Χάρης Βλαβιανός: «Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ»
Η έκπληξη έρχεται από τον ποιητή. Ο Χάρης Βλαβιανός δεν μας δίνει ένα βιβλίο ποίησης αλλά ένα βιβλίο ιστορίας, Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ, από την πλάγια πόρτα της μυθοπλασίας. Για τους μη γνωρίζοντες την ιστορία του συγγραφέα, ενημερώνουμε ότι ο Βλαβιανός, εκτός από ποιητής, που με αυτήν την ιδιότητα είναι παγκοίνως γνωστός, έχει σπουδάσει Οικονομικά και Φιλοσοφία στο Μπρίστολ, Ιστορία και Πολιτική Θεωρία στην Οξφόρδη, έχει εκδώσει δέκα ποιητικές συλλογές, έχει μεταφράσει κορυφαίους ξένους ποιητές, τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί επίσης, διευθύνει το περιοδικό «Ποιητική», διδάσκει, επιβλέπει... Εν ολίγοις, μας εκπλήσσει με την πολυδραστηριότητά του. Έκπληξη και απορία είναι και το βιβλίο που αφορά τον Χίτλερ. Στο πιθανό ερώτημα του αναγνώστη «και γιατί να ασχοληθείς με τον Χίτλερ;», η απάντηση είναι ότι τον κέντρισε η ιδέα πώς ένας ασήμαντος, εμμονικός άνθρωπος, ταπεινής καταγωγής και ελλιπούς μορφώσεως κατάφερε να συνεπάρει τους Γερμανούς, να οδηγήσει τη χώρα του και όλο τον κόσμο στην καταστροφή και γίνει η προσωποποίηση του απόλυτου κακού.
Eίναι ένα συναρπαστικό αφήγημα γιατί εκθέτει βήμα βήμα και πόντο πόντο αυτή την παρανοϊκή προσωπικότητα, που διαβάζει τα πάντα και έχει άποψη για τα πάντα, που διαστρεβλώνει τόσο έντεχνα τους φιλοσόφους και στοχαστές για να εντάξει στην επιχειρηματολογία του ό,τι συμπλέει με το λυσσαλέο μίσος του για τους Εβραίους.
Το φανταστικό Ημερολόγιο του Χίτλερ αρχίζει να γράφεται μετά το αποτυχημένο «Πραξικόπημα της Μπιραρίας», τον Νοέμβριο του 1923, στο Μόναχο, όταν επεχείρησε να ρίξει τη νόμιμη –«προδοτική» λέει εκείνος– κυβέρνηση που είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, και αυτή είναι η αιτία της φυλάκισής του, και τελειώνει την καταγραφή τον Δεκέμβριο του 1924. Το ημερολόγιο αυτό, βεβαίως, δεν υπάρχει, ωστόσο ο Χίτλερ κρατούσε ένα ημερολόγιο όταν ήταν στη φυλακή το οποίο χάθηκε, και ήταν μυστικό από όλους, για τούτο και ο επιθετικός προσδιορισμός «κρυφό» στον τίτλο του παρόντος βιβλίου. Ο Βλαβιανός θα ονόμαζε το είδος της συγγραφής του «μυθοπλαστικό ντοκουμέντο». Το κέντρισμα ήταν τα «υποτιθέμενα εξήντα χειρόγραφα τετράδια», τα οποία αρχικά εμφανίστηκαν ως αυθεντικά από κάποιον απατεώνα, αγοράστηκαν πανάκριβα από το περιοδικό «Stern», αποδείχτηκε αργότερα ότι ήταν πλαστά, τα χρόνια πέρασαν και η ιδέα ωρίμασε για τη συγγραφή.
Είναι λοιπόν μυθοπλασία αλλά και ιστορία. Βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα και κείμενα του ίδιου του Χίτλερ –ο πρώτος τόμος του βιβλίου του Ο αγών μου γράφτηκε στη φυλακή–, σε αναλύσεις ιστορικών και μελετητών. Είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, για να αποδίδει καλύτερα το ψυχογράφημα του δικτάτορα. Κυρίως, ο Βλαβιανός ενδιαφέρεται να ανασυστήσει το χαρακτήρα του και να δείξει τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες ένας λαός έφτασε να τον θεοποιήσει. Γέννημα μιας συγκεκριμένης εποχής και χώρας που θέλει να υπάρξει και να μεγαλουργήσει, αλλά για να το πετύχει αυτό πρέπει να επεκταθεί.
