Ανδρέας Νικολακόπουλος: «Σάλτος»

Με την τρίτη συλλογή διηγημάτων του (μιλάμε δηλαδή για έναν ακραιφνή διηγηματογράφο), ο συγγραφέας Ανδρέας Νικολακόπουλος πιστοποιεί ό,τι μας άφησε να υποψιαστούμε στις δύο προηγούμενες, δηλαδή το γεγονός ότι ο ίδιος, λάτρης των βουνών και ακόλουθος του μαγικού ρεαλισμού, γράφει έτσι προκαλώντας το ενδιαφέρον της αναγνωστικής κοινότητας και της λογοτεχνικής αφήγησης, θα πούμε όμως όχι με μεγάλη ευκολία. Πράγματι, ο μαγικός ρεαλισμός χρειάζεται φαντασία, δοξασίες, παγανισμό, θρύλους, χρειάζεται Καιάδα και τρόπο αποφυγής των εκούσιων και ακούσιων θανάτων, χρειάζεται αποθέματα καταστροφικών καταστάσεων μέσα από μια ατμόσφαιρα βίαιη, σκληρή, αποτρόπαια και πάνω απ’ όλα φοβιστική, θέση που ο συγγραφέας παίρνει με όλα του τα ρίσκα, με όλα τα στοιχήματα, με όλες τις λογικές επιφυλάξεις, πέρα από το οποιοδήποτε όριο, έξω από πλάνα που αφορούν μετρημένες και αφοπλιστικές συνισταμένες έκπληξης. Η φαντασία που ο μαγικός ρεαλισμός απαιτεί, υπεισέρχεται σε παραμέτρους όχι απλώς καθημερινής ανθρώπινης ή όχι σχέσης, όχι απλώς σε κοινωνικό επίπεδο, όχι απλώς σε μια κανονιστική συνισταμένη αλλά πολύ περισσότερο σε υπαρξιακές διαφοροποιήσεις, σε ό,τι δηλαδή αντιλαμβανόμαστε πως δεν είναι αλήθεια αλλά ένα ολοκληρωτικό, ένα συνολικό, ένα ολιστικό ψέμα.

Συμπαραστάτες στη φαντασία στο πλαίσιο του μαγικού ρεαλισμού είναι φυσικά ο θάνατος και η τρέλα, η ψυχική δυστοπία, η ψυχική διαταραχή. Άρα ο Νικολακόπουλος μας μιλά για ανθρώπους που λειτουργούν σαν ζωντανοί ακόμη και αν έχουν αφήσει την τελευταία τους πνοή, παρότι κανείς δεν αντιλαμβάνεται την παρουσία τους, ενώ οι ίδιοι συμπεριφέρονται σαν άυλοι και αφύσικοι οργανισμοί. Ο θάνατος στο παρόν βιβλίο είναι παντού, είναι προσδιορισμένος και καθορισμένος, λειτουργεί ως η συνθήκη που ο πεζογράφος λαμβάνει σοβαρά υπ’ όψιν του σε αυτό το απίστευτα μεγάλο ερώτημα της ανθρώπινης φύσης, δεν γνωρίζει όπως όλοι μας γιατί κάποιος επιθυμεί τον αφανισμό του ή πάλι πού καταλήγει όταν πεθαίνει, άρα κουμπώνει θαυμάσια με ό,τι φανταστικό ο νους ενός συγγραφέα γεννά, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει και να προβληματίσει τους δέκτες του, οι οποίοι και αντιδρούν ανάλογα και πάντα κάτω από μια μικρή ανατριχίλα και με μια απροσδιόριστη φοβία. Δίπλα στον θάνατο η τρέλα προσθέτει στα κείμενα μια επιπλέον αίσθηση βιωμένης προσωπικότητας, βιασμένης συνείδησης και μιας χωρίς πολλές φιοριτούρες βιωμένης ζωής, η οποία και δεν μπορεί να φέρει εις πέρας κανένα προδιαγεγραμμένο ανθρώπινο αγαθό. Οι ψυχικά διαταραγμένοι ήρωες του Νικολακόπουλου όχι μόνο δημιουργούν εντυπώσεις πάραυτα συμπονετικές, όχι μόνο δρομολογούν εσκεμμένα στιγμές πάσης λογικής ερμηνείας, όχι μόνο φέρονται ως οι εκλεκτοί μιας ανώτερης συμπαντικής δύναμης, όχι μόνο καλλιεργούν βγάζοντας καρπούς από ένα άγονο χωράφι, αλλά επιπλέον εξελίσσονται σε άτομα από τα οποία και μπορούμε με μια σημαντική συμπόρευση να γίνει φανερή, έστω στο πλαίσιο μιας φανταστικής εκφοράς, η τεράστια σημασία της ύπαρξής τους σε μικρούς και καταραμένους τόπους, σε ελεεινά χωριά, που βαφτίζουν λεπρούς και στέλνουν σε εξορία ηττημένους αντάρτες, με την παρότρυνση του παπά που συλλαμβάνει το σχέδιο. Οι ψυχικά διαταραγμένοι του Νικολακόπουλου όχι απλώς ξέρουν να διερευνούν τα γεγονότα και να τα φέρνουν στα ίσα τους, αλλά παράλληλα μπορούν ως φύλακες στον Σάλτο να κρατούν ισορροπίες, να μετρούν τον χρόνο ανάλογα με το τι συμβαίνει γύρω τους και, τέλος, να ανυπομονούν για τη σωτηρία τους, που καμιά σχέση δεν έχει με τη θεραπεία αλλά μάλλον με τη διύλιση των συναισθημάτων, ιδίως αν ζουν κάπου στα ορεινά της χώρας, σε ψηλότερα σημεία που δεν συγχωρούν παρεκτροπές.

