Έχουμε ανάγκη να ανασυστήσουμε το παρελθόν μας; Κάποιοι, ναι. Μπορεί να είναι η απορία για το από πού ερχόμαστε. Να είναι το ερώτημα για το ποιας αφήγησης τη συνέχεια αποτελούμε. Να είναι η επιθυμία να συλλέξουμε προσωπικές, οικείες μαρτυρίες για την ιστορία που μας διδάξανε και διδαχτήκαμε μόνοι μας μέσα από σκόρπιες διηγήσεις ξένων. Είναι κάτι που μετανιώνω πολλές φορές, ότι δεν ζήτησα από τους δικούς μου γηραιούς οικείους να μου πουν τις ιστορίες τους, όπως κι αν ήταν παραμορφωμένες μέσα από τα χρόνια. Ίσως επειδή ήμουν νεότερος, επειδή δεν με απασχολούσε η ιστορική συνέχεια της οποίας αποτελώ κομμάτι. Μετανιώνω, αλλά είναι αργά πια κι έχω μείνει μόνο με τα ερωτήματα, ούτε καν με αποσπάσματα, χρώματα παρελθόντος. Ίσως επειδή συνειδητοποιώ, όπως με σαφήνεια περιγράφει ο Μαγκλίνης, πως αναζητώ κι εγώ την αφηγηματική αντιστάθμιση της γνώσης του ανθρώπινου πεπερασμένου.

Ο Ηλίας Μαγκλίνης επιστρέφει σε έναν πρόγονο που δεν γνώρισε, τον πατέρα του πατέρα του. Το μόνο της ζωής τους ταξίδι, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, είναι δεκάδες αφηγήσεις, δεκάδες συνέχειες. Είναι ο πατέρας του πατέρα, που βρίσκεται εκατό χρόνια πριν σε μιαν άλλη ήπειρο, μέλος ενός κουρασμένου στρατού, έχοντας αφήσει πίσω του ένα μέλλον προόδου – θα ήταν αυτός ο σπουδαγμένος της οικογένειας. Είναι αυτός ο κουρασμένος στρατός, νεαροί στρατιώτες που δεν γύρισαν ποτέ πίσω, αυτοί που γύρισαν και κατάλαβαν πως ποτέ δεν θα μπορούσαν να μιλήσουν για όσα έζησαν, ονόματα αξιωματικών πρώτης γραμμής που έμειναν ονόματα που δεν επέστρεψαν ποτέ, σχεδιάσματα των μετόπισθεν, γενιές δολοφόνων από ανάγκη ή ιδεαλισμό ή ανταπόδοση ή απόγνωση. Είναι «η φρίκη που επιπόλαζε». Είναι κι ένα θολό όραμα, που βαφτιζόταν σε αλλεπάλληλες πολιτικές έριδες ή εγωπαθείς μεγαλοϊδεατισμούς. Είναι ένα παράλογο (ή κατ’ άλλους ιστορικά επιβεβλημένο) ταξίδι μιας χώρας που νόμισε πως μεγάλωσε. Είναι κι ένα ταξίδι ενός λαού που δεν έμαθε τελικά και βάναυσα πως πατρίδα μπορεί να είναι, σε κάποιες περιπτώσεις, μόνο το χώμα που πατάς εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, εκείνη τη στιγμή που το σώμα σου είναι προέκταση αυτής της πατρίδας, θύμα και θύτης του πολέμου στον οποίο εμπλέκεται. Είναι αλλεπάλληλες, βασανιστικά συγκεντρωμένες τυπωμένες μαρτυρίες ανθρώπων που πέρασαν από αυτόν τον πόλεμο. Ανθρώπων που μπορεί να πολέμησαν δίπλα με τον πατέρα του πατέρα. Είναι η κραυγή: «Πού πηγαίνατε». Μια κραυγή που, ιστορικά, ως λαός, δεν είχαμε ποτέ και καμιά ιδιαίτερη επιθυμία να τη συζητήσουμε – την εντάξαμε βολικά στα μόνιμα διχαστικά, οξύθυμα κουτάκια αμνησίας μας.

Αλλά είναι και ένα ταξίδι του ίδιου του Μαγκλίνη. Που ξεκινά για ένα βασανιστικό ταξίδι στον χώρο, ώστε να μπορέσει να κάνει ευκολότερα το ταξίδι στον χρόνο. Ή ίσως για να ανιχνεύσει τι άφησαν στον χώρο, μέσα από τον χρόνο, τα εκατοντάδες χιλιάδες προσωπικά ταξίδια των αντιπάλων της περιόδου 1919-1922.

Μέσα σε ένα λεωφορείο, στην Τουρκία λίγων χρόνων πριν, μια αλλιώτικη τότε Τουρκία. Το Αφιόν Καραχισάρ με τον βράχο του εξωφύλλου του βιβλίου, φωτογραφημένο με διαφορά δεκαετιών. Το Εσκί Σεχίρ, που σε προκαλεί να το επισκεφτείς μέσα από την περιγραφή του Μαγκλίνη (και να ψάξεις αυτόματα αν παραμένει δήμαρχος ο Μπουγιούκερσεν – ναι, παραμένει, και, ναι, μοιάζει να είναι μια τόσο ξεχωριστή προσωπικότητα). Είναι η πορεία του λεωφορείου στις παρυφές μιας αχανούς έκτασης, της αλμυρής ερήμου που έκαψε και στέγνωσε ό,τι είχε απομείνει από το ηθικό μιας παραιτημένης, υποσιτισμένης, στερημένης οράματος στρατιάς. Η Προύσα, οι άνθρωποι που συναντά, τα μνημεία τουρκικής νίκης και λατρείας του Ατατούρκ, ήχοι μουεζίνηδων και τσιφτετελιού, ringtones κινητών, πρόσωπα άνευ μαντίλας ή κάτω από αυτήν, ματιές ενός ταξιδευτή. Είναι ταξιδιωτικό το βλέμμα του Μαγκλίνη, είναι αναπόφευκτα και ένα βλέμμα αυτογνωσίας. Είναι τα σκόρπια ερωτήματα στον καθρέφτη του, οι φαντασιακές συζητήσεις με τον πατέρα του πατέρα.

