Γιάννης Μακριδάκης: «Τα απόνερα της Σοφίας»

Όταν κλείνω κάθε καινούργιο βιβλίο του Γιάννη Μακριδάκη, βάζω τον εαυτό μου στη δοκιμασία για το από πότε έχω να διαβάσω κάτι τόσο ποιοτικό και καταλήγω ένα ή δύο χρόνια πίσω, όταν τελείωνα το προηγούμενο βιβλίο του. Όλα αυτά δεν είναι υπερβολή, ο συγκεκριμένος δημιουργός κεντάει στο χαρτί, με το ανατρεπτικό της γραφής του πέφτει πάνω μας ως βόμβα μεγατόνων, ως οβίδα μεγάλου βεληνεκούς. Βέβαια, σε καμιά περίπτωση δεν υποτιμώ άλλους πεζογράφους –τους μετρώ σε δύο ή τρεις εκατοντάδες– οι οποίοι και καταθέτουν έργα πνοής, έργα άξια να συζητηθούν, έργα τα οποία περιλαμβάνουν ταλέντο, ψυχή, έρευνα –για αυτόν τον λόγο η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία είναι από τις σπουδαιότερες στον κόσμο– ούτως ώστε να μη λειτουργώ μονομερώς ως προς την αντίληψή μου, τόσο για το έργο του Μακριδάκη, όσο και για των υπόλοιπων, στους οποίους όταν ταυτίζομαι γράφω γενναιόδωρα κείμενα. Εδώ όμως στον παραμυθά Μακριδάκη οι λέξεις μοιάζουν ανίσχυρες να αποδώσουν το τεράστιο εκτόπισμα που το έργο του φανερώνει, οι λέξεις είναι δύσκολο να ανιχνεύσουν προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουν τη συναρπαστική ιστορία που περικλείουν, οι λέξεις δεν μπορούν, όσο βαρύγδουπες και αν παρουσιάζονται, να αναδείξουν ένα ταλέντο πεζής έκφρασης, το οποίο βρήκε τον δρόμο του εκεί στα απόμερα χωριά της Χίου και της Ικαρίας, όπου ο δημιουργός κατοικοεδρεύει τα τελευταία πολλά χρόνια και όπου παράλληλα με τη συγγραφή δραστηριοποιείται στη φύση, καλλιεργώντας κήπους με οπωροφόρα και λαχανικά, περιποιούμενος κτήματα που είναι θαμμένα από άγρια χόρτα και μαθαίνοντας συχνά πράγματα που για τους Αθηναίους είναι απλώς ξένες γλώσσες, μη γνωρίζοντας ούτε τα δέντρα που περικλείουν το Μέγαρο Μουσικής και το Πάρκο Ελευθερίας στο κέντρο της Αθήνας.

Και είναι οι λέξεις ανήμπορες να περιγράψουν τους μύθους του συγγραφέα Μακριδάκη, γιατί οι συγκεκριμένοι δεν έχουν ανάγκη καμίας διαμεσολάβησης, κανενός ενδιάμεσου, καμιάς κριτικής. Αυτό όχι γιατί είναι δυσνόητοι –το αντίθετο, ρέουν σαν νεράκι, το οποίο όμως δεν είναι ανώδυνο, έχει συναισθηματικές και ψυχολογικές παρενέργειες– αλλά γιατί αν αποκαλύψεις εν αγνοία σου –ή με την καλή σου πρόθεση, θα πρόσθετα– κάτι, μπορεί να γκρεμίσεις ένα ολόκληρο οικοδόμημα, το οποίο χτίζεται λέξη-λέξη, φράση-φράση, παράγραφο-παράγραφο από έναν τεχνίτη του λόγου αξιόλογο, συναρπαστικό και, όπως είπαμε, ανατρεπτικό. Παρ’ όλα αυτά θα προσπαθήσουμε –χωρίς να είμαστε απόλυτα βέβαιοι πως δεν θα πέσουμε στην παγίδα που αναφέραμε παραπάνω– να πούμε δυο λόγια, προκειμένου να μπει ο αναγνώστης αυτού του κειμένου στο μυθοποιητικό πλάνο. Ο πατέρας του αφηγητή, λοιπόν, ωθεί τον έφηβο γιο του να ασχοληθεί στο μέλλον επαγγελματικά με το γράψιμο, να γίνει συγγραφέας, διακρίνοντας ένα ταλέντο, το οποίο κατά τη γνώμη του δεν πρέπει να πάει χαμένο. Ο γιος γράφει κάποια κομμάτια τα οποία και διαβάζει σε λογοτεχνικές εσπερίδες αποκομίζοντας κολακευτικά σχόλια. Περνά μια ολόκληρη δεκαετία και ο γεωπόνος γιος δέχεται ένα τηλεφώνημα από γνωστό εκδοτικό οίκο της χώρας, στο οποίο του επισημαίνουν πως το βιβλίο που έστειλε εγκρίθηκε και θα εκδοθεί. Ο αφηγητής γνωρίζει πως δεν έστειλε ποτέ κανένα βιβλίο και σε κανέναν εκδοτικό οίκο, έτσι αντιλαμβάνεται πως όλο αυτό είναι δουλειά του πατέρα του. Ο οποίος έστειλε δικά του διηγήματα με το όνομα και το βιογραφικό του γιου του. Οι αντιδράσεις είναι εναλλασσόμενες, στην αρχή θυμός και θλίψη, στη συνέχεια όμως αποδοχή της πρόκλησης τόσο απέναντι στον φιλόδοξο και ματαιόδοξο πατέρα του, όσο και στον εκδοτικό οίκο, με τον οποίο και υπογράφει συμβόλαιο συνεργασίας. Το βιβλίο έχει μεγάλη απήχηση, όλα παίρνουν τον δρόμο τους για τον ψεύτικο συγγραφέα, συνεντεύξεις, παρουσιάσεις, εκδηλώσεις, λογοτεχνικές κριτικές, φιλίες με συναδέλφους κ.ο.κ. Ο καιρός περνάει, ο ήρωας και αφηγητής περνά κάποια καλοκαίρια και χειμώνες στις Θέρμες ασχολούμενος με τη φύση σε όλες της τις εκδοχές, χωρίς φυσικά να γράφει το παραμικρό και χωρίς να μπορεί να απαλλαγεί από το τεράστιο ψεύδος στο οποίο τον ενέπλεξε ο πατέρας του και το οποίο ο ίδιος ασθμαίνων υιοθέτησε. Μέχρις εδώ, όμως. Γιατί στο τρίτο και τελευταίο μέρος, η κατά κάποιον τρόπο χαλαρή αφήγηση και παράθεση γίνεται δραματική, τραγική και ίσως μη αναμενόμενη. Ενώ αξίζει να αναφερθεί πως πέρα από τον πατέρα, ρόλο στο μυθιστόρημα έχουν η μητέρα, που πεθαίνει από καρκίνο και η οποία ξέρει την αλήθεια και δεν του το συγχωρεί ποτέ, η δικηγόρος αδελφή Ιωάννα, ο αδελφός Βασίλης, φυσικά χωρίς μεγάλη παρουσία η Σοφία, ο μπαρμπα-Ορέστης, ο Χρήστος, ο πατέρας του Χρήστου και οι σχέσεις του ήρωα με τη Μαργαρίτα αλλά και τη Δώρα. Φυσικά, ό,τι περιέγραψα είναι το ζουμί και όχι τόσο οι ρίζες, όσο και τα κλαδιά ενός δέντρου, που φύτεψε ο Μακριδάκης στη λογοτεχνία κάνοντάς μας για άλλη μια φορά συμμέτοχους στην προσφιλή του ενασχόληση, δηλαδή στην άπειρη αγάπη του για τη φύση, η οποία μας προσφέρει τους καρπούς της, προκειμένου και να τρεφόμαστε αλλά και να απολαμβάνουμε.

