Τηλέμαχος Τσαρδάκας: «Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του»

Το βιβλίο του Τηλέμαχου Τσαρδάκα με τον παράξενο τίτλο: Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του, από τις Εκδόσεις Σοκόλη, είναι μία συλλογή δεκατριών διηγημάτων, μόλις 150 σελίδων. Ωστόσο, μέσα σε αυτές τις λίγες σελίδες ο συγγραφέας καταφέρνει να κτίσει ένα ονειρικό, αλλόκοτο, γοητευτικό σύμπαν, μέσα από το οποίο δε θέλεις να βγεις. Τι πιο ωραίο αίσθημα για έναν αναγνώστη!

Ο πρώτος λόγος για τον οποίο θα σε γοητεύσει το σύμπαν του Τηλέμαχου Τσαρδάκα είναι τα τοπία του: είναι κυρίως τοπία φυσικά –μόνο δύο διηγήματα διαδραματίζονται σε αστικό τοπίο– και κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης τα προσλαμβάνεις με όλες σου τις αισθήσεις. Για τον συγγραφέα, αλλά και για τους ήρωές του, δεν είναι μόνο η όραση και η ακοή σημαντικές. Εξίσου σημαντικές για να συνειδητοποιήσεις και να προσλάβεις το θαύμα της ζωής είναι και η όσφρηση, η αφή και κυρίως η γεύση· τα νησιώτικα θαλασσινά τοπία του βιβλίου (8/13 διηγήματα διαδραματίζονται δίπλα ή ακόμη και μέσα στη θάλασσα) τα γεύεσαι, τα μυρίζεις, τα αγγίζεις μαζί τα πρόσωπα του βιβλίου.

Αυτά, τα πρόσωπα του βιβλίου, είναι ο δεύτερος λόγος για τον οποίο θα γοητευτείς από τα διηγήματα του Τηλέμαχου Τσαρδάκα: πρόσωπα όλων των ηλικιών, που μπορεί εκ πρώτης όψεως να μοιάζουν συνηθισμένα, ωστόσο δεν είναι. Όταν τα γνωρίζεις και αντιλαμβάνεσαι τον εσωτερικό τους κόσμο καταλαβαίνεις πως πρόκειται για πρόσωπα ευαίσθητα, παράξενα, ερωτικά και ως εκ τούτου δραματικά. Ο παράξενος νέος, το «φρικιό» όπως τον αποκαλούν, που βλέπει παντού αράχνες, ο Χαρίμπ, ο πρόσφυγας που διαβάζει και γράφει ποιήματα γιατί είναι ερωτευμένος με την όμορφη γκαρσόνα σ’ ένα παραλιακό μπαράκι, το φανταστικό ον της παραλίας, ο Παραμυθάς, που ψιθυρίζει ιστορίες στους λουόμενους, ο κυρ Αντώνης, που προσέχει την άρρωστη γυναίκα του στο νοσοκομείο, ο άντρας που παρακολουθεί την Αρετή, την παράξενη νυχτερινή χειμερινή κολυμβήτρια, ο Αντισυνταγματάρχης που ανακαλύπτει μία σπάνια φωτογραφία, ένα ζευγάρι στην πιο ωραία ώρα της ημέρας, ο πενηντάρης άντρας που τρέχει σε μία υπαίθρια διαδρομή μ’ ένα γεράκι από πάνω του, ο Ιησούς και η Ευθαλία, που παίζουν πόλο στη θάλασσα, η Ελισάβετ η ζωγράφος και ο νεκρός πατέρας της που έρχεται στα όνειρά της, η Αθηνά, η γκαρσόνα που ερωτεύεται τον παράξενο νεαρό με το άσπρο πουκάμισο, είναι άνθρωποι πολύπλοκοι, διαφορετικοί, που σε καλούν να ζήσεις μαζί τους, σε καλούν να μπεις στις ιστορίες τους – κι εσύ, σαν μαγνητισμένος, τους ακολουθείς. Όμως δεν θα ξαναβγείς ίδιος μέσα από αυτή τη γνωριμία. Οι ήρωες του Τηλέμαχου Τσαρδάκα σε οδηγούν στο να ανακαλύψεις εκ νέου τον εαυτό σου και ίσως να ξαναχαράξεις τα σύνορά του, γιατί όπως λέει και η Αθηνά, η ηρωίδα του τελευταίου διηγήματος του βιβλίου:

Με τον καιρό μαθαίνεις απέξω τη γειτονιά, τους ανθρώπους της και τις συνήθειές τους. Και μέσα απ’ αυτούς μαθαίνεις και τη δική σου ζωή. Είναι αναπόφευκτο.