Αντιγράφω από τη συνέντευξη του συγγραφέα στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη (Διάστιχο, 22-6-2016): «Ένα από τα βασικά ερωτήματα, το οποίο και εγώ θίγω στο βιβλίο μου, είναι πώς η Γερμανία του Καντ, του Χέγκελ, του Μαρξ, του Σοπενχάουερ, του Νίτσε, του Αντόρνο, του Μπένγιαμιν, του Χέλντερλιν, του Γκαίτε, του Ρίλκε, του Κάφκα, του Τόμας Μαν, του Μπαχ, του Μότσαρτ, του Μπετόβεν κ.λπ. μπόρεσε να σχεδιάσει και να πραγματοποιήσει ένα τέτοιο έγκλημα. Προφανώς η απάντηση βρίσκεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της χώρας. Γιατί πλάι στον Καντ και τον Χέγκελ υπάρχει ο Λούθηρος και ο Φίχτε. Πλάι στον Ρίλκε και τον Τόμας Μαν, ο Στέφαν Γκεόργκε και ο Γκότφριντ Μπεν. Πλάι στον Μπετόβεν, ο Βάγκνερ. Πλάι στον Αντόρνο, ο Χάιντεγκερ και ο Καρλ Σμιτ. Ο Χίτλερ είναι προϊόν της Γερμανίας και της εποχής του και έτσι θα πρέπει να κατανοηθεί».
Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε ότι ο Χίτλερ ήταν αυτός που θα έκανε πραγματικότητα τους πόθους του λαού του, αναζητώντας «ζωτικό χώρο» προς Ανατολάς. Θεωρούσε τον εαυτό του σοβαρό πολιτικό στοχαστή, μισούσε θανάσιμα τους Εβραίους και δεν κουραζόταν να το επαναλαμβάνει, μισούσε τους κομμουνιστές, στους Ρώσους, τους Σλάβους, τον πατέρα του, τις γυναίκες, πλην της μητέρας του που τη θαύμαζε και της Χελένε που τον επισκεπτόταν και τον έπεισε να φάει λίγη σούπα: «Μια τέτοια γυναίκα θα ήθελα στο πλευρό μου». Γενικώς οι γυναίκες δεν τον ενδιαφέρουν, τις θεωρεί όλες «στενοκέφαλες και κουτοπόνηρες». Βρίσκει πως είχε δίκιο ο Νίτσε που έλεγε πως «δεν πρέπει να ξεχνούν το μαστίγιο του αφέντη τους», και θα γίνουν πειθήνια όργανά του. Θαυμάζει, επίσης, τους ωραίους και αθλητικούς άντρες.
Στο ημερολόγιο καταγράφει επί δεκατρείς μήνες σχεδόν, λεπτομερώς, τι έκανε κάθε μέρα, τι έφαγε, αν έφαγε ή δεν έφαγε, αν πάχυνε, τι σκέφτηκε, ποιους από τους φίλους του εκτιμά και ποιους απλώς χρησιμοποιεί. Και ενώ, στην αρχή, νιώθει απογοητευμένος –«Δεν αξίζει να δώσω τη ζωή μου σε τούτη την υπόθεση. Ας το διάολο. Και η Γερμανία επίσης» –, σιγά σιγά αναλαμβάνει ηθικά και αρχίζει να κάνει σχέδια, να χτίζει τα θεμέλιά του πάνω στους φιλοσόφους που προαναφέρθηκαν. Αισθάνεται ότι είναι το αιλουροειδές που κρυμμένο περιμένει την ευκαιρία να εκτιναχτεί. Αρχίζει να βλέπει τη φυλακή σαν διακοπές στα βουνά, και εκεί σκέφτεται πως οι Εβραίοι είναι στείρος λαός γιατί είναι λαός της ερήμου. Μέσα στη φυλακή κάνει ομιλίες τις οποίες παρακολουθούν και οι δεσμοφύλακες. Ο γερμανικός λαός είναι ο «περιούσιος λαός που οδεύει με εμένα οδηγό προς τη Γη της Επαγγελίας». «Είμαι η ζωντανή ενσάρκωση των πόθων του έθνους». Ο ηγέτης πρέπει να είναι αδίστακτος και αδυσώπητος. Οι Βάνδαλοι και οι Βησιγότθοι έσωσαν τη δυτική κληρονομιά, όταν κατέλαβαν τη Ρώμη που την είχαν καταλάβει οι Εβραίοι. Εμείς είμαστε οι κληρονόμοι του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Όποιος θέλει να ξεκινήσει έναν νικηφόρο πόλεμο πρέπει να υποδαυλίσει τα πάθη του λαού, «το μίσος για τους Γάλλους, Σλάβους και φυσικά τους Εβραίους». Καλά κάνει «ο Ρασκόλνικοφ και σκοτώνει τη σκατόγρια... Όμως ο Ντοστογέφσκι είναι ένα φίδι... Βάζει τον ήρωά του να βασανίζεται από τύψεις και να υποκύπτει στη δουλική χριστιανική ηθική». Ο Παύλος είναι αγύρτης, δημιούργησε μια θρησκεία για δούλους: «Δούλοι όλου του κόσμου ενωθείτε». Οι Γερμανοί πρέπει να διαβάζουν τον Καντ και όχι εκείνο «το παχύδερμο τον Ακινάτη» που έτρωγε το καταπέτασμα πριν αμολήσει ένα δόγμα και οι μοναχοί είχαν λαξεύσει το τραπέζι για να χωράει η κοιλιά του.
