωτερικό, χωρίς να εργάζεται (όπως φαίνεται και στο βιβλίο του Γιώργου Βέη, Μανχάταν-Μπανγκόκ, «Ο Νικόλας Κάλας στο γραφείο μου», Εκδ. Κέδρος 2011, σελ. 137-150, με τον οποίον ο διπλωμάτης και ποιητής συναντήθηκε στο προξενείο της Νέας Υόρκης στα 1983, με αφορμή την πώληση ενός διαμερίσματος στο Κολωνάκι).

Στον υπερρεαλισμό, γέννημα μιας εποχής που έβγαινε από την κόλαση των χαρακωμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κάλας προσχώρησε γιατί ονειρευόταν τον άνθρωπο να είναι μόνο άνθρωπος, γιατί ήθελε να εκφράσει τον σφυγμό της σύγχρονης ζωής και για να ξεφύγει από τον λογοτεχνικό τοπικισμό. Αυτό το πνεύμα διαπερνά και τα ποιήματά του, τα οποία, ωστόσο, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, δεν είναι υπερρεαλιστικά και ούτε θέλει να θεωρηθεί ότι οι ιδέες του αποτελούν πιστή έκφραση των ιδεών του Μπρετόν.

Το βιβλίο της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη είναι μια διεξοδική και φιλόδοξη μελέτη πάνω στην προσωπικότητα του Νικόλα Κάλα, της εποχής και των αντιμαχόμενων ιδεών, ανοίγει πολλά μέτωπα για διάλογο, διαβάζεται αργά για να κατανοηθεί σωστά, γιατί το θέμα είναι μεγάλο και πολύπλοκο, «συγκερασμός του ενός με τα πολλά».

Όμως, ο Κάλας ή Καλαμάρης ή Σπιέρος ή Ράντος, που δημοσίευε με ψευδώνυμο τα κριτικά κείμενά του, ήρθε σε ρήξη με το συντηρητικό κατεστημένο της Αθήνας, εναντιώθηκε σε κάθε τι απηρχαιωμένο, εξαντλημένο και στείρο στην τέχνη, επιτέθηκε στο δοκίμιο του Γ. Θεοτοκά Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα, έναν λίβελο εναντίον του κομμουνισμού, που οφειλόταν αφενός στην άγνοιά του και αφετέρου σε μια αμφιθυμία αστικής προκατάληψης. Ως μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου, ο Κάλας είχε ταχθεί στην επαναστατική πτέρυγα, αναλαμβάνοντας «την προώθηση αυτοσυνειδησίας και χειραφέτησης». Έγινε, όμως, ενοχλητικός. Στα Νέα Γράμματα τον θεώρησαν ταξικό λιποτάκτη και στους Νέους Πρωτοπόρους αιρετικό και αρνητή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ανέλαβε να αναδείξει αυτούς που οι «ορθόδοξοι», και μη, μαρξιστές, είχαν απορρίψει ή αποσιωπήσει· τον Κάλβο, ως αντίπαλο δέος στον Σολωμό, και τον Καβάφη. Ο πρώτος τούς ενοχλούσε με «την καθαρεύουσα της φιλοπατρίας του», ενώ τον Καβάφη τον ειρωνεύονταν «για την αρχαιολατρία της θεματικής του». Εκείνος, με τη σειρά του, ειρωνευόταν όσους παθητικά υπέμεναν τον μηδενισμό που κληρονόμησαν από τον 19ο αι., διαφωνούσε με την «πτωμαΐνη» του Καρυωτάκη και αντιπαρέθετε στην ποίηση των φαντεζίστ τον Βάρναλη, που τον συσχέτιζε με τον Ζολά, Τολστόι, Γκόρκι. Παράλληλα, μετέφρασε Αμερικανούς και Γάλλους και την «Τετάρτη των Τεφρών» του Έλιοτ, για να ετοιμάσει το έδαφος του διαχωρισμού από τη θρησκεία, στην οποία ο Έλιοτ και οι αστοί, γενικώς, απέβλεπαν για τη σωτηρία του ευρωπαϊκού πολιτισμού από τον θάνατο. Ο Ζ. Λορεντζάτος, επανερχόμενος στον δυτικό μηδενισμό, την απουσία μεταφυσικής, με το δοκίμιό του «Το χαμένο κέντρο», το οποίο αφιερώνει στον Σεφέρη, απαντούσε στο δοκίμιο του Μίρσκι που είχε μεταφράσει ο Κάλας και στο οποίο είχε επισημάνει την κρίση που διερχόταν όχι μόνο η ποίηση αλλά και όλος ο σύγχρονος κόσμος από την εποχή του μεσοπολέμου. Ο Λορεντζάτος, μέσω του Μίρσκι, επανέφερε το ζήτημα της θρησκείας, πράγμα που είχε θέσει στην Έρημη Χώρα ο Έλιοτ, υποστηρίζοντας ότι ο ρόλος της τέχνης, για το «αναβάπτισμα των πηγών της ζωής», περνάει από τον «εκσυγχρονισμό του ελληνισμού» και τον «εξελληνισμό του συγχρονισμού». Ο Λορεντζάτος όμως ερμήνευε την απουσία μεταφυσικής με όρους θεολογικούς και όχι φιλοσοφικούς, έχοντας υπόψη του τον Σαραντάρη και Καπετανάκη και αγνοώντας τον Κάλα, ο οποίος πάλι αποκαλούσε «γενιά της δράσης» τους συνομηλίκους του, υιοθετούσε τον επαναστατικό σοσιαλισμό, γιατί αυτός θα έθετε τέρμα στην ανθρώπινη δυστυχία και θα είχε στο κέντρο της ζωής την κοινωνία και όχι το άτομο. Όμως η συντηρητική πλευρά επεκράτησε και τα δοκίμια, με τα οποία προσπαθούσε να ανακόψει την πορεία του λογοτεχνικού κανόνα των συντηρητικών των Νέων Γραμμάτων, δεν έβρισκαν την απήχηση που έπρεπε. Αντίθετα, πολεμήθηκαν από τους μαρξιστές που προτιμούσαν τον Παλαμά και τον Καρυωτάκη παρά τον δικό του αντισταλινισμό. Στον πόλεμο που του κήρυξαν ο Καραντώνης και ο Δημαράς, του συμπαραστάθηκε ο Ανδρέας Εμπειρίκος.

