Μαρίλεια Γιαλούρη: «Ιπποκράτης»

Το ιστορικό μυθιστόρημα Ιπποκράτης της Μαρίλειας Γιαλούρη, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις 24γράμματα, είναι ένα βιβλίο που αναδεικνύει την πίστη, την προσήλωση και τον αγώνα προς την αλήθεια και τον ανθρωπισμό.

Ο χρόνος που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα είναι η εποχή του Θουκυδίδη, του Δημόκριτου, του Γοργία, των τραγικών και του Αριστοφάνη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, κι αυτή την εποχή συνηθίζαμε πάντα να τη βλέπουμε με σημείο αναφοράς ή επίκεντρο αυτές τις προσωπικότητες. Εδώ, ωστόσο, ενώ όλοι οι παραπάνω είναι παρόντες, αλλάζουμε οπτική και οδηγός μας γίνεται ένας επιστήμονας –στην περίπτωσή μας, ο πρώτος και διαπρεπέστερος του Δυτικού κόσμου–, ο αρχαίος γιατρός από την Κω: Ο Ιπποκράτης (Κως 460 π.Χ. – Λάρισα 377 π.Χ.). Γνωστά και άγνωστα για τον αναγνώστη πρόσωπα και τόποι, ιστορική αλήθεια και φαντασία, αφήγηση και διάλογος, επιστημονικές θεωρίες και ανθρώπινα συναισθήματα, συνθέτουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναδύεται η μορφή, η προσωπικότητα, η ζωή και η δράση του Ιπποκράτη.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη που έχουν τοπικό προσδιορισμό, αλλά αντιστοιχούν σε φάσεις της εξέλιξης της προσωπικότητας και της θεωρίας του Ιπποκράτη.

Το πρώτο μέρος (Κως) ξεκινά με φόντο την ιατρική σχολή της Κω. Μπροστά στα μάτια μας ζωντανεύει η καθημερινότητα των αρχαίων γιατρών, το ιατρείο του Ιπποκράτη, η μάχη με τη μαγοθεραπευτική ιατρική, ο αγώνας απέναντι σε δύσκολες παθήσεις, οι βολές που δέχεται η τέχνη του γιατρού. Πληροφορίες από τα ιπποκρατικά κείμενα διαπλέκονται φυσικά με τα συναισθήματα, τις ιδέες, την ηθική του ιπποκρατικού γιατρού, δημιουργούν έναν δίαυλο επικοινωνίας με τον άγνωστο, για τον σύγχρονο αναγνώστη, κόσμο της αρχαίας ιατρικής και χτίζουν τη βάση της ιστορίας που θα οδηγήσει στην εξέλιξη της πλοκής.

Ο μεγάλος λοιμός στην περσική αυτοκρατορία και η άρνηση του Ιπποκράτη να συνδράμει στο αίτημα για βοήθεια, αρνούμενος να συμφιλιωθεί με το ανελεύθερο πνεύμα των Περσών, είναι η αφορμή για να εγκαταλείψει ο Κώος γιατρός τη γενέτειρά του και να ξεκινήσει τα ταξίδια. Οπότε μεταβαίνουμε ομαλά στο δεύτερο μέρος του έργου (Ταξίδια), όπου κατά την περιδιάβαση των αρχαίων τόπων, του Πειραιά, των Μεγάρων, των Δελφών, της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, της Θράκης, της Θάσου, γινόμαστε συνοδοιπόροι του Ιπποκράτη στους αρχαίους δρόμους και στην εξέλιξη της θεωρίας του. Κάθε τόπος προσθέτει έναν λίθο στο οικοδόμημα. Το «δελφικό» φως, όμως, είναι αποκαλυπτικό για τη συγκρότηση της θεωρίας του. Οι έριδες στη μακεδονική αυλή δείχνουν τα όρια της δράσης που πρέπει να αναλαμβάνει ο γιατρός. Στις θρακικές ακτές ο Ιπποκράτης συναντά τον εξόριστο Θουκυδίδη και αναδεικνύεται ο πόθος τους να προσδιορίσουν και να θεραπεύσουν την παθολογία, ο πρώτος της σωματικής και ο δεύτερος της πολιτικής μας φύσης. Από τα ανθρώπινα περνάμε στον Άνθρωπο ως διαχρονική αυταξία.

Ακολουθεί το τρίτο μέρος (Λάρισα). Εκεί πια η θεωρία και η πρακτική του Ιπποκράτη παγιώνεται και επαληθεύεται. Πιο ώριμη πια, έχει έρθει ο καιρός να ποτιστεί από τη φιλοσοφία. Η συγγραφέας εγκαινιάζει τον διάλογο του Ιπποκράτη με μεγάλα πνεύματα της εποχής όπως τον Γοργία, τον Δημόκριτο και τον Ισοκράτη. Οι φανταστικοί αυτοί λόγοι είναι συμβατοί με το ύφος και τις ιδέες των μεγάλων στοχαστών και δείχνουν την εξοικείωση της συγγραφέως με τα κείμενα της κλασικής γραμματείας. Κορύφωση αποτελεί η συνάντηση με τον Πλάτωνα.

