Κωνσταντίνος Μούσσας: «Μεσοτοιχίες»
Ήδη από τον τίτλο διαγιγνώσκεται η εξωστρεφής αναλυτικότητα. Η παρατηρητικότητα είναι εξ ορισμού αυτοβελτιωτική, αφού δεν υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ κοινωνικού και ιδιωτικού, δεδομένου ότι όλοι λειτουργούμε άθελά μας ως ανακλαστικά (κι ενίοτε παραμορφωτικά) κάτοπτρα των άλλων. Η λογοτεχνία λειτουργεί σαν πολύπλοκο σύστημα παράλληλων καθρεφτών με άπειρα είδωλα και ιριδίζοντα μετεικάσματα, όπως στα παλαιά παραδοσιακά κουρεία τής Ανατολής. Δεν αναζητούμε την αλήθεια, αλλά τη μαγεία στην τέχνη, όπως αποφαίνεται ο Τενεσί Ουίλιαμς διά στόματος Μπλανς Ντιμπουά στο Λεωφορείον ο Πόθος – σε αυτόν τον Τενεσί παραπέμπει άραγε ο Κωνσταντίνος Μούσσας στο πρώτο του διήγημα, που καταθέτει σε αυτή την ευσύνοπτη και περιεκτική συλλογή; Ίδωμεν. Κι ανακαλύψωμεν. Ναι, και στον Γυάλινο κόσμο παραπέμπει αυτό το αποθησαυρισμένο διακείμενο.
Ο ιατροφιλόσοφος Κωνσταντίνος Μούσσας είναι μια ιδιαίτερα ποιητική, ευγενική φωνή στα πολύπαθα ελληνικά γράμματα. Από τους ελαχίστους εκείνους που δεν διαγκωνίζονται, αλλά διαγωνίζονται και δεν επιχειρούν να μειώσουν τους άλλους, αλλά να αυτοβελτιωθούν και να αποδώσουν στην παραζαλισμένη κοινωνία μας ένα λιγότερο χαοτικό πρότυπο πολιτικής αγωγής.
Με έξι ποιητικές συλλογές στο ενεργητικό του, έξι μεταφράσεις Ιταλών ποιητών και διηγηματογράφων, έρχεται τώρα σε αυτή την κομψή συλλογή διηγημάτων, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος, να υπηρετήσει αυτό που λέμε «μικρή φόρμα» και το οποίο ανθεί ιδιαίτερα την τρέχουσα δεκαετία για σαφείς κοινωνικοπολιτικούς λόγους: η πολύμηνη καραντίνα, που διαδέχτηκε την πολυετή οικονομική κρίση, μείωσε την κινητικότητα ατόμων και ομάδων επιφέροντας αφενός μία ομφαλοσκοπική εσωστρέφεια, αφετέρου μια εξωστρεφή προοπτική παρατηρητικότητα. Οι κεντρομόλες δυνάμεις εξισορροπούνται από τις αντίστοιχες φυγόκεντρές τους, αφού το ενεργειακό ισοζύγιο παραμένει κατά το μάλλον ή ήττον σταθερό, σύμφωνα με τα θερμοδυναμικά αξιώματα. Η μόνη υπέρβαση σε αυτόν τον διαπιστωμένο και εξακριβωμένο από τη Στατιστική κανόνα εναπόκειται στις εξαιρετικές εκείνες πνευματικές προσωπικότητες, των οποίων η υπερβατική δράση και οι ανιδιοτελείς επιλογές εξασφαλίζουν εκείνη την απαραίτητη αρνητική εντροπία που μειώνει την επαπειλούμενη χαοτική διόγκωση κάθε οργανωμένου κλειστού συστήματος κι επαναφέρει κρυσταλλικές νησίδες μαθηματικής αρμονίας σε ένα διάλυμα όπου επιπλέουν σκουπίδια και διαμάντια αδιακρίτως.
