Θοδωρής Γκόνης: «Το μαύρο φόρεμα του κόρακα»

Ο πολυτάλαντος δημιουργικός καλλιτέχνης Θοδωρής Γκόνης, στην πεζογραφική εκδοχή του και σε κάθε καινούργια εμφάνισή του, διαχειρίζεται ένα υλικό που προκαλεί ποικίλα συναισθήματα, τα οποία αρχίζουν από την απλή ταύτιση, με ήρωες κάθε άλλο παρά φανταχτερούς, και φτάνουν μέχρι την πλήρη αποδοχή για λόγους υπερβολικά λογοτεχνικούς, για λόγους πρωτίστως και τελειωτικώς ρεαλιστικούς. Ο Γκόνης, όντας μια ιδιαίτερη περίπτωση στα ελληνικά γράμματα –καθώς τίποτα απ’ ό,τι γράφεται δεν είναι αληθινό και παράλληλα όλα είναι πραγματικότητα, καθώς δουλεύει με όρους φαντασιακούς και παραμυθιακούς, τοποθετώντας τους όμως στον πυρήνα του ανθρώπινου υποσυνείδητου–, πετυχαίνει να διασπείρει, με τρομερή είναι αλήθεια προσπάθεια, μια περίλυπη ατμόσφαιρα, η οποία οφείλει να είναι προσαρμοσμένη στον μελαγχολικό τρόπο γραφής, σε μια καταθλιπτική τεχνική εκφοράς, προκειμένου η θλίψη που συνεπάγεται να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο, να έχει κυριολεκτικώς σημασία. Δουλεύοντας ο Γκόνης ολόκληρο το έργο του με αυτή τη λογική ασφαλώς και φυσικότατα απλώνει στο χαρτί μια προσωπική τάση νεφελώματος του συνολικού αποτελέσματος, μια μαύρη καταγραφή ερεθισμάτων, που έρχονται από την κοινότητα, που γεννιούνται στο κεφάλι του ή και τα δυο μαζί, και παράλληλα εξουδετερώνει κάθε δυσκολία που προφανώς και παράγεται, με τρόπο άκρως πειραματικό, όχι με την έννοια της απόπειρας αλλά με εκείνη της «επαγγελματικής έρευνας», η οποία και δεν γνωρίζει κανείς πού θα καταλήξει, τι θα βγάλει στο φως, τι το πείραμα θα αποδείξει. Άρα έχουμε για μια ακόμη φορά μπροστά μας ένα βιβλίο το οποίο δεν ενδείκνυται για αστεϊσμούς, σατιρικά προστάγματα ή χαλαρωτικά επίλοιπα, αλλά απεναντίας ένα έργο σοβαρό, βαθύ και υψηλό ταυτόχρονα, συγκινητικό, συγκλονιστικό και πάνω απ’ όλα ψυχαγωγικό με την αρχαία έννοια του όρου, δηλαδή ικανό να τροφοδοτήσει συμπεριφορές, οι οποίες και βοηθούν στην αγωγή της ψυχής, προκειμένου αυτή να γίνει καλύτερη.

Στην εν λόγω συλλογή διηγημάτων του Θοδωρή Γκόνη συμπεριλαμβάνονται επτά ιστορίες. Για πρώτη φορά στην πεζογραφική του καριέρα ο δημιουργός γράφει ένα διήγημα 41 σελίδων (βέβαια, υπάρχουν κάποιες ανάλογες ανάσες προκειμένου να μην κουράζει), το οποίο περιγράφει την καθημερινότητα ενός επαίτη, ενός ανέστιου, ενός άστεγου, ο οποίος με την κίνησή του φέρνει στην επιφάνεια τη ζωή της πόλης (η οποία δεν κατονομάζεται, όπως μας πληροφορεί ο αφηγητής, αλλά αμέσως μπορούμε να φανταστούμε ότι πρόκειται για τον γενέθλιο τόπο) όπως αυτή εξελίσσεται μέσα στον χρόνο. Τα υπόλοιπα έξι αφηγήματα μιλούν για τον θάνατο, τον έρωτα, τη φιλία, την επανάσταση, την ταφή και καθώς στριμώχνονται στις υπόλοιπες τριάντα σελίδες όλα μαζί, όντως μινιμαλιστικά, μας φέρνουν στον νου παλαιότερα πονήματα του συγγραφέα και μπορούν άνετα να αποτελέσουν μια ενότητα, ένα μικρό σπονδυλωτό μυθιστόρημα, τόσο δεμένα είναι μεταξύ τους. Για να κλείσει (το βιβλίο) με ένα υπερρεαλιστικό κομμάτι, το οποίο πράγματι φέρνει μια άκρα νοσταλγία για ό,τι χάθηκε και πρέπει να ξανασταθεί με καινούργια υλικά, τώρα που η αποτελεσματικότητα μας κρίνει. Άρα θα μπορούσε κανείς να χωρίσει το έργο σε δύο δυσανάλογα μεγέθη, εκείνο με τον μακρύ αφηγηματικό λόγο, που περιγράφει δίνοντας εικόνες, που τεμαχίζει τον μύθο, που προκαλεί συνεικόνες, και το άλλο όπου η πεζογραφία συναντά την ποίηση και παράγει πεζοποίηση, με έντονα δηλαδή σημάδια υπέρβασης, ακόμη και για τα πιο ασήμαντα (πολύ περισσότερο για τα σημαντικά) όχι μόνο γεγονότων, αισθημάτων, εμπειριών, καταστάσεων, αλλά –επιπλέον– ψυχολογικών εντάσεων, που σε ολόκληρη τη διάρκεια της ανάγνωσης κυριολεκτικώς επιμένουν.

