Θεόδωρος Π. Λιανός: «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη»
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το Κλαμπ της Ρώμης (The Rome Club), μια ομάδα οικονομολόγων, επιστημόνων, διπλωματών κι επιχειρηματιών από βιομηχανικές χώρες της Δύσης, διατύπωσε στην περίφημη έκθεση The Limits Of Growth (1972) τη θέση ότι το μείζον πρόβλημα της ανθρωπότητας ήταν ο υπερπληθυσμός σε συνδυασμό με την αυξανόμενη σπανιότητα των φυσικών πόρων. Η ομάδα είχε προτείνει τον έλεγχο της αύξησης του πληθυσμού, αλλά και τον περιορισμό της σπατάλης των φυσικών πόρων.
Έκτοτε, κοινωνικοί επιστήμονες και οικονομολόγοι ανατρέχουν στα συμπεράσματα της έκθεσης εκείνης, τα επικαιροποιούν κι επιχειρούν να διατυπώσουν λύσεις στο πρόβλημα που, από το 1972, παραμένει επίκαιρο. Υπάρχουν ασφαλώς κι αυτοί που απορρίπτουν το σκεπτικό του Κλαμπ της Ρώμης θεωρώντας το από αφελές μέχρι και ρατσιστικό.
Ο Θεόδωρος Λιανός είναι μια εμβληματική προσωπικότητα για την ελληνική οικονομική σκέψη, πανεπιστημιακός δάσκαλος και πολυγραφότατος συγγραφέας: όσοι έχουμε φοιτήσει στη δημόσια εκπαίδευση τον γνωρίζουμε ως τον συγγραφέα βιβλίων για την Πολιτική Οικονομία που διδαχτήκαμε στο Λύκειο.
Στο παρόν έργο, ο Θ. Λιανός διατυπώνει απόψεις του για κορυφαία ζητήματα της πολιτικής οικονομίας, σχολιάζει πτυχές της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και λέξεις-κλειδιά όπως η «ανάπτυξη», εξετάζει τα περιβαλλοντικά προβλήματα, επιχειρεί να μιλήσει ακόμα και με όρους φιλοσοφίας για το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας και, στο τέλος, διατυπώνει μια τολμηρή άποψη για το ποια θα ήταν η καλύτερη λύση για τον πλανήτη. Άποψη η οποία όμως παραβλέπει σημαντικά στοιχεία των σύγχρονων κοινωνιών, όπως π.χ. τα πολωμένα ταξικά συμφέροντα.
Το τέλος της ανάπτυξης
Όπως και οι οικονομολόγοι του Κλαμπ της Ρώμης, ο Θ. Λιανός θεωρεί ότι η παραγωγή δεν μπορεί να αυξάνεται επ’ άπειρον καθώς οι πόροι του πλανήτη είναι περιορισμένοι. Μάλιστα, κατά τον καθηγητή, «βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να υπάρξει […] Η ανθρωπότητα έχει ήδη ξεπεράσει τα όρια που θέτει ο περιορισμός των πόρων».
Ο Θ. Λιανός θεωρεί ότι δύο είναι οι ένοχοι για τη σημερινή κατάσταση του πλανήτη: ο υπερπληθυσμός, από τον οποίο υποφέρουν πολλά κράτη και μεταξύ αυτών τα μεγαλύτερα σε πληθυσμό, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, το Πακιστάν κ.ά., και η υπερκατανάλωση, η χυδαία κατασπατάληση πόρων χωρίς κανέναν απολύτως λόγο. Ο Θ. Λιανός αναγνωρίζει ασφαλώς ότι ο βασικός μοχλός της υπερκατανάλωσης (άρα και της επιδείνωσης του προβλήματος) είναι το κέρδος.
Ο καθηγητής είναι πεπεισμένος ότι η ανθρώπινη ευτυχία δεν είναι συνάρτηση της υλικής υπερκατανάλωσης και του πλούτου – για την ακρίβεια, τείνει προς την αντίθετη άποψη: ένας από τους βασικούς λόγους της ανθρώπινης δυστυχίας των φτωχών λαών της υφηλίου είναι το αδιανόητο επίπεδο «ευτυχίας» που απολαμβάνουν οι πλούσιοι λαοί.
