Το μυθιστόρημα-ποταμός της Ντορίνας Παπαλιού, με κεντρικό άξονα την περιπέτεια ενός ζωγραφικού πίνακα από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 2006 –έτος που επιστρέφει στα χέρια της Λουίζας Λασκαράτου– εξελίσσεται σε κοινωνικό θρίλερ, που για να το παρακολουθήσεις αναγνωστικά απαιτείται η εξερεύνηση και αποκωδικοποίηση των επιμέρους ιστοριών. Το βιβλίο δομείται σε δύο επίπεδα: κατ' αρχάς στα έτη 1940-43, που αφορούν τη γιαγιά της ηρωίδας Λουίζ Χατζηλουκά, την εμπλοκή της με την Αντίσταση και την άδικη εκτέλεσή της από τους Γερμανούς. Και στο έτος 2006, όπου η Λουίζα, αρχίζοντας μετά τον θάνατο του πατέρα της την έρευνα, τόσο για εκείνα τα δύσκολα χρόνια, όσο και για την ανεύρεση του πίνακα, πράγμα που καταφέρνει. Στο πρώτο πεδίο, η πέρα από κάθε αμφισβήτηση εμπλοκή της γιαγιάς στον αντιστασιακό αγώνα κάνει τα γεγονότα έμπλεα παραστάσεων που έχουμε βιώσει λογοτεχνικά, που έχουμε γνωρίσει μέσα από έργα-σταθμούς, που έχουμε περιδιαβεί σε σελίδες οι οποίες αφορούσαν εκπληκτικές παραμυθίες. Και η Παπαλιού, όμως, συνεχίζοντας αυτή την παράδοση για τα αιματοβαμμένα χρόνια της Κατοχής, με πολύ σωστό υλικό, με πολύ προχωρημένη έρευνα και, τέλος, με συμβάντα, που έστω και με τόσο μεγάλη απόσταση από το σήμερα φαίνονται πλήρως αφομοιωμένα, παρουσιάζεται σαν μια επαρκέστατη συγγραφέας, η οποία ήθελε και έγραψε ένα έργο αληθινά αριστουργηματικό. Πράγματι, απολαμβάνει κανείς τόσο τον θετικό και ηθικό χαρακτήρα της Χατζηλουκά, η οποία δίνει τα πάντα προκειμένου να απελευθερωθεί η πατρίδα μας, παρότι η ίδια, μισή Σκοτσέζα, θα μπορούσε να απαλλαγεί όλων αυτών των δεινών, όσο και της εγγονής, η οποία κάνει ό,τι είναι δυνατόν, συναντώντας απίθανους ανθρώπους που ακόμη ζουν ή συγγενείς τους, οι οποίοι της προσφέρουν εξαιρετικές λεπτομέρειες, σε σημείο τέτοιο, ώστε ο χαρακτήρας της πεζογράφου, όσο και αν δεν πρέπει να συγκρίνεται με το έργο, παρουσιάζεται ακέραιος, συνεπής, ολοκληρωμένος και, πάνω απ' όλα, δημιουργικός. Καθώς, νομίζοντας πως ο πίνακας έπεσε θύμα των χιτλερικών αφαιμάξεων που επικρατούσαν τότε, θέτει την απόγονο ενώπιων ευθυνών, που στόχο έχουν και την εξιχνίαση της υπόθεσης, σαν η ίδια να βρισκόταν στη θέση της. Εν κατακλείδι, ο έρωτας της ζωγράφου για τον Κωστή Σαββίδη, ο γάμος της με τον Λασκαράτο αλλά και ο έρωτας της εγγονής για τον Πέτρο, που διαφαίνεται, μέχρι να εκδηλωθεί, σχεδόν μετά μια δεκαετία και χωρίς να πραγματοποιείται καμιά ερωτική σκηνή σε ολόκληρο το μυθιστόρημα, δίνει μια γεύση ευτυχισμένου τέλους, που τόσο πολύ ανάγκη το έχει ο αναγνώστης, ο οποίος περιπλανάται ηδονικά στην πολυσέλιδη αφήγηση.