Ο τρίτος λόγος για τον οποίο θα σε γοητεύσει το σύμπαν του βιβλίου Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του είναι το ονειρικό στοιχείο. Σχεδόν σε όλα τα διηγήματα της συλλογής, το αναμενόμενο παραμορφώνεται ή μεταμορφώνεται σε κάτι άλλο αλλόκοτο, μεταφυσικό. Στον «Παραμυθά», ένα παράξενο πλάσμα μιλάει σε αυτούς που κάθονται μόνοι στις παραλίες, σ’ έναν φαντάρο, σ’ έναν ξένο τουρίστα, σε μια έφηβη. Στο «Γαλαζάκι» και στο «Κορίτσι με στολή δύτη» οι μεταμορφώσεις φέρνουν τις απρόσμενες εξελίξεις των ιστοριών. Πιστεύω πως για τον Τηλέμαχο Τσαρδάκα το ονειρικό, το μαγικό είναι απάντηση στην αβάσταχτη πραγματικότητα. Οι ήρωες των διηγημάτων «βασανίζονται στην πραγματικότητα της ζωής», έξω από το νερό υποφέρουν, γι’ αυτό και στο τέλος πάντα καταλήγουμε σε μία αλλαγή, σε μία μεταμόρφωση και, όπως πολύ ωραία λέει η Αθηνά στο τελευταίο διήγημα:

Και τώρα όπου να ’ναι κάτι θα συμβεί στην ιστορία μου, θα ερωτευθώ ή θα με ερωτευθούν, θα μεταμορφωθώ σε νερό για να χυθώ εδώ στο πάτωμα του μαγαζιού. Τέτοια σκέφτομαι. Να ήμουν λέει κάποια άλλη. Μια συγγραφέας, ίσως, μια φωτογράφος που ταξιδεύει στα νησιά της Μεσογείου…

Τέταρτος λόγος για τον οποίο θα σε γοητεύσουν τα διηγήματα του Τσαρδάκα είναι η ροπή του στην ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό. Νομίζω πως ταυτόχρονα και η ειρωνεία και ο αυτοσαρκασμός, όπως και το ονειρικό, το αλλόκοτο, είναι μία απάντηση στον πόνο της απώλειας, στο αναπόφευκτο της φθοράς, του γήρατος και του θανάτου. Είναι φανερό πως οι ήρωες του Τηλέμαχου Τσαρδάκα τα φοβούνται. Ο κεντρικός ήρωας του διηγήματος ο «Πετρίτης», ένας μεσήλικος υπέρβαρος άντρας που βλέπει τον θάνατο να έρχεται με τη μορφή ενός γερακιού που ετοιμάζεται να τον κατασπαράξει, μας εκμυστηρεύεται:

Έτσι μας παίρνει το πρώτο δεκάλεπτο ο θάνατος. Διαλύοντας την αθωότητα και την κάθε αυταπάτη που φυτρώνει επάνω σε διάφορα εύκολα «για πάντα» που είχαμε ξεστομίσει ως πιτσιρικάδες ή ως ερωτευμένοι.

Στα δέκα από τα δεκατρία διηγήματα αυτή η ανθρωπιά είναι κρυμμένη πίσω από τη θλίψη, τη μελαγχολία των ηρώων. Δεν είναι κραυγαλέα ούτε ψεύτικη. Είναι ντροπαλή, σεμνή και ειλικρινής.

Στο διήγημα «Η πιο ωραία ώρα της ημέρας», η ηρωίδα κάπου στον μονόλογό της λέει:

Στα χέρια μου έχω βγάλει κάτι κόκκινες και καφές πανάδες. Μικρούλες πολύ, μόνο εγώ τις βλέπω. Να, κοίτα. Εδώ πέρα. Τα βλέπεις. Είναι για ν’ ανησυχήσω; Πιστεύεις ότι έχω κάτι; Εγώ νομίζω ότι δεν έχω τίποτα, απλώς είναι, ας πούμε, που κι εγώ, σιγά σιγά, κάπως μεγαλώνω. Δε μου αρέσει, ξέρεις.

Στο διήγημα «Τα αγριοπερίστερα», πάλι σε μία συγκινητική σκηνή όπου η ηλικιωμένη κόρη, που είχε ήδη «καβατζάρει τα εβδομήντα επτά, μιλάει στο φάντασμα του πατέρα της, του λέει:

