Gilles Dowek: «Μπορούμε να πιστεύουμε τις δημοσκοπήσεις;»
Πριν από μερικές εβδομάδες, η κυβέρνηση της Ελλάδας υπέγραψε με την αντίστοιχη των Σκοπίων μια από τις σημαντικότερες συμφωνίες των τελευταίων δεκαετιών. Την επόμενη ημέρα, η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία κυριακάτικη εφημερίδα της Ελλάδας δημοσίευσε τα ευρήματα δημοσκόπησης, σύμφωνα με τα οποία το 68,3% του ελληνικού λαού διαφωνεί με τη συμφωνία που υπεγράφη. Ο Έλληνας υπουργός των Εξωτερικών και αρχιτέκτονας της συμφωνίας (εργολάβος για την ακρίβεια, διότι οι αρχιτέκτονες και οι πολιτικοί μηχανικοί της συμφωνίας βρίσκονται στις ΗΠΑ και τη Γερμανία), δήλωσε ότι έχει στα συρτάρια του έρευνες που δείχνουν ότι το 47% του λαού θεωρεί τη συμφωνία καλή, έναντι 44% αυτών που την απορρίπτουν. Κάποιος λέει ψέματα. Ή όχι;
Έχει απόλυτο δίκιο ο γνωστός δημοσκόπος και πολιτικός αναλυτής Στράτος Φαναράς, όταν γράφει στην Εισαγωγή του παρόντος βιβλίου πως ο μάγειρας που δοκιμάζει με τη μύτη της κουτάλας του τη σούπα κι ο μικροβιολόγος που παίρνει μερικές σταγόνες αίμα για μια μικροβιολογική εξέταση, στην ουσία αμφότεροι κάνουν μια δειγματοληπτική έρευνα, αφού ούτε ο πρώτος τρώει τη σούπα για να διαπιστώσει αν είναι νόστιμη ούτε ο δεύτερος παίρνει όλο το αίμα μας για να δει π.χ. τα επίπεδα της χοληστερίνης σε αυτό.
Από την άλλη, ο Γάλλος μαθηματικός Ζιλ Ντοβέκ παρατηρεί στην παρούσα μονογραφία του ότι, αν και δεν μπορεί να ερμηνευτεί η κοινωνική πραγματικότητα με ποσοστά, τίποτα στη ζωή δεν μπορεί να περιγραφεί «εξωμαθηματικά», χωρίς δηλαδή τη χρήση κάποιων, ορισμένων έστω, αριθμών.
Η δημοσκόπηση δεν είναι εκλογές
Ο ίδιος στο παρόν ολιγοσέλιδο βιβλίο, που μπορεί εύκολα να διαβαστεί ακόμα κι από αυτούς που έχουν λιγοστές γνώσεις μαθηματικών, επιχειρεί να ανασκευάσει ορισμένες ανακρίβειες που ακούγονται ή γράφονται για τις δημοσκοπήσεις, να εξηγήσει ορισμένους τεχνικούς όρους και να διαλύσει κάποιες παρανοήσεις.
Ο Ντοβέκ ξεκινάει με το ζήτημα του αριθμού των ερωτώμενων και προσπαθεί με απλά παραδείγματα να μας εξηγήσει ότι η αξιοπιστία μιας δημοσκόπησης δεν εξαρτάται από τη σχέση μεταξύ του αριθμού των ερωτώμενων και του πραγματικού μεγέθους του πληθυσμού. Η δημοσκόπηση δεν είναι εκλογική διαδικασία, επιμένει σε αρκετά σημεία του βιβλίου και διατείνεται ότι αυτό που κάνει μια δημοσκόπηση αξιόπιστη δεν είναι η προσομοίωσή της με τις εκλογές, αλλά το αν έχει ακολουθηθεί η σωστή διαδικασία, μέρος της οποίας είναι η πρόβλεψη του στατιστικού λάθους, μέρος της οποίας είναι η αντιμετώπιση ανεπιθύμητων φαινομένων, όπως οι λανθασμένες απαντήσεις ορισμένων ερωτώμενων ή –ακόμα πιο σύνθετο φαινόμενο– οι ψευδείς απαντήσεις των ερωτώμενων.
Για το τελευταίο, για το αν οι ερωτώμενοι λένε την αλήθεια (ακόμα και για το αν πέφτουν σε κραυγαλέες αντιφάσεις κατά τη διαδικασία απάντησης ενός ερωτηματολογίου), ο συγγραφέας αφιερώνει ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στο βιβλίο του.
Διαβάζοντας το βιβλίο του Ντοβέκ, δεν πρόκειται να αποφασίσετε για το αν πρέπει να πιστεύετε τις δημοσκοπήσεις –δεν είναι πεπεισμένος ούτε ο ίδιος, όπως αναφέρει–, μπορείτε όμως να αξιολογήσετε καλύτερα τα αποτελέσματα που ανακοινώνουν κατά καιρούς οι εταιρείες πολιτικών δημοσκοπήσεων, «ελέγχοντας» στοιχειωδώς κάποια δεδομένα για τα οποία υπάρχουν συχνά πολλές παρανοήσεις.
Διάστημα εμπιστοσύνης
Το πιο σημαντικό σημείο του βιβλίου κι εκείνο στο οποίο ο αναγνώστης θα χρειαστεί να δώσει τη μεγαλύτερη προσοχή, ανασύροντας για λίγο όσες γνώσεις μαθηματικών διαθέτει (δεν χρειάζεται πάντως υπερπροσπάθεια…), είναι το κεφάλαιο στο οποίο ο Ντοβέκ αναλύει τον όρο «διάστημα εμπιστοσύνης», το κατά τη γνώμη του μέτρο αξιοπιστίας μιας έρευνας. Είναι το διάστημα μέσα στο οποίο οι πιθανότητες μιας έρευνας να παρουσιάσει ένα μη επιθυμητό σφάλμα είναι οι λιγότερες δυνατές.
Διαβάζοντας το βιβλίο του Ντοβέκ, δεν πρόκειται να αποφασίσετε για το αν πρέπει να πιστεύετε τις δημοσκοπήσεις –δεν είναι πεπεισμένος ούτε ο ίδιος, όπως αναφέρει–, μπορείτε όμως να αξιολογήσετε καλύτερα τα αποτελέσματα που ανακοινώνουν κατά καιρούς οι εταιρείες πολιτικών δημοσκοπήσεων, «ελέγχοντας» στοιχειωδώς κάποια δεδομένα για τα οποία υπάρχουν συχνά πολλές παρανοήσεις.
Όπως όμως σημειώνει ο συγγραφέας, ακόμα και στις καλύτερες δημοσκοπήσεις (αυτές δηλαδή που πληρούν τις προϋποθέσεις που αναλύει στα επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου), υπάρχει πάντα η πιθανότητα του λάθους ακόμα κι όταν το «διάστημα εμπιστοσύνης» είναι επαρκώς μικρό. Γι’ αυτό άλλωστε δεν κυβερνιούνται οι λαοί με τις δημοσκοπήσεις των κυριακάτικων εφημερίδων ή τις αοριστολογίες των υπουργών. Γι’ αυτό, ευτυχώς, κάνουμε ακόμα εκλογές.
Μπορούμε να πιστεύουμε τις δημοσκοπήσεις;
Ζιλ Ντοβέκ
μετάφραση: Μελίνα Μαλλιάρα
εισαγωγή: Στράτος Φαναράς
Εκκρεμές
96 σελ.
ISBN 978-618-5076-18-4
Τιμή €10,10