Ο Γκόνης τόσο στον χώρο των γραμμάτων, όσο και σε εκείνους του θεάτρου και του τραγουδιού, αποτελεί την επιτομή του ήθους.

Έχω την εντύπωση πως ο πεζογράφος Θοδωρής Γκόνης, παρότι αποτελεί, όπως είπαμε, μια ιδιαίτερη περίπτωση για τα ελληνικά γράμματα, έχει επηρεαστεί πολύ από τις άλλες του ιδιότητες, που σχετίζονται με το θέατρο. Πράγματι, οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι θολοί. Οι πρωταγωνιστές του δεν φανερώνουν παρά ελάχιστα απ’ τις ατομικές τους παραμέτρους, οι ήρωές του ομοιάζουν πάραυτα με ό,τι το νεοελληνικό θέατρο της δεκαετίας του ’70 θεράπευσε, γενικώς λείπει το κραυγαλέο, το γκροτέσκο, το επιτηδευμένα τραγικό (αντίθετα, το τραγικό συνυπάρχει στις δρομολογημένες διαστάσεις του), τέλος, κάθε αφήγημα αποτελεί εν δυνάμει μια θεατρική διασκευή και παράσταση – τόσο εμφανή είναι τα στοιχεία αυτά παρά το γλωσσικό επιστέγασμα, που, όντως επαρκές, προσδίδει μια απλή και σύνθετη στάση παράλληλα, ως αντιστάθμισμα στον προφορικό λόγο. Ο Γκόνης βρίσκει κατάλληλο θέατρο καθώς ανατρέχει στον χώρο ακόμη και της αμιγούς πεζογραφίας, που έχει όμως ενδιαφέρον και αμεσότητα, και τα σκηνοθετεί όπως «σκηνοθετεί» και τα δικά του στη γραφή προσδίδοντάς τους έναν μανδύα μυστηρίου και έξαψης, που τόσο έχουμε ανάγκη στις αναγνωστικές μας επιλογές. Άρα –και εδώ βρισκόμαστε στο τρίτο συμπέρασμα, αναλύοντας τα πεζά ενός δημιουργού ο οποίος δεν διστάζει να σκιαγραφήσει, όπως κάνουν άλλοι μεγάλοι δημιουργοί, ακόμη και άλυτες για την ανθρωπότητα εξισώσεις– ο Γκόνης συνδυάζοντας δύο φίλιες τέχνες, δύο αλληλεξαρτώμενες σχέσεις, καταγράφει ασφαλώς και τοποθετεί το εγώ του ανάμεσά τους, περνά και από τη μία αλλά και από την άλλη και εν κατακλείδι φορτώνει τόσο το πεζογραφικό όσο και το θεατρικό του οπλοστάσιο σε μια ζυγαριά ακριβείας, ώστε να μη γέρνει από καμιά πλευρά, ώστε τίποτα να μην προδίδει την πραγματική του προτίμηση. Μια προτίμηση που μπορούμε αβίαστα να πούμε (παρά το ρίσκο της στοιχηματικής πράξης) πως βρίσκεται στη μεριά της πεζής έκφρασης.

Θοδωρής Γκόνης Θα κλείσω με κάποια πράγματα εντελώς προσωπικά –παρότι δεν το συνηθίζω– που αφορούν τον καλλιτέχνη Θοδωρή Γκόνη. Ο Γκόνης τόσο στον χώρο των γραμμάτων, όσο και σε εκείνους του θεάτρου και του τραγουδιού, αποτελεί την επιτομή του ήθους. Δεν έχω ακούσει (ακόμη και στον χώρο των συγγραφέων, όπου υπάρχει πάντα μια καλώς εννοούμενη αντιπαλότητα) κακό λόγο για εκείνον, δεν έχω συναντήσει μάλιστα ούτε καν αρνητική κριτική για τα βιβλία του. Αν κάποιος μου επισημάνει πως εδώ δεν κρίνονται άνθρωποι αλλά έργα, θα απαντήσω, χωρίς τίποτα άλλο στην πίσω μεριά του κεφαλιού μου, πως δεν έχω ακούσει κακό άνθρωπο να γράφει καλά βιβλία (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) και το αντίθετο, καλοί άνθρωποι να γράφουν κακά βιβλία (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων και πάλι). Όπως και να ’χει, η ηθική που εκπέμπει ο συγκεκριμένος δημιουργός, τόσο ως άτομο όσο και μέσα από τα άλλα θέματα με τα οποία ασχολείται, είναι τέτοια, που κυριολεκτικώς αξίζει τον κόπο να αναφερθεί. Άλλωστε, η δικαιοσύνη τόσο των ανθρώπων όσο και των θεών είναι αδιαπραγμάτευτη.