Παναγιώτης Σερ. Χανός: «Ερωτευμένος Καίσαρ»

Οφείλω να ομολογήσω ότι τέσσερις-πέντε μέρες αυτού του καλοκαιριού μου τις πέρασα πολύ όμορφα, χάρις στον συγγραφέα του βιβλίου Ερωτευμένος Καίσαρ, Παναγιώτη Σεραφείμ Χανό. Απήλαυσα το βιβλίο του, που κυριολεκτικά με συνήρπασε, όχι μονάχα για το τεκμηριωμένο ιστορικό του κομμάτι, αλλά και για το λογοτεχνικό του ύφος.

Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό διαμάντι με απίστευτες περιγραφές του πολεμικού κλίματος της εποχής, των πολεμικών μέσων των εμπλεκομένων, των προσώπων και των στολών τους. Διαβάζοντας το βιβλίο ζεις μαζί με τους ήρωές του αυτή την εποχή, γίνεσαι κομμάτι του μυθιστορήματος. Έχεις την αίσθηση πως με τον Ερωτευμένο Καίσαρα, το καμάρι της βυζαντινής αρμάδας, που θα μεταφέρει στο νησί της Χίου την παλλακίδα του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, με τον διάδοχό του στα σπλάχνα της, πως ταξιδεύεις κι εσύ, ο αναγνώστης του βιβλίου.

Είναι τόσο ζωντανές οι περιγραφές του πολεμικού αυτού, μείζονα δρόμωνα, που ταξιδεύει με τα αμπάρια του γεμάτα με το περίφημο «υγρόν πυρ» των Βυζαντινών, με τα γιγάντια σιφώνια στην πλώρη και στην πρύμνη για την εκτόξευση του φονικού υγρού, με τα ξυλόκαστρα και τις τοξοβολίστρες του, που γίνεσαι κι εσύ ένα με το πλήρωμά του. Κι όταν αργότερα «το καλλίμορφο πολεμικό πλοίο» εμπλέκεται σε ναυμαχία με τις τουρκικές γαλέρες, οι λεπτομερείς, ρεαλιστικές περιγραφές της σύγκρουσης σου κόβουν την ανάσα. Σου δίνουν την εικόνα ενός απόρθητου φρουρίου, που μέσα στο χιόνι και την αντάρα «μοιάζει με λεοπάρδαλη του χιονιού, έναν μοναχικό αίλουρο περικυκλωμένο από αγέλη αφρικανικών μαστόδοντων». Ένα θαλάσσιο αρπακτικό που δεν σκιάζεται τον εχθρό, παρά μονάχα τα στοιχεία της φύσης, θύμα των οποίων και πέφτει, όταν εντέλει παρά τον αρχικό του θρίαμβο παρασύρεται στον σκόπελο, ξοργιάζεται στο νησάκι της Θερμής, απ’ όπου αρχίζει η ιστορία και η μεταφορά της πλέον σε ένα άλλο επίπεδο χρόνου.

Σε ένα έτος όχι μακρινό, αλλά δύο χρόνια μετά το σήμερα, στο 2023. Ένα βελούδινο εφεύρημα του συγγραφέα, που μεταθέτει τον παρόντα χρόνο στο πολύ κοντινό μέλλον. Ένα τουρκικό δουλεμπορικό, με παστωμένους εκατοντάδες άμοιρους πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες, καταλήγει στον πάτο της θάλασσας και, στην προσπάθειά του να τους διασώσει, ο ήρωας του βιβλίου, Κωνσταντίνος Λόγκος, ανακαλύπτει τον ναυαγισμένο Ερωτευμένο Καίσαρα. Τον βασιλικό δρόμωνα με το πολύτιμο φορτίο του, που πριν από μισή χιλιετία περίπου είχε ξεκινήσει ένα ταξίδι του από την Πόλη και τσακίστηκε στα βράχια της νησίδας Θερμής, ένα ναυτικό μίλι από τις ακτές της Λέσβου.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο αναδύεται και η σπάνια ιδιαιτερότητα του μυθιστορήματος, αποκαλύπτονται τα χρονικά επίπεδα όπου κινούνται οι ήρωές του και ξεδιπλώνεται η ευρηματικότητα του συγγραφέα. Ένα μακάβριο εύρημα του μακελειού που προηγήθηκε και ένα αρχαίο σεντούκι, που ανακαλύπτεται στους εσωτερικούς χώρους του τσακισμένου καραβιού, δίνουν λαβή για επιστημονικές εικασίες που αποδεικνύονται κομμάτια της ιστορικής πραγματικότητας.