Από τα ανθρώπινα περνάμε στον Άνθρωπο ως διαχρονική αυταξία.

Τα τρία μέρη ακολουθούν μια ανιούσα πορεία με βασικό εργαλείο που κάθε φορά ο Ιπποκράτης εμπιστεύεται για να προωθήσει την ιατρική: Ρητορική – πειραματική μέθοδος – φιλοσοφία.

Προς το τέλος του βιβλίου (σ. 465) διαβάζουμε: «ο Ασκληπιός […] του είχε φυλαγμένο το κάθισμα του Θρύλου, αυτής της σκοτεινής φιγούρας που συνοδεύεται από την αι¬ώνια λάμψη της δόξας και εξηγεί πώς τόσο μεγάλη φήμη μπορεί να συνοδεύεται από τόσο λίγη γνώση για την πραγματική ζωή αυτών των προσώπων… που μοίρα τους είναι […] να συνεχίζουν την αιώνια ζωή τους μέσα στο σκοτάδι της φωτεινής τους ύπαρξης». Και πράγματι, ο Ιπποκράτης είναι ένα τέτοιο πρόσωπο, γιατί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα όλοι αναφέρονται στον Ιπποκράτη ως αυτονόητα γνωστή προσωπικότητα και του αποδίδουν 60 ιατρικά έργα. Μάλιστα, μέχρι τον Μεσαίωνα αυτά ήταν τα κύρια εγχειρίδια των γιατρών. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, πολλοί τον επικαλούνται σε θέματα ιατρικής, διαιτητικής, φαρμακολογίας και φυσικού τρόπου ζωής, και τιμής ένεκεν οι γιατροί δίνουν τον Όρκο του Ιπποκράτη. Πόσο καλά όμως ξέρουμε τον Ιπποκράτη; Μετά το τέλος της ανάγνωσης, ωστόσο, ξέρουμε ήδη πάρα πολλά, έχει γίνει οικείος και γνώριμος, ο ίδιος αλλά και η αρχαία ιπποκρατική ιατρική.

Το βιβλίο, λοιπόν, είναι πηγή γνωριμίας με τον Ιπποκράτη, γνώσης της ιπποκρατικής ιατρικής αλλά και όλων των διανοητικών τάσεων και ιδεών του 5ου και 4ου αι. π.Χ., χωρίς ωστόσο να χάνεται η ροή, η γλαφυρότητα και η απλότητα της παρουσίασής τους. Ζωντανή είναι η απεικόνιση των τόπων, ενώ πολλά νοήματα αναδεικνύονται με τη χρήση αντιθέσεων και σε αρκετά σημεία δεν λείπει το χιούμορ. Το βιβλίο έχει λογοτεχνική αξία. Πραγματικότητα και φαντασία, ιστορική αλήθεια και δημιουργική ανασύνθεση του παρελθόντος σπάζουν τον κώδικα που κρατά σκιώδη τη μορφή, την προσωπικότητα, τη ζωή και τη δράση του ομώνυμου προς τον τίτλο προσώπου και το εντάσσουν στο γεωγραφικό, ιστορικό, κοινωνικό και διανοητικό του περιβάλλον.

Ενδιαφέρον έχουν αρκετά σημεία που καταλήγουν συνοπτικά σε συμπεράσματα για την επιστήμη, την πολιτική, τη ζωή και συνδέουν το μακρινό παρελθόν με το σήμερα:

Στην ιατρική δεν πρέπει απλώς να αφιερώσεις μια ζωή, πρέπει να αφιερώσεις τη ζωή. (σ. 342)

Η δημοκρα¬τία ήθελε τον μέσο πολίτη ψηλά, αλλά δεν ξεχνούσε ποτέ ότι απευθυνόταν στον μέσο πολίτη και ότι υπήρ¬χε εξαιτίας και χάριν αυτού. (σ. 428)

Είχε αρχίσει να συμβαίνει στον Ιπποκράτη αυτό που συμβαίνει συ¬χνά σε μερικούς ανθρώπους που έζησαν μια ζωή γε¬μάτη εμπειρίες, γνώση και έργο, όταν φτάνουν στο γήρας. Ακριβώς επειδή η ζωή τους είχε νόημα και δεν νιώθουν ότι πήγε χαμένη, με το πέρασμα των ετών το ενδεχόμενο του επικείμενου θανάτου δεν γεννά την απελπισία για την επισφράγιση της ματαιότητας της ύπαρξης, η οποία αδρανοποιεί τον άνθρωπο και τον οδηγεί σε τελική παραίτηση από τη ζωή, αλλά δημι¬ουργεί την εγρήγορση να προλάβουν να ζήσουν ό,τι μπορούν περισσότερο, ακόμη κι αν αυτό τους φέρει γρηγορότερα προς τον θάνατο. (σ. 431)

ma gialouri Για κατακλείδα η διάσημη φράση του Ιπποκράτη: «Η ζωή είναι μικρή, αλλά η τέχνη μακρά».