Η ατμόσφαιρα των διηγημάτων είναι βαριά, υποβλητική, και παρέα με ένα ύφος που κινείται ανάλογα φέρουν εις πέρας αυτό που ονομάζουμε μαγικό ρεαλισμό.

Ο μαγικός ρεαλισμός όμως δεν μπορεί να συσχετιστεί μόνο με τις ορεινές περιοχές της πατρίδας μας –λάτρης των οποίων, ο συγγραφέας, δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω–, δεν μπορεί να υπάρχει μόνο εκεί, έχει ανάγκη τον κόσμο, όπου δραστηριοποιούνται παράξενα κοσμικά στοιχεία. Έτσι, πεταγόμαστε από την Καταλονία στη Σιβηρία και από το αγγλικό λιμάνι του Μπρίστολ στο Μεξικό χαρακτηρίζοντας τον πεζογράφο ως έναν πολίτη του πλανήτη, ως έναν άνθρωπο που γνωρίζει την επίσημη και ανεπίσημη ιστορία χωρών και περιοχών με απαράμιλλη, θα έλεγε κανείς, ανυπομονησία, κάνοντάς μας συμμέτοχους είτε στα πραγματικά του ταξίδια, είτε στα φανταστικά, όπως διασταυρώνεται ολόκληρο το βάρος της λοξής ματιάς που εκπέμπουν. Ο Νικολακόπουλος μιλά για θρύλους και δοξασίες όχι μόνο του Παρνασσού και της ορεινής Κορινθίας, αλλά μέρους του πλανήτη από τον οποίο άντλησε ερεθίσματα, έχει εμπειρίες, καλλιέργησε αισθητική, τέλος απέκτησε γνώσεις ικανές να μπουν στα βιβλία του και με αυτές να κάνει παράλληλα με τους αναγνώστες μια βόλτα σε μέρη που ευτύχησαν να έχουν ομορφιά και βάθος, αξία και σημασία.

Και κάτι τεχνικό: όλα τα διηγήματα εκτός από δύο είναι πολυσέλιδα και αυτό αποδεικνύει πως ο πεζογράφος έχει κατακτήσει αυτή τη φόρμα και ίσως στο μέλλον προχωρήσει σε κάποια μεγαλύτερη δοκιμασία, δηλαδή ένα μυθιστόρημα. Όλα λοιπόν τα διηγήματα ποιοτικά βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, αν όμως μου ζητούσατε να διακρίνω κάποιο, αυτό είναι «Η άσφαλτος που καίει», κυρίως γιατί εδώ υπάρχει μια εντελώς άλλη εκδοχή σχετικά με το τέλος του Εμφυλίου και την τύχη των ανταρτών. Η ατμόσφαιρα των διηγημάτων είναι βαριά, υποβλητική, και παρέα με ένα ύφος που κινείται ανάλογα φέρουν εις πέρας αυτό που ονομάζουμε μαγικό ρεαλισμό. Η γλώσσα πλούσια όσο δεν παίρνει, καθώς υπάρχουν λέξεις που πραγματικά δεν γνωρίζουμε και πρέπει να ανατρέξουμε σε λεξικά, ουσιαστικά δρομολογεί και τροχιοδρομεί μια έκφραση άκρως πειστική για λογαριασμό της, παρά το ψέμα της υπόθεσης. Τέλος, η εκφορά γίνεται με τρόπο μυθοποιητικής αναφοράς και παράλληλα απίστευτης ικανότητας στον πεζό λόγο, τόσο ώστε ακόμη και τα ρεαλιστικά μέρη που εμφανίζονται και στόχο έχουν να μας βάλουν στην παραμυθένια παράθεση, αμέσως να παίρνουν χαρακτήρα διηγηματογραφικού μοχλού και καταχωρημένης αφήγησης. Άρα έχουμε ένα τέλειο αποτέλεσμα, όπου όλοι οι παράγοντες της γραφής λειτουργούν στην εντέλεια, ένα άρτιο έργο το οποίο αξίζει της προσοχής μας και της επιβράβευσής μας.

Είναι γεγονός ότι εμείς οι κριτικοί όταν διαβάζουμε ένα αξιόλογο βιβλίο, το οποίο προέρχεται από έναν νέο και στη ζωή αλλά και στην τέχνη συγγραφέα, ίσως και άγνωστο εν πολλοίς, τότε προσπαθούμε, με όσο ταλέντο διαθέτουμε, με όση κρίση μπορούμε να προκαταβάλουμε, να ανταποδώσουμε τα κυριότερα σημεία της δουλειάς του, γιατί είναι αδύνατον να καταθέσεις το σύνολο, με μια μέθοδο θα έλεγα αντιφατική. Γιατί πρέπει αφενός να κρατήσεις τον δημιουργό με τα πόδια πάνω στη γη και αφετέρου να μην υποτιμήσεις το πόνημά του. Εδώ όμως στον Νικολακόπουλο ανατρέπουμε τα δεδομένα και μιλάμε με λέξεις που είναι φτωχές για να αναδείξουν το μέγεθός του, εδώ γίνεται μια απόπειρα να πούμε πως το έργο του κινείται στα όρια του αριστουργήματος, βρίσκεται πολύ κοντά σε ό,τι καλύτερο παρουσιάστηκε μεταπολιτευτικά στην ελληνική λογοτεχνία. an nikolakopoulos22