Και είναι οι λέξεις ανήμπορες να περιγράψουν τους μύθους του συγγραφέα Μακριδάκη, γιατί οι συγκεκριμένοι δεν έχουν ανάγκη καμίας διαμεσολάβησης, κανενός ενδιάμεσου, καμιάς κριτικής.

Θα ολοκληρώσω το κείμενο με κάποιες σκέψεις γύρω από τα τεχνικά χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος, όπως η ατμόσφαιρα, η οποία αληθινά μας καλύπτει συνολικά με την ευαισθησία και την ενσυναίσθηση με την οποία δομείται, καλώντας μας να συμμετάσχουμε σε μια περίεργη ιστορία, η οποία περιέχει τα πάντα με τρόπο το λιγότερο συναρπαστικό. Το ύφος, από ελαφρά κινούμενο στα δύο πρώτα μέρη, γίνεται καταπέλτης προς την έξοδο και την κάθαρση, θρηνητικό, λυπητερό και πάντα ανατρεπτικό. Η γλώσσα είναι απλή και κατανοητή, δεν βάζει ο Μακριδάκης τον αναγνώστη στη μέγγενη της επικοινωνίας, άλλα πράγματα θέλει να του περάσει, όπως η ηδονή του διαβάσματος και η ψυχαγωγία. Τέλος, η εκφορά για μια ακόμη φορά αποδεικνύει τη μεγάλη ικανότητα του πεζογράφου στη διείσδυση, στην εμβάθυνση, στην παρακολούθηση του εγώ των ηρώων του, οι οποίοι όσο τέλειοι και αν είναι, όσο ευάλωτοι και αν φαίνονται, η ουσία είναι πως είναι πιόνια σκακιστικά, τόσο στο μυαλό όσο και στα χέρια ενός συγγραφέα, ο οποίος πολλάκις και στις νουβέλες αλλά και στα σύντομα μυθιστορήματά του έγινε καθοδηγητής στον τομέα της ανατροπής για τους περισσότερους από τους συναδέλφους του, οι οποίοι δεν λέω ότι τον μιμούνται, σίγουρα όμως θέλουν να τον φτάσουν. Άρα, έχουμε ένα αριστοτεχνικά δομημένο έργο, μια αρχιτεκτονική κατασκευή, ένα ονειρώδες πεζό κείμενο γεμάτο δέντρα και φύση, ένα λογοτεχνικό απόσπασμα που μας θυμίζει ό,τι καλύτερο με το οποίο ήρθαμε σε επαφή και σήμερα αλλά και πριν, ένα αφήγημα που υπόσχεται σασπένς και το παραχωρεί χωρίς φειδώ, μια ιστορία που είναι ya makrikadis22 τόσο αληθινή όσο τα στοιχεία που ο συγγραφέας τοποθετεί στη βάση του, για εμάς που τον ξέρουμε προσωπικά, και τέλος μια δραματική έξοδος, προσαρμοσμένη ολικά σε ό,τι σημαίνει εκδίκηση, από την οποία πρέπει να πάρεις το αίμα σου πίσω, με ό,τι αυτό και αν συνεπάγεται.