Αθηνά Μπίνιου: «Αλυσίδα γυναικών»

Η ιστορία της μετανάστευσης φαίνεται να είναι διαχρονική στην ιστορία του ανθρώπου. Η Ελλάδα είναι από τις χώρες που έχει στείλει και δεχτεί μετανάστες. Όταν ξεκίνησε να γράφει την ιστορία της οικογένειάς της η Αθηνά Μπίνιου, θα ήταν πολύ δύσκολο να διαβλέψει ότι η Ευρώπη θα γνώριζε ένα νέο κύμα μετανάστευσης λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.

Το βιβλίο της Αλυσίδα γυναικών, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Πατάκη, ξεκινάει με το πιο αισιόδοξο τέλος κάθε μετανάστευσης, τον γυρισμό στην πατρίδα. Η ιστορία εκτυλίσσεται αβίαστα από πίσω προς τα εμπρός, καθώς η οικογενειακή αλυσίδα ενώνεται μέσω των γυναικών των οικογενειών. Παρότι η ηρωίδα είναι η Άρτεμη και όχι η Αθηνά, όπως η συγγραφέας, είναι φανερό ότι υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία στη διήγηση. Με το διαφορετικό όμως όνομα της ηρωίδας, η συγγραφέας παίρνει τις αποστάσεις της και μπορεί να διηγηθεί με τρόπο μυθιστορηματικό γεγονότα που έζησε ή θα μπορούσε να είχε ζήσει και η ίδια.

Μέσα από τη γλαφυρή της αφήγηση ξετυλίγεται η ιστορία της Ελλάδας, με τις τοπικές διαφορές, εστιάζοντας στις δύο οικογένειες από Θεσσαλονίκη και Μάνη, πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον καταστροφικό για όλους Εμφύλιο. Έναν πόλεμο που απέκλεισε τον μορφωμένο πατέρα της από οποιαδήποτε εργασία και άφησε την οικογένεια να πεινάσει. Κι ενώ όλοι μετανάστευαν σε Γερμανία ή Αμερική, ένας θείος του πατέρα που βρέθηκε στη Βραζιλία οδήγησε τα βήματα της οικογένειας εκεί. Και μπορεί ο θείος να αποδείχτηκε σκάρτος αλλά η χώρα, παρά τη χούντα που την κυβερνούσε, αποδείχτηκε φιλόξενη και προοδευτική.

Από την αρχή της ιστορίας αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για μια ιστορία επαναπατρισμού. Η ιστορία ξεκινάει με την ηρωίδα με τα τρία της παιδιά και τα διαφορετικού χρώματος διαβατήρια μέσα στο αεροπλάνο, στον δρόμο της επιστροφής. Μόνο όμως η πρώτη παράγραφος κάθε κεφαλαίου είναι ανάμεσα στα σύννεφα. Η ιστορία εκτυλίσσεται μέσα από τις αναμνήσεις της Άρτεμης, που ξεκίνησε το ταξίδι της απομάκρυνσης από την πατρίδα ανάμεσα στα κύματα: «Στο λιμάνι περίμενε το μαύρο καράβι με τα άσπρα κάγκελα και το όνομα Μήδεια… Τον Ισθμό της Κορίνθου τον περάσαμε τσίμα τσίμα, δεν επιτρεπόταν ν’ αγγίξω την ελληνική γη, είχαν σφραγίσει πόρτες και φινιστρίνια». Κι όμως, το ταξίδι δεν είναι μόνο εγκατάλειψη, είναι άνοιγμα σε κάτι νέο. Μαθήτρια ακόμα η Άρτεμη όταν εγκαταλείπει την Ελλάδα, τους φίλους, το σπίτι της, καταλαβαίνει ότι ανοίγονται νέοι ορίζοντες. «Το στραφτάλισμα των κυμάτων έκανε τα μάτια να κλείνουν και τις περασμένες αγωνίες να χάνονται μες στην ευδαιμονία. Πλάταινε ο κόσμος, βάθαινε!»

Όπως η ίδια ταξιδεύει με τα παιδιά της για τον γυρισμό, είχε ταξιδέψει με τον αδελφό της και τη μητέρα της προς τη Βραζιλία, εκεί που ο πατέρας περίμενε. Στο καράβι αυτό, με τις ατελείωτες ώρες ταξιδιού, θα αναζητήσει τις ρίζες της μέσα από τις γυναίκες προγόνους. «Όταν επιβιβάστηκα στο Federico δεν είχα διανοηθεί ότι θα ταξίδευα ταυτόχρονα και στο παρελθόν, ότι θα γνώριζα άγνωστους συγγενείς και τόπους. Οι αφηγήσεις της μητέρας μου με πρωταγωνίστριες τη μάνα της και τη γιαγιά της σφράγιζαν το ταξίδι μας. Έζησα κι ένιωθα τη συγγένεια, μπήκα στα σπίτια τους, τις είδα να κλαίνε, να γελούν, να ερωτεύονται». Αλλά και ο πατέρας της θα προσθέσει κρίκους γράφοντας σε τετράδια. «Στην κόρη μου, τον θεματοφύλακα της γενιάς μας… Με όσα έγραψε ο πατέρας έζησα τα αισθήματα της άγνωστης γιαγιάς… την ανηφόρα της ζωής της… και έψαξα μέσα μου να βρω τη μυστική μας ενότητα».

Η μοναξιά σε έναν ξένο τόπο παραμονεύει πιο εύκολα και είναι πιο δύσκολο να τη διώξεις. Και η επιστροφή δεν είναι πάντα σίγουρα ότι κουβαλάει όλα τα δώρα που περιμένεις.