Είδαμε εν συντομία το θεματολογικό μέρος του βιβλίου, ας ασχοληθούμε λίγο με τον τρόπο εκφοράς του. Πράγματι, έχουμε ένα καταπληκτικό γλωσσικά επίτευγμα, το οποίο ρέει με έντονη θεατρικότητα, με αποκαλυπτικούς διαλόγους, με ελληνικά που κοσμούν τη σύγχρονη πεζογραφία, χωρίς προκλητικές ή ανήθικες συνισταμένες, χωρίς έντονες δραματοποιήσεις, πλην της ιστορίας της ζωγράφου που οι ειδικές ανάγκες ωθούν προς αυτόν τον τομέα, άρα χωρίς διάθεση συναισθηματικών εκκρίσεων, που θα παραπλανούσαν από την αρχική ιδέα. Η Παπαλιού αναδεικνύεται σε ειδήμονα ενός χώρου στον οποίο πάτησαν πολλοί συγγραφείς, αναδεικνύεται σε ωριμότατη αφηγήτρια γεγονότων και επεισοδίων που, παρά την ακραία φαντασία που περιέχουν, είναι ρεαλιστικές παράμετροι, που περιγράφουν το απύθμενο κάλλος, έστω και με ρίσκο την προσφορά της ίδιας της ζωής, ενός αγώνα που όμοιός του δεν υπάρχει, που αποτελεί την κορωνίδα των μαχών, για δημοκρατία, δικαιοσύνη και ελευθερία στην έκφραση. Η ατμόσφαιρα του έργου προσαρμόζεται πλήρως στο κάθε αφηγηματικό στάδιο του μυθοποιητικού ιστού, ενώ το ύφος ταυτίζεται ανάμεσα στο παραμυθιακό σκηνικό της Κατοχής και στη σύγχρονη ζωή, έστω και αν αυτή εμπεριέχει ένα θεωρητικό στοιχείο, την ανεύρεση δηλαδή ενός πίνακα, η τύχη του οποίου αγνοείται πάνω από 70 χρόνια. Η όλη θαυμαστή στοιχειοθέτηση του μύθου, που η Παπαλιού επιχειρεί με πλήρη επιτυχία, γίνεται επίσης ορατή και από την εποπτεύουσα γνωστική και επαρκή εκφραστική οπτική γωνία, με την οποία βλέπει τα πράγματα, καθ' όλα προοδευτική και πρωτοποριακή, έως του σημείου της ολοκληρωτικής παράθεσης που κλειδώνει κάθε αντίδραση, όπως εκείνη για τη μεγάλη έκταση του μυθιστορήματος, που θα μπορούσε να επιφέρει χάσματα ή κενά. Κάτι που όχι μόνο δεν συμβαίνει αλλά το αντίθετο, όσο προχωρεί η αφήγηση, τόσο περισσότερο ο αναγνώστης αισθάνεται συνεπαρμένος και απ' τη θεματολογική του προσαρμογή αλλά και από την εκφορά, που όντως θρυμματίζουν σελίδα τη σελίδα και τις προσωπικές εκτιμήσεις και τις ακραίες διεξόδους και τις συλλογικές δράσεις και πράξεις για ό,τι ανώτερο ενυπάρχει σε αυτή τη ζωή που μας δόθηκε.

Μη φοβηθεί κανείς από εμάς τον τεράστιο όγκο του συγκεκριμένου μυθιστορήματος , διότι απλούστατα πουθενά δεν θα κουραστούμε, πουθενά δεν θα δυσφορήσουμε, πουθενά δεν θα νιώσουμε άσχημα. Είναι από κείνες τις λίγες φορές που ένα έργο τέχνης, το οποίο αναζητά ένα άλλο έργο τέχνης, πετυχαίνει τόσο απόλυτα τον στόχο του. Κι επίσης διότι είναι από εκείνες τις δημιουργίες που, όσο και αν τροφοδοτούν με ψυχαγωγία όσους μπουν στη διαδικασία ανάγνωσης, προσφέρουν επιπλέον γνήσια αισθήματα, γνήσια συναισθήματα, γνήσια αισθητική.

Το απαραίτητο φως
Ντορίνα Παπαλιού
Ίκαρος
628 σελ.
Τιμή € 18,90

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»
• Τάκης Καμπύλης: «Το κόμμα του καλού θεού»

Twitter