Σκεπτικιστής επίσης είναι όσον αφορά την εξέλιξη του οικολογικού αποτυπώματος και την πορεία της βιοϊκανότητας της Γης, αφού στη σκέψη του, όπως και στη σκέψη των οικονομολόγων του Κλαμπ της Ρώμης, τα μεγέθη «πληθυσμός» – «οικολογικό αποτύπωμα» βρίσκονται σε απόλυτη συνάφεια.
Υπερπληθυσμός
Ο υπερπληθυσμός απασχολεί έντονα τον συγγραφέα, ο οποίος παρουσιάζει σειρά από, δυσοίωνες ως επί το πλείστον, προβλέψεις για το πώς θα κινηθεί στο μέλλον το συγκεκριμένο μέγεθος. Ο ίδιος μάλιστα τάσσεται υπέρ πολιτικών ανάσχεσης του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού, αφού οι απόψεις των αισιόδοξων αναλυτών ότι η τεχνολογία θα λύσει το πρόβλημα δεν τον πείθουν.
Πόσοι άνθρωποι όμως μπορούν να ζήσουν στη Γη προκειμένου αυτή να μπορεί να τους θρέψει, να τους προσφέρει έναν, κατά Αριστοτέλη, «άριστο βίο», να ζουν δηλαδή με άνεση και γενναιοδωρία αλλά όχι με πολυτέλεια και σπατάλη;
Ο Θ. Λιανός καταγράφει κάποιες από τις πρόσφατες επιστημονικές απαντήσεις που έχουν δοθεί αντιμετωπίζοντας τον πληθυσμό ως μια εξίσωση με διάφορους συντελεστές, όπως η διαθέσιμη ενέργεια, η διαθέσιμη έκταση της καλλιεργούμενης γης, ένα μέσο ετήσιο εισόδημα 15.000 δολαρίων κ.ά.· καμία δεν δίνει εκτίμηση μεγαλύτερη από 3 δισ. ανθρώπους, όταν είμαστε ήδη 7,4 δισ. άνθρωποι στον πλανήτη. Οι υπολογισμοί του δείχνουν ότι στο εξής, όσο κι αν αυξάνεται το παγκόσμιο ΑΕΠ –με τη βοήθεια της τεχνολογίας–, οι άνθρωποι παγκοσμίως θα έχουν όλο και λιγότερες ευκαιρίες ευημερίας. Με απλά λόγια: η φτώχεια θα αυξάνει.
Οι υπολογισμοί του δείχνουν ότι στο εξής, όσο κι αν αυξάνεται το παγκόσμιο ΑΕΠ –με τη βοήθεια της τεχνολογίας–, οι άνθρωποι παγκοσμίως θα έχουν όλο και λιγότερες ευκαιρίες ευημερίας. Με απλά λόγια: η φτώχεια θα αυξάνει.
Ο Θ. Λιανός είναι απολύτως απαισιόδοξος: κατά τη γνώμη του, η πλήρης εξαφάνιση του ανθρώπου δεν μπορεί να αποκλειστεί, το πιθανότερο όμως είναι ότι η επερχόμενη καταστροφή –την οποία θεωρεί βέβαιη– θα πάρει τη μορφή μερικών και τοπικών καταστροφών, εξαιτίας της απορρύθμισης του κλίματος και της έκρηξης τοπικών πολέμων. Το δεύτερο γίνεται ήδη.
Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου περιλαμβάνει μια πρόταση του συγγραφέα για ένα «σχέδιο μείωσης του πληθυσμού», το οποίο είναι σίγουρο ότι θα προβληματίσει και θα διχάσει όσους το διαβάσουν. Πρόκειται για συγκερασμό πολιτικών που εφαρμόστηκαν στην Κίνα, με τη λογική που διέπει ορισμένες κλειστές παγκόσμιες αγορές διαπραγμάτευσης ειδικών εμπορευμάτων, όπως π.χ. το χρηματιστήριο ρύπων: όπου «ρύποι», βάλτε «παιδιά». Έτσι, εγώ, αν θα ήθελα τρίτο παιδί (που ήθελα…) θα έπρεπε να αγοράσω το «δικαίωμα τεκνοποίησης» από κάποιον που δεν ήθελε δεύτερο ή δεν ήθελε καθόλου παιδιά.
Ευημερία χωρίς ανάπτυξη
Θεόδωρος Π. Λιανός
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
197 σελ.
ISBN 978-960-01-1829-2
Τιμή €8,00