Αλυσίδα γυναικών ο τίτλος του βιβλίου και είναι αυτές οι γυναίκες από οικογένειες που θα διασταυρωθούν, δίνοντας νέους καρπούς, που με τις επιλογές τους οδηγούν διαφορετικά την ιστορία. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα γεμάτο ιστορίες έρωτα, επιβίωσης, περιπέτειες που διαδραματίζονται από τη Μάνη των πειρατών μέχρι τους διωγμούς στη Μικρασία και τη διάσωση μέσα στη ζούγκλα του Αμαζονίου. Αργότερα, και η πεθερά της θα προσθέσει κρίκους στην αλυσίδα αυτή. «Ποτέ δεν είχα μιλήσει σε κανέναν και βρέθηκες εσύ να θες να γράψεις τα περασμένα και να τα γλυκάνεις». Διότι ακόμα και οι πιο πικρές ιστορίες ακούγονται αλλιώς ύστερα από χρόνια, όταν όλα έχουν βρει τον δρόμο τους.

Ένα μυθιστόρημα με διαρκείς εναλλαγές, όπου οι εποχές μπλέκονται, καθώς γυναίκες καταθέτουν τη δική τους ιστορία και η Βραζιλία αποκαλύπτεται σιγά σιγά, μέσα από λευκή και μαύρη μαγεία και έντονο χορό. Δυναμικές, πολύχρωμες οι περιγραφές, κάνουν συμμέτοχο τον αναγνώστη στη ζέστη, στο κλίμα, στον χορό. «Πύρινες γλώσσες αχνιστού αέρα ήρθαν καταπάνω μου. Χέρια, πόδια, οι ρίζες των μαλλιών μου καίγονταν. […] Παντού ακουγόταν δυνατή μουσική. Πάνω σε δέντρα με μοβ ορχιδέες φτεροκοπούσαν κόκκινοι παπαγάλοι». Βραζιλία, μια χώρα που δύσκολα αποφεύγεις να θελήσεις να επισκεφτείς, καθώς διαβάζεις το βιβλίο. «Το μισόγυμνο κορμί, αντρικό και γυναικείο, είναι το επίσημο ένδυμα του πλήθους. […] Η μουσική στη διαπασών, η καρδιά χάνει τους χτύπους και πιάνει τον ρυθμό του ταμπουρίνο και της μπατουκάντα. Μια έκρηξη ενέργειας περνά από τον έναν στον άλλον».

Κάθε λέξη βρίσκει τη θέση της, δημιουργώντας έντονη αίσθηση. Η Άρτεμη δεν χρειάζεται να ακούσει τα άσχημα νέα, φαίνονται: «Σαν μπήκα, η άδεια γωνιά στον καναπέ με κάλεσε να καθίσω». Και όλα τα πράγματα αποχτούν διαφορετικό νόημα κάτω από διαφορετική οπτική γωνία. Αυτό θα το αντιληφθεί, μικρή ακόμα, όταν με τον αδελφό της κόντεψαν να πνιγούν κοντά στο πρώτο τους σπίτι στη Βραζιλία. «Θαλασσομαχούσαμε ο ένας δίπλα στον άλλον […] Οι Σαντίστας ξεμύτιζαν με τον κατακόρυφο ήλιο και τότε έρχονταν οι ναυαγοσώστες. Το πρόσεξα μόνο τη μέρα που ζήσαμε τα θεόρατα βελοειδή κύματα, τα ωκεάνια κύματα υψηλού κινδύνου». Κι όταν καταφέρνουν να σωθούν, για να μην ανησυχήσουν τους γονείς τους δεν θα πουν τίποτα. «Μπήκαμε στο σπίτι, δήθεν γελαστοί, και βρήκαμε τους γονείς σκυμμένους στο τραπέζι να κάνουν λογαριασμούς ξεχωρίζοντας λίγα δολάρια και αρκετά κρουζέιρος. Ούτε γύρισαν να μας κοιτάξουν. Πού να ’ξεραν πόσο πλούσιοι ήταν…»

Στη Βραζιλία την περιμένει ο έρωτας πίσω από έναν χορό. «Το τανγκό είναι μια συνομιλία αναμεταξύ μας και μόνο. Είναι στιγμές ασφάλειας και ανασφάλειας, είναι συγκίνηση που χορεύεται...» Στη ζωή της όμως η τύχη δεν θα είναι πάντα σύντροφος. «Η τύχη υπήρξε κάθαρμα και ύπουλη, όχι η μανούλα μου ούτε ο πατέρας». Υπάρχουν, βέβαια, άνθρωποι ταγμένοι να πετύχουν με κάθε κόστος και η συνάντηση μαζί τους φέρνει περιπέτειες, όχι πάντα ευπρόσδεκτες. Η μοναξιά σε έναν ξένο τόπο παραμονεύει πιο εύκολα και είναι πιο δύσκολο να τη διώξεις. Και η επιστροφή δεν είναι πάντα σίγουρα ότι κουβαλάει όλα τα δώρα που περιμένεις.

ath biniou22 Ένα εξαιρετικό βιβλίο, που σε κάθε σελίδα του σε εκπλήσσει ευχάριστα με διαφορετικό τρόπο, καθώς προσπαθείς να καταλάβεις πόσα από τα πραγματικά στοιχεία της ζωής της η συγγραφέας έκρυψε μέσα στη ζωή της ηρωίδας της. Μια ηρωίδα η οποία ανακαλύπτει τις δημιουργικές της δυνάμεις μέσα από τη συγγραφή, όπως ακριβώς και η πολυγραφότατη συγγραφέας της. Μια ιστορία που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ερωτική, με όλες τις έννοιες της λέξης. Έρωτας για έναν άντρα, έρωτας για την πατρίδα, έρωτας για τη δεύτερη πατρίδα, έρωτας για την οικογένεια, για τα βιβλία, για τη δημιουργία.