Θοδωρής Καλλιφατίδης: «Η πολιορκία της Τροίας»

Είναι τόσο λεπτή, ευαίσθητη και νοσταλγική η σχέση που αποκτά ο αναγνώστης με τα βιβλία του εξαίρετου συγγραφέα Θοδωρή Καλλιφατίδη (και όχι μόνο στο τελευταίο, το οποίο κινείται στα όρια του λαϊκού παραμυθιού), που χωρίς υπερβολή τον καθιστά συμμέτοχο ενός δρώμενου άκρως υπερβατικού. Πράγματι, αυτή τη φορά –την πολλοστή, θα λέγαμε– θέτει τον μύθο του στις τελευταίες μέρες της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα –και πανευρωπαϊκά–, όταν δηλαδή η ήττα ήταν δεδομένη, παράλληλα με μια ερωτική διαδικασία του 15χρονου ήρωα με τη συνομήλική του Δήμητρα και τη δασκάλα, η οποία τους αφηγείται αντί άλλου μαθήματος την πολιορκία της Τροίας, το ηρωικό έπος της Ιλιάδας. Σε αυτή την αφήγηση ο Καλλιφατίδης «ερμηνεύει» την Ιλιάδα κατά το δοκούν, κρατώντας όμως τις βασικές ομηρικές δομές και στο πεδίο της έκφρασης αλλά και της εικονοποιίας, και στο πλαίσιο της διήγησης αλλά και σε εκείνο των σκηνικών αποκαλύψεων. Όλοι μας έχουμε διαβάσει φυσικά το έπος, το σημαντικότερο όλων των εποχών, το αξιομνημόνευτο μυθιστόρημα, όμοιο του οποίου δεν ξαναγράφτηκε ποτέ, παρ’ όλα αυτά διαβάζουμε την εκδοχή του Καλλιφατίδη με μεγάλο ενδιαφέρον και προσοχή, προκειμένου να μπούμε στο στάδιο της ελληνικότητας, που όλα αυτά τα χρόνια ο συγγραφέας (μετανάστης ο ίδιος στη Σουηδία, ποτέ όμως παρασυρμένος από τη λήθη, το αντίθετο, με κάθε ευκαιρία πρεσβευτής της Ελλάδας στο εξωτερικό και μάλιστα σε δύσκολες χώρες, στις οποίες το βιβλίο μεταφράστηκε νωρίτερα – και επισημαίνω παραστατικά στα σουηδικά, τα αγγλικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά, τα εσθονικά και τα τουρκικά) καλλιεργεί με εμμονή και πειστικότητα, με έμφαση και λειτουργικότητα. Όσο και αν γνωρίζουμε την ιστορία την οποία ο Καλλιφατίδης παραθέτει σχεδόν με περηφάνια, αφού ουσιαστικά θεωρείται απόγονος του τεράστιου μυθιστοριογράφου, του τυφλού ποιητή, όσο και αν τα πράγματα δεν επηρεάζονται συγγραφικά (όπως τόλμησαν άλλοι να κάνουν σπάζοντας τα μούτρα τους) και όσο η αφήγηση έχει παρά το αίμα, τον θάνατο, τα μοιρολόγια, μια χροιά ευαίσθητης παράθεσης και απαλής διαστρωμάτωσης των γεγονότων, η ουσία είναι πως σχεδόν κάτι καινούργιο δημιουργήθηκε, κάτι –όχι ασφαλώς εκ του μηδενός– νέο πρόβαλε, κάτι πρωτοποριακό πραγματοποιήθηκε, άρα εμείς ως λήπτες το απολαμβάνουμε, το μελετάμε και το διαβάζουμε, το αφομοιώνουμε με μεγάλη ευλάβεια και με προσωπική ενσυναίσθηση, με ατομική ευθύνη και συλλογική επεξεργασία.

Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης κι εδώ λάμπει αληθινά ως ένα αστέρι το οποίο δεν λείπει ποτέ από το λογοτεχνικό στερέωμα, ασχέτως συνθηκών, ασχέτως παραμέτρων, ασχέτως φυσικών συνεπειών.

