Ολοκληρώνοντας την άτυπη τριλογία, που ξεκίνησε με το Αθώοι και φταίχτες και συνεχίστηκε με Το δίκαιο είναι ζόρικο πολύ, η μεγαλύτερη εν ζωή Ελληνίδα πεζογράφος δίνει πανοραμικά, με άπειρες λεπτομέρειες, με αφηγηματική δεινότητα και με εξαιρετική ευκρίνεια, τρεις άξονες μυθιστορηματικούς, που απέχουν μεταξύ τους ενάμιση αιώνα, παρ' όλα αυτά έχουν άμεση συνάφεια. Πράγματι, το εκτενέστατο πεζό που συζητάμε περιλαμβάνει ένα πολιτικοφιλοσοφικό δοκίμιο που αφορά στη ζωή, τη δράση, τον αγώνα και τον θάνατο του αναρχικού Ρώσου Μιχαήλ Μπακούνιν, ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τον Εμφύλιο στην Κρήτη και ιδιαίτερα στα Χανιά, που κανείς δεν ξέρει αν έγινε, το πώς έγινε και ποιος ήταν ο σκοπός για τον οποίο έγινε, και μια σύγχρονη μυθοπλασία, με ανθρώπους-ήρωες που ζουν στις μέρες μας, με τις καθημερινές τους έγνοιες και προβλήματα, με έρωτες, με συγγένειες και φιλίες, τέλος με έναν θάνατο που ορίζει ανατρεπτικά την υπευθυνότητα όλων. Η Ελεονόρα, η Αναστασία, ο Πανάρης, η Βιργινία, ο Ιδομενέας, η άλλη Βιργινία, η Μάριον, η Άσπα, η Φανή, η Μαριαννή και ο Φάνης, ήρωες που επιδεικνύουν προστατευτισμό και αγάπη περίτρανη μπρος στα μάτια μας, συζητώντας και καταγγέλλοντας, εικονογραφώντας και προσπερνώντας, σπουδάζοντας και πολιτικολογώντας, αγαπώντας και σαρκάζοντας. Καθαροί μικροαστοί παρά τα όποια λεγόμενά τους, οι ήρωες της Δούκα επιχειρούν να καταστήσουν σαφές πως, πάνω απ' όλα, τους ενδιαφέρει το οικογενειακό καλό –έστω κι αν μετά τον θάνατο, την αυτοκτονία και τον χωρισμό έχει μείνει λειψό– και, επιπλέον, πως η ατομική τους ελευθερία, η προσωπική τους απεξάρτηση από καθετί γονεϊκό και η μέχρι την αποστολή και τη δουλειά προσοχή τους, φτιάχνει την οικονομική τους ανάλυση, φτιάχνει την πολιτική τους ιδεολογία και το προοδευτικό τους πρόσημο.

Η πεζογράφος Μάρω Δούκα εργάζεται –και αυτό που θα αναφέρουμε δεν είναι κάτι καινούργιο, έχει γραφτεί κατά κόρον– σαν μυρμήγκι, σαν οικοδόμος παλαιότερων εποχών, σαν κλασική δημιουργός, που θα περάσει στην Ιστορία γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο. Και όλα αυτά κάτω από ένα πέπλο, υποδορίως, αφού στο εντελώς βαθύ περιεχόμενο ενυπάρχει πάθος ψυχολογίας αλλά και αδιεξόδων, πολύ περισσότερο από τις χιλιάδες λέξεις και φράσεις που απαρτίζουν το, κατ' ευφημισμόν αυτό, εξωστρεφές μυθιστόρημα. Η Μάρω Δούκα –και αυτό θα μείνει πάντα ως απορία– εργάζεται βασανιστικά, εργάζεται με μόχθο, εργάζεται ως άνθρωπος σκληρού επαγγέλματος, αυτό όμως δεν παρουσιάζει την παραμικρή ένδειξη ότι περνά καλά γράφοντας –αφού δεν υπάρχει στο βιβλίο ούτε μια σκωπτική, πολύ δε περισσότερο χιουμοριστική, αράδα– ή αν συμβαίνει το αντίθετο: αν δηλαδή οι ήρωες τους οποίους πλάθει και οι οποίοι είναι στενάχωροι, απαισιόδοξοι, τραυματικοί, πληγωμένοι, ανέστιοι και εν κατακλείδι προβληματικοί, αποσπούν απ' τη δημιουργό τους όλα εκείνα τα στοιχεία που υποβοηθούν μια γραφή, που παρά τη σκοτεινότητά της χαρίζει στην ίδια μεγάλη χαρά και ικανοποίηση, στην προσπάθειά της να τους τιθασεύσει και να τους παρουσιάσει όπως τους διανοήθηκε ή τους φαντάστηκε ή τους γνώρισε. Άρα, και με γνώμονα το ερώτημα να απαντηθεί, καθώς έχει μεγάλη σημασία να ξέρει κανείς όχι μόνο το αποτέλεσμα αλλά και τις συνθήκες στις οποίες αυτό εμπλέκεται, η ουσία είναι πως συγγραφείς όπως η Μάρω Δούκα συνδέουν το παρόν με το παρελθόν, την κρίση με τον Εμφύλιο και πολύ πιο πριν, στον 19ο αιώνα, όχι απλώς έντεχνα και περιγραφικά, αλλά επιπλέον –θα το επαναλάβω– με τρόπο κλασικό, ξεπερνώντας μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις και τους φυσικούς της δασκάλους, τους μεταπολεμικούς πεζογράφους, που τόσο αγάπησε, και το έργο τους και τη φιλοσοφία.

Όσον αφορά τον μύθο του συγκεκριμένου βιβλίου, ασφαλώς θα ήταν αληθινή τρέλα να περιγραφούν σε λίγες αράδες 664 σελίδες. Άρα, το Έλα να πούμε ψέματα είναι θέμα της δημιουργού που το έγραψε και του αναγνώστη που θα δαπανήσει ενέργεια και χρόνο για να το διαβάσει. Εμείς απ' την πλευρά μας θα μείνουμε σε κάτι που μας άρεσε ιδιαίτερα και έχει να κάνει με τον νεαρό αντάρτη, ο οποίος περιφέρεται στα βουνά της Κρήτης, χωρίς καλά καλά να γνωρίζει τον λόγο, θύμα κομματικών επιλογών, βορά σε κάθε γυπαραίο, βιώνοντας καθημερινά τον θάνατο, μέχρι την ευλογημένη εκείνη ημέρα που το αποφασίζει και κατεβαίνει στην πόλη με σκοπό να παραδοθεί, πράγμα που κάνει λίγο αργότερα. Το συγκεκριμένο απόσπασμα του βιβλίου μιλά καθαρά για το λάθος του Εμφυλίου –χωρίς να είναι η πρώτη φορά που η συγκεκριμένη δημιουργός αποφαίνεται έτσι– για την έλλειψη επαρκούς ηγεσίας σε τόσο δύσκολες εποχές και, τέλος, για την απέλπιδα προσπάθεια δεσίματος των αγωνιστών με το κόμμα και της ανιδιοτελούς πίστης μαζί του, όταν αριστερά στελέχη συνομιλούσαν κρυφά με όλους τους παράγοντες της φασιστικής δεξιάς για «έντιμη» λύση της κρίσης.

Έλα να πούμε ψέματα
Μάρω Δούκα
Πατάκης
672 σελ.
Τιμή € 12,90

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»
• Τάκης Καμπύλης: «Το κόμμα του καλού θεού»

Twitter