Θαυμάζει τον Κεμάλ, γιατί είναι πραγματικός ήρωας, τον Ναπολέοντα, τον Αννίβα. Ο Χέγκελ είναι καλός, αλλά η φιλοσοφία πρέπει να επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων και όχι να αναπαύεται στα σκονισμένα ράφια μιας πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης (!). Ο Ρόζενμπεργκ του στέλνει ένα βιβλίο για τον Λούθηρο. Στην αρχή δυσανασχετεί, αλλά όταν βλέπει τι λέει για τους Εβραίους θέλει να τον ανακηρύξει «προστάτη του Κόμματός» του. Συμφωνεί με τον Νίτσε που προκρίνει τη διονυσιακή πλευρά και όχι την απολλώνια του ελληνικού πολιτισμού, θεωρεί άρρωστο το μυαλό του Σωκράτη, και αναρωτιέται «γιατί ο Χέλντερλιν και ο Γκαίτε θαύμαζαν την κλασική Αθήνα». Σε ένα ποίημα του Χάινε διαβάζει ότι ο ποιητής θα συγχωρούσε τους εχθρούς του αν τους έβλεπε κρεμασμένους στα δέντρα αλλά ποτέ ζωντανούς. Ο Χίτλερ λέει πως αυτή η εικόνα με τους εχθρούς κρεμασμένους στα δέντρα του κήπου «είναι υπέροχη». Για τους πρωτοποριακούς Γερμανούς ζωγράφους λέει ότι είναι τρελοί και ζωγραφίζουν τον ουρανό πράσινο και το γρασίδι μπλε. Ποιος ευθύνεται γι’ αυτήν αλλά και για όποια άλλη κατάντια; Ο Εβραίος.
O Βλαβιανός ενδιαφέρεται να ανασυστήσει το χαρακτήρα του και να δείξει τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες ένας λαός έφτασε να τον θεοποιήσει.
Το βιβλίο είναι ένα συναρπαστικό αφήγημα γιατί εκθέτει βήμα βήμα και πόντο πόντο αυτή την παρανοϊκή προσωπικότητα, που διαβάζει τα πάντα και έχει άποψη για τα πάντα, που διαστρεβλώνει τόσο έντεχνα τους φιλοσόφους και στοχαστές για να εντάξει στην επιχειρηματολογία του ό,τι συμπλέει με το λυσσαλέο μίσος του για τους Εβραίους, με μόνιμη επωδό την ευθύνη τους για όλα. Παράλληλα, μας παρέχει έναν πλούσιο βιβλιοκατάλογο του τι διάβαζε και πώς αξιοποιούσε το κάθε τι.
Τελευταία καταγραφή, 19 Δεκεμβρίου 1924: «Η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου... Αύριο αποφυλακίζομαι. Αύριο αρχίζει ο πραγματικός Αγών μου!» και η συμφορά του κόσμου.
Το βιβλίο συμπληρώνουν σημειώσεις για πρόσωπα και καταστάσεις. Είναι ελκυστικό σαν ανάγνωσμα και γοητευτικό συνάμα, όσο κι αν είναι απεχθές το πρόσωπο, και συχνά με αυτά που λέει μας κάνει να γελάμε και να συμφωνούμε. Ο «χαρισματικός», από την ανάποδη, ηγέτης αποδείχτηκε ότι κατείχε πολύ καλά ή κακά την τέχνη της παραποίησης, της διαστρέβλωσης και της πειθούς.
Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ
Φυλακές Λάντσμπεργκ, Νοέμβριος 1923 - Δεκέμβριος 1924
Χάρης Βλαβιανός
Πατάκης
542 σελ.
ISBN 978-960-16-2051-0
Τιμή € 18,80