Το αυτοκρατορικό Μονόγραμμα των Παλαιολόγων, με το σύμβολο των εξκουβιτόρων, των μαχητών του Τάγματος των Δράκων, φρουρών των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων, πυροδοτεί μια ιστορική πλοκή, στην οποία αναβιώνει η ιστορία του κόσμου, της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της ίδιας της Μόριας. Μέσα από τα πυργόσπιτα και τους υπόγειους λαβύρινθους, που ξεκινούν από τα παλιά ορυχεία του μαρμάρου και διακλαδίζονται σε όλη την περιοχή, κάτω από τον οικισμό του χωριού, τον συνοικισμό της Αχλιάς, τις νεκροπόλεις και το οροπέδιο της Ουτζάς, ξετυλίγεται το νήμα ενός ανομολόγητου, ενός πραγματικά επικίνδυνου μυστικού. Οι κρυφές καταπακτές με τις υποχθόνιες κατακόμβες, σε όλα τα μεσαιωνικά πυργόσπιτα της Μόριας, που οριοθετούν τη νοερή οχυρωματική ζώνη της περιοχής και καταλήγουν στον Πύργο της Βασίλισσας, μέσα στο κάστρο της Μυτιλήνης (όλα υπαρκτά μνημεία της περιοχής), αναβιώνουν τον θρύλο όπου τις νύχτες με ολόγιομο φεγγάρι, κάποιοι αντιλαμβάνονται τους σιδηρόφρακτους ιππότες με τις περικεφαλαίες, τις πανοπλίες και τα σπαθιά τους να περιπολούν σαν φαντάσματα στα ερειπωμένα κτίσματα.

Κι όταν αργότερα «το καλλίμορφο πολεμικό πλοίο» εμπλέκεται σε ναυμαχία με τις τουρκικές γαλέρες, οι λεπτομερείς, ρεαλιστικές περιγραφές της σύγκρουσης σου κόβουν την ανάσα.

Στον βαθύ πυρήνα της μυθιστορίας ο συγγραφέας επιχειρεί να δώσει μια διαφορετική απάντηση στο ιστορικό ερώτημα που πλανάται στο μυαλό, στην καρδιά και στα χείλια όλων μας, για την κατάληξη του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Διαγράφει το μεταφυσικό στοιχείο και σκιαγραφεί με ανθρώπινο, αλλά απολύτως ρεαλιστικό τρόπο τη φιγούρα του ιδανικού ήρωα που ενέπνευσε τον θρύλο του μαρμαρωμένου βασιλιά, ο οποίος εξακολουθεί να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, σαν ένα συλλογικό όνειρο, σαν μια πανεθνική ελπίδα.

Ο Παναγιώτης Χανός, καταφέρνοντας να παράγει πολύ δυνατά συναισθήματα, αλλά και χιούμορ, διαβαίνει με άνεση και ψυχραιμία τον Ρουβίκωνα της μυθιστορίας, δεν παρασύρεται από το λαϊκό παραλήρημα, αντιθέτως χειρίζεται με μαεστρία και αντικειμενικότητα το θέμα αφήνοντας να δώσουν την απάντηση τα γραπτά των ιστορικών και των πηγών που παραθέτει.