Είναι απίστευτα απλός ο τρόπος με τον οποίο γράφει ο Καλλιφατίδης, έτσι ώστε να γίνεται απόλυτα κατανοητός και παράλληλα να αποτελεί παράδειγμα προς ανάγνωση από όλες τις ηλικιακές ομάδες (ακόμη και από παιδιά που ξέρουν να διαβάζουν) και από όλες τις μορφωτικές κλίμακες (δηλαδή των γονιών μας, που δεν έχουν δα και τεράστιο φορτίο γνώσεων). Και καθώς στη ροή του μυθιστορήματος ρίχνεται το βάρος στην πολιορκία της Τροίας, στους μυθικούς ήρωες, στις αντεγκλήσεις και τις διαμάχες τους, στις γκρίνιες και τις ψυχρές ενίοτε σχέσεις τους, αρχίζει την παράθεση κάθε κεφαλαίου με λίγες γραμμές που συνήθως αφορούν την προσέλευση των παιδιών στο σχολείο και μπαίνει ολοκληρωτικά στη συνέχεια, στην οποία η Κυρία (η δασκάλα δηλαδή) εμφανίζεται κυριολεκτικά αφοπλιστική. Βέβαια, η παράλληλη αφήγηση δεν αφήνεται στην τύχη της, η παρουσία των Γερμανών προκαλεί φόβο στους χωριανούς ενός τόπου στη Μάνη (σε ένα χωριό το οποίο δεν κατονομάζεται, εμείς όμως το υποψιαζόμαστε), ο εγγλέζικος βομβαρδισμός και οι αντάρτικες δυνάμεις τούς πληγώνουν, με συνέπεια να εκτελούνται αναλογικά άνδρες πολλαπλάσιοι των νεκρών Γερμανών, ενώ τέλος ο έρωτας που αναπτύσσεται ανάμεσα στον αεροπόρο του πρόχειρου αεροδρομίου με τη δασκάλα και η τραγική κατάληξή τους, φυσικά και δέχονται την κατάλληλη επεξεργασία έτσι ώστε δύο ιστορίες, μια εκ των πραγμάτων διαχρονική και μια λόγω ανώμαλης συγκυρίας, να παρουσιάζονται ταυτόχρονα και πολλαπλώς οριοθετημένες. Άρα, για μια ακόμα φορά, ο μέγιστος συγγραφέας Καλλιφατίδης κάνει εμφανές το γεγονός ότι η απλότητα, η λιτότητα, ο μινιμαλισμός, η έλλειψη οτιδήποτε περιττού, η σύντμηση στην αφήγηση και γενικώς η πέρα από πολυλογίες κατάνυξη δύο μύθων με κοινές αφετηρίες και κοινές απολήξεις χωρούν σε ένα επίσης μινιμαλιστικό μυθιστόρημα μόλις 185 σελίδων, προσβάλλοντας σοβαρά οτιδήποτε δεν έχει θέση, οτιδήποτε δεν πρέπει να μνημονευτεί, οτιδήποτε δεν χρειάζεται στην πρόοδο τη μυθοποιητική, οτιδήποτε δεν συμπληρώνει μια ιδέα, μια σκέψη, μια έκφραση.

Αγαπώ τη δουλειά του συγγραφέα Καλλιφατίδη όσο δεν παίρνει. Έχοντας διαβάσει σχεδόν ολόκληρο το έργο του, από τα πρώτα του βιβλία, όταν ακόμη αναζητούσε το βάδισμά του, όταν ακόμη ήταν άγνωστος στο ευρύ κοινό, όταν άρχιζε να κάνει γνωστό στην Ευρώπη το μεγαλείο της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής, όταν προσπαθούσε να μιλήσει για θέματα ιστορικού περιεχομένου αλλά και επίκαιρα, μπορώ να πω πως είναι σαφέστατα μια ιδιαίτερη περίπτωση για τα γράμματά μας, παράλληλα με το τεράστιο βάρος που έχει επωμιστεί σχετικά με την ανάδειξη της λογοτεχνίας του τόπου μας, όσο και αν ο ίδιος ζει χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Έχοντας επίσης γράψει για πολλά από αυτά τα βιβλία, όλο κάτι καινούργιο ανακαλύπτω σε κάθε εμφάνισή του, όλο κάτι έχω να επισημάνω, ώστε να το μοιραστώ και με τον ίδιο και με τους αναγνώστες που με παρακολουθούν. Θα μου επιτρέψετε όμως μια μικρή κριτική παρατήρηση: στο βιβλίο, μετά τον θάνατο του Έκτορα από τον Αχιλλέα, την περιφορά του πτώματός του πίσω από το άρμα και την επίκληση του Πρίαμου ώστε ο Έλληνας ήρωας να του παραδώσει τη σορό του γιου του, προκειμένου να τον μοιρολογήσουν και τον θάψουν σαν βασιλιά μέσα στα τείχη, ο Αχιλλέας δολοφονείται από το βέλος του Πάρη στη φτέρνα (πράγμα που του το αποκαλύπτει η θεά ως το μόνο τρωτό σημείο, καθώς όλο το υπόλοιπο σώμα του ήταν αθάνατο) και στη συνέχεια έχουμε την ιδέα του Οδυσσέα για τον Δούρειο Ίππο, τέχνασμα που στάθηκε ικανό ώστε να αλωθεί η Τροία. Σε αυτά τα δύο γεγονότα της ομηρικής παράθεσης ο συγγραφέας Καλλιφατίδης αφιερώνει μόνο λίγες αράδες, πράγμα που προκαλεί έκπληξη καθώς ούτε το έργο ήταν ογκώδες, ενώ πέρα από κάθε αμφιβολία ήταν τα πιο σοβαρά. Αν αυτό δείχνει μια επιλογή του δημιουργού, τότε υποκλινόμαστε στα 84 χρόνια του και στο πόσο καλά γράφει ακόμη. Αν όμως του τελείωσε η ιστορία με τους Γερμανούς, τους Εγγλέζους, τους αντιστασιακούς, τους έρωτες, τα παιδιά, την Κυρία, τότε όλα είναι απολύτως κατανοητά. Πάντως, όπως και να έχει, ο Θοδωρής Καλλιφατίδης κι εδώ λάμπει αληθινά ως ένα αστέρι το οποίο δεν λείπει ποτέ από το λογοτεχνικό στερέωμα, ασχέτως συνθηκών, ασχέτως παραμέτρων, ασχέτως φυσικών συνεπειών. tho kallifatidis22