deligiorgiΌταν ο Νάνος Βαλαωρίτης, με την επανέκδοση του περιοδικού Πάλι, επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα του ελληνικού υπερρεαλισμού, ο Κάλας δεν ανταποκρίθηκε αμέσως. Και η Δεληγιώργη θέτει το ερώτημα αν αυτό οφείλεται στη δυναμική παρουσία του Σεφέρη στα ελληνικά γράμματα, ο οποίος όμως δεν ανήκει «στον μοντερνισμό που εκπροσωπούσαν οι υπερρεαλιστές ποιητές και ζωγράφοι». Ο Κάλας εξαρτούσε την ανανέωση από τον διάλογο με την παράδοση (κάτι που έκανε βεβαίως ο Σεφέρης και ο Ελύτης, ο ένας με τον Μακρυγιάννη και ο άλλος με τον Θεόφιλο και όχι μόνο, αλλά δεν ανήκουν στην αριστερή διανόηση).

Πέρα από την ποίηση και την κριτική, ο Κάλας ασχολήθηκε και με την αινιγματική τέχνη στις διάφορες μορφές της, με γνώμονα όχι το ωραίο ή το υψηλό, αλλά τον συγκερασμό του ενός με τα πολλά.

Το βιβλίο της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη είναι μια διεξοδική και φιλόδοξη μελέτη πάνω στην προσωπικότητα του Νικόλα Κάλα, της εποχής και των αντιμαχόμενων ιδεών, ανοίγει πολλά μέτωπα για διάλογο, διαβάζεται αργά για να κατανοηθεί σωστά, γιατί το θέμα είναι μεγάλο και πολύπλοκο, «συγκερασμός του ενός με τα πολλά».

 

Ο μοντερνιστής κριτικός Νικόλας Κάλας
Μια ποιητική εικόνων, ρημάτων, πραγμάτων
Αλεξάνδρα Δεληγιώργη
Αρμός
240 σελ.
ISBN 978-960-615-112-5
Τιμή €14,00
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.