Οι ήρωές του, όλοι τους ή σχεδόν όλοι τους, διατηρούν τα ονόματα των πλησιέστερων ανθρώπων του τελευταίου Αυτοκράτορα του Βυζαντίου και αποτελούν μέλη του Τάγματος των Δράκων, των εξκουβιτόρων, προστατών και φυλάκων των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Μιας μυστικής οργάνωσης ορθοδόξων ιπποτών των Βαλκανίων, της Κεντρικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, που είχε σκοπό να διαφυλάξει την Ορθοδοξία και τον Χριστιανισμό. Υπερασπίζονται μέχρι θανάτου το βασιλικό σεντούκι με τα ιστορικά του κειμήλια, σε έναν θανατερό πόλεμο που ξεσπά στις κατακόμβες και τους λαβυρίνθους κάτω από τη Μόρια, μεταξύ των ιπποτών του Δράκου και των μυστικών υπηρεσιών της τουρκικής ΜΙΤ, με εκατέρωθεν ανθρώπινες απώλειες.

Ωστόσο κι εδώ με αφορμή τα ονόματα, ο Παναγιώτης Χανός χρησιμοποιεί ακόμη ένα τέχνασμα, «μια αθώα πλεκτάνη», όπως εξηγεί στον πρόλογο του βιβλίου του, «προσδοκώντας στην επιείκεια και στη συναίνεση του αναγνώστη»: αναγραμμάτισε τα ονόματα των ηρώων, κάνοντας πρωταγωνιστές του –ενίοτε αλλάζοντάς τους και φύλο– τους πρωτεργάτες του πνευματικού κινήματος της «Λεσβιακής Άνοιξης» λόγιους, εικαστικούς δημιουργούς και συγγραφείς (Στράτη Μυριβήλη, Θείελπι Λευκία, Ηλία Βενέζη, Χρύσανθο Μολίνο, Αντώνη Πρωτοπάτση, Στρατή Βαρελτζίδη, Στρατή Παρασκευαΐδη, Παναγιώτη Νικηταψάλτη, Στρατή Ιωσηφέλλη, Παναγιώτη Κεφάλα, Δημητρό Παγίδα, Κώστα Κόντο και Τάκη Κόντο, Ασημάκη Πανσέληνο, Κώστα Μάκιστο κ.ά.) φανερώνοντας έτσι τον τεράστιο πνευματικό πλούτο που διαθέτει το ακριτικό μας νησί.

pa s xanos Στο δραματικό, επικό φινάλε, όπου κορυφώνεται η ένταση των συναισθημάτων, ο συγγραφέας εγείρει ένα σουρεαλιστικό ερώτημα χρησιμοποιώντας το όνειρο, το στοιχείο του τυχαίου και έναν απόλυτο αυτοματισμό, με στόχο να εκφράσει την καθαρή σκέψη, απαλλαγμένη από όλους τους περιορισμούς που επιβάλλει η λογική και οι ηθικές ή κοινωνικές προκαταλήψεις. Ένα ερώτημα που είναι το κορυφαίο από τα πολλά εφευρήματά του σε αυτό το συναρπαστικό και γεμάτο ανατροπές ιστορικό μυθιστόρημα: αν οι ήρωες του βιβλίου του αποτελούν τους συνεχιστές, τους διαδόχους του Κωνσταντίνου ΙΑ’ Δραγάτση Παλαιολόγου. Ένα ερώτημα που εντέλει ίσως δεν έχει απάντηση, ίσως γιατί δεν είναι ένας, αλλά πολλοί, χιλιάδες Κωνσταντήδες που εγείρονται μέσα από το ανώνυμο πλήθος, από το αθώο κοπάδι, που ξεσηκώνονται όταν η Ιστορία το απαιτήσει, όταν χρειαστεί, για να υπερασπιστούν την πατρίδα, τη δημοκρατία και το πατρογονικό τους παρελθόν. Οι ιππότες της Μόριας, της Λέσβου, της Ελλάδας, της Ειρήνης, του Δικαίου και ολόκληρου του κόσμου!