Είναι γραφή ενός ταξιδευτή του χώρου και του χρόνου. Ενός ταξιδιού που είναι και της κοινής μας, αποσιωπημένης ιστορίας, αυτού του «Τι γυρεύατε εκεί τελικά;».

Και είναι και τα ταξίδια των άλλων, αυτών που υποθέτει κανείς πως έπλασαν εν μέρει τον συγγραφέα Μαγκλίνη. Ο νεαρός Χέμινγουεϊ ως μάρτυρας της τελικής αποχώρησης των απομειναριών της βασανισμένης στρατιάς από την Ανατολική Θράκη, το διήγημα του Βιζυηνού που παραφράζεται στον τίτλο του Μαγκλίνη, η πορεία του Αμβρόσιου Μπιρς και το δικό του τελικό ταξίδι, δεκαετίες μετά, σε θέατρα μαχών και ιστορίας προσωπικής χροιάς, ή η παράξενη πορεία του Μέριαν Κούπερ (της κοινής γραμμής που ενώνει αερομαχίες του πολωνοσοβιετικού μετώπου του 1919 με τον Κινγκ Κονγκ του 1933). Κάπου στον νου μου, διαβάζοντας, στριφογύρισε κι ο Stephen Crane, που ένα δικό του οδοιπορικό σε εμπόλεμη ζώνη εδώ κοντά στον δικό μου τόπο, το Στην πρώτη γραμμή, μετέφρασε πριν από δυο χρόνια ο Μαγκλίνης. Είναι η ανάγκη να μεταφερθείς αλλού. Οι καρτ-ποστάλ της ατομικής μνήμης του Μαγκλίνη σε αντιδιαστολή με το μόνο ταξίδι ενός άλλου Μαγκλίνη. Είναι η, άγνωστης φωνής, επωδός: «Τίποτε δεν είδες».

Το προηγούμενο βιβλίο του συγγραφέα, το Είμαι όσα έχω ξεχάσει, είναι προοίμιο του τωρινού Ταξιδιού. Είναι το ξεκίνημα, χρονικά αντίστροφα, της αναζήτησης του ιστορικού νήματος. Ήταν ένα από τα αναγνώσματα του πρώτου καιρού της πανδημίας – η τύχη το έφερε να συγκαταλέγονται σε αυτά και δυο μεταφράσεις του συγγραφέα, ο Crane που προαναφέρθηκε και ο απολογισμός ζωής του Chris Woodhouse: άλλο ένα παράδειγμα όπου η ιστορία ενός ανθρώπου υπήρξε τόσο ανακλαστική της Ιστορίας. Με γοήτευσαν από τότε τα ερωτήματα του Μαγκλίνη για το παρελθόν μας, για τον θάνατο του πατέρα του πατέρα του, το πρώτο μισό του βιβλίου (απομακρύνθηκα στο δεύτερο μισό, πρυτάνευσαν τα δικά μου πολιτικά υποσυνείδητα, διόλου αντικειμενικά).

Αυτό που αντικειμενικά εντυπωσιάζει στο Μόνο της ζωής τους ταξίδι, όμως, είναι η εξέλιξη και ολοκλήρωση της γραφής, η σύνθετη ανάπλαση ενός καταραμένου καιρού, οι ιστορικές πηγές που συναντούν τη μυθοπλασία (αν και μου έλειψε μια αναφορά στο Πέρα από το Αιγαίο του Καζάν), οι αντιστίξεις στον χρόνο, οι απόπειρες διείσδυσης στη σιωπή του βετεράνου, στο δικό του «Τhe horror! The horror!». Είναι η ανατομία θανάσιμων λογχισμάτων αρμονικά τοποθετημένη δίπλα σε παλμούς εφηβείας, γνωριμίας του κόσμου. Είναι οι παραλληλισμοί απελπισμένων εφορμήσεων κατάληψης ενός υψώματος με τους Κορύβαντες και χορούς δερβίσηδων. Είναι και οι απρόσμενες στιγμές ενός σύγχρονου ανθρώπου, οι στίχοι του Mark Kozelek ή το απολαυστικά σαρκαστικό τελεσίγραφο περί έντεχνου τραγουδιού. Είναι ένα επίπονο ταξίδι αυτό που κάνει ο Μαγκλίνης. Είναι γραφή ενός ταξιδευτή του χώρου και του χρόνου. Ενός ταξιδιού που είναι και της κοινής μας, αποσιωπημένης ιστορίας, αυτού του «Τι γυρεύατε εκεί τελικά;». Αλλά και αυτού του καθημερινού, εναγώνιου «Πού πηγαίνουμε;» πολλών.

[Ο Γιώργος Παππάς είναι παθολόγος, που ζει και εργάζεται στα Ιωάννινα, και συγγραφέας.]

Το μόνο της ζωής τους ταξίδι
Μικρά Ασία. Οδοιπορικό σε πόλεμο και σε ειρήνη
Ηλίας Μαγκλίνης
Μεταίχμιο
σ. 384
ISBN: 978-618-03-3165-3
Τιμή: 17,70€

Twitter