Όπως πάει το πράγμα, σε λίγο θα γίνουμε συνομήλικοι…

Ο πέμπτος λόγος για τον οποίο θα σε γοητεύσουν τα διηγήματα του Τσαρδάκα είναι η απουσία διδακτισμού και ηθικολογίας. Υπάρχουν συγγραφείς που είναι τόσο σίγουροι για εαυτό τους, για τους άλλους, για τον κόσμο, για τη ζωή, που στο τέλος καταλήγουν ηθικολόγοι και αυταρχικοί παντογνώστες. Οι συγγραφείς αυτοί φτιάχνουν ήρωες για να υπηρετήσουν στο τέλος την αλήθεια τους. Οι ήρωές τους με τα λόγια τους και τις πράξεις τους συνεχώς προτρέπουν, παραδειγματίζουν, διδάσκουν. Αυτοί οι συγγραφείς (που δυστυχώς είναι της μόδας σήμερα) εμένα προσωπικά με κουράζουν, μ’ εκνευρίζουν. Ο Τηλέμαχος Τσαρδάκας δε συγκαταλέγεται ανάμεσά τους. Αυτός και οι ήρωές του δεν είναι σίγουροι για τίποτα. Σε πιάνουν από το χέρι και σε καλούν ν’ ανακαλύψεις τον κόσμο, τον άνθρωπο μαζί τους. Αυτό βέβαια σημαίνει πως μέσα τους κρύβουν μία «ανθρωπιά». Μία πίστη στον άνθρωπο!

Και αυτός είναι ο έκτος λόγος για τον οποίο θα σε γοητεύσει το Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του. Η ανθρωπιά των ηρώων και του συγγραφέα. Στα δέκα από τα δεκατρία διηγήματα αυτή η ανθρωπιά είναι κρυμμένη πίσω από τη θλίψη, τη μελαγχολία των ηρώων. Δεν είναι κραυγαλέα ούτε ψεύτικη. Είναι ντροπαλή, σεμνή και ειλικρινής. Θα τη βρει κανείς σε φράσεις, σε μικρές ασήμαντες σκηνές, στο άρρωστο γεράνι που φροντίζει η Αθηνά, στην ελπίδα τα κλαμένα μάτια ενός κοριτσιού να σπινθηρίσουν ξανά. Υπάρχουν ωστόσο τρία διηγήματα όπου η ανθρωπιστική σκέψη του συγγραφέα φανερώνεται ευθέως και απροκάλυπτα – ίσως γιατί ο συγγραφέας, ζώντας στη Χίο τα προηγούμενα χρόνια, είναι θυμωμένος με τη σκληρότητα και την απανθρωπιά του προσφυγικού. Είναι τα τρία διηγήματα στα οποία πρωταγωνιστούν πρόσφυγες: «Ένας Πάμπλο Νερούδα», «Αμ σόρι» και «Σώμα γυναίκας».

Έβδομος και τελευταίος λόγος για τον οποίο θα σε γοητεύσει το βιβλίο είναι αυτή καθαυτή η γραφή του Τηλέμαχου Τσαρδάκα, που δημιουργεί ένα αίσθημα απόλαυσης στον αναγνώστη. Αυτό οφείλεται καταρχήν στο γεγονός ότι στα δεκατρία διηγήματα έχουμε μία εναλλαγή πεζού λόγου, ποίησης, ημερολογιακής καταγραφής, μαρτυρίας, ηχογράφησης από κασέτα. Από μόνη της αυτή η ποικιλία κάνει την ανάγνωση πολύ ενδιαφέρουσα. Έπειτα είναι και το γεγονός ότι η τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση εναλλάσσονται κι αυτές – σημειωτέον, μάλιστα, ότι η πρωτοπρόσωπη λειτουργεί πολύ πειστικά. Εδώ να σημειώσω το τέχνασμα του συγγραφέα συχνά πυκνά ν’ απευθύνεται στον αναγνώστη, σαν να είναι δύο φιλαράκια που τα λένε, κάτι που δημιουργεί μία οικειότητα… Επίσης, είναι γοητευτική η εναλλαγή μικρών κοφτών προτάσεων με μεγάλες και μακρόσυρτες, ανάλογα με την πλοκή και την ένταση της στιγμής –εναλλαγή που δίνει μία μουσικότητα στο κείμενο– και η λιτή, πετυχημένη χρήση παρομοιώσεων και μεταφορών, που δίνουν τη σωστή γλαφυρότητα στο κείμενο.

ti tsardakas22 Αν και πέρασαν αρκετές ημέρες, εβδομάδες, από την ημέρα που διάβασα το βιβλίο Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του, το σύμπαν του με ακολουθεί και με στοιχειώνει μ’ έναν ωραίο και «γλυκό» τρόπο. Εύχομαι ο Τηλέμαχος Τσαρδάκας, σαν τον «Παραμυθά», τον αόρατο ήρωα του διηγήματός του, να συνεχίσει να μας λέει ιστορίες. Γιατί εμείς «που καθόμαστε μόνοι στις παραλίες» ή που συνηθίζουμε «να τρώμε όλο το γλυκό μας» τις έχουμε ανάγκη.