Οι ιατροί γενικώς γίνονται καλοί πεζογράφοι, δεδομένου ότι η διαγνωστική προϋποθέτει οξυμμένη παρατηρητικότητα και η άσκηση του κοινωφελούς λειτουργήματός τους εξασκεί αυτόχρημα τις όποιες διορατικές τους ικανότητες. Με κορυφαίο τον πολυγραφότατο διηγηματογράφο Άντον Τσέχοφ και φτάνοντας, αν θέλουμε να μιλήσουμε για τη σημερινή πραγματικότητα στη χώρα μας, μέχρι τον σύγχρονο διακεκριμένο πεζογράφο και θεατρικό συγγραφέα Χρήστο Ναούμ, υπάρχει, παρατηρείται και κινείται μία πλειάδα ικανότατων ιατρών-λογοτεχνών, που καλύπτουν όλο το φάσμα της κοινωνικής δημιουργικότητας, προς όφελος πάντα της Συλλογικής Συνειδητότητας.
Περνώντας από το γενικό στο ειδικό, εννέα κομψοτεχνήματα συμπυκνωμένης λογοτεχνικότητας στεγάζει αυτός ο τόμος, καμάρι και αποτέλεσμα εργαστηριακής καταπόνησης ενός σεμνού ανθρώπου, ενός περιεκτικού λογοτέχνη, από τους λίγους που ξεχωρίζουν στον βασανισμένο μεταβατικό καιρό μας. Επιλέγω δύο: το πρώτο με τίτλο «Τενεσί των Αμπελοκήπων» και το έβδομο με τίτλο «Όνειρο».
Δείγματα γραφής και από τα δύο, αυτά τα χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
Διάβαζε, αλλά τα νοήματα, τα ονόματα και οι εικόνες, σκοτεινές και σιωπηλές, στέκονταν σε απόσταση απέναντί του. Καταλάβαινε, αλλά δεν κατανοούσε. Κάθε τόσο σταματούσε για μια γουλιά ζεστής πια μπίρας και μια κλεφτή ματιά στο κινητό του. Περνούσε γρήγορα, σχεδόν ενοχικά, το δάχτυλο πάνω από τη γυαλιστερή οθόνη. Γιατί άραγε κάθε τόσο επαναλάμβανε την ίδια κίνηση; Τι περίμενε; Έμοιασε και σ’ αυτό στη μάνα του, που συχνά έτρεχε να ανοίξει το γραμματοκιβώτιο και σχεδόν αμέσως το έκλεινε απογοητευμένη. Ούτε σήμερα γράμμα. Ούτε τώρα εκείνη η πολυπόθητη απάντηση στον γαλάζιο φάκελο. (σελ. 16)
Η δημιουργία σασπένς είναι αριστουργηματική.
Ας προσέξουμε τέσσερις τουλάχιστον αφηγηματικές δεξιότητες: σωματικότητα, ψυχοσωματική σύνδεση, ανέλιξη της πλοκής, λεπτομερής παρατήρηση. Η δημιουργία σασπένς είναι αριστουργηματική.
Και περνάμε στο επόμενο απόσπασμα:
Δεν έβλεπε λοιπόν όνειρα. Εκτός ίσως από μία φορά, αν και δεν ήταν τόσο βέβαιη ότι επρόκειτο για όνειρο. Όμως τι άλλο θα μπορούσε να είναι; Δεν πίστευε σε φαντάσματα, στη μετέπειτα ζωή, και μάλιστα την υποτίθεται αληθινή, σε σκιές φερμένες από το υπερπέραν. Πίστευε στη ζωντανή, ζεστή σάρκα, κι αυτή τής ήταν αρκετή. Όμως εκείνο το όνειρο ήταν τόσο ανατριχιαστικά αληθινό! Ίσως ήταν από εκείνα τα σπάνια «συνειδητά όνειρα», όπως της εξήγησε την επόμενη μέρα καθησυχαστικά η κόρη της, που είχε ειδικευτεί στην ψυχανάλυση. Ίσως και όχι. Μπορεί να ήταν μια μοναδική αντανάκλαση της πραγματικότητας και η μέχρι τότε ζωή της να ήταν ένα όνειρο που έμεινε στη μέση. Περπατούσαν λέει πιασμένοι χέρι χέρι πάνω σε μια κατακόκκινη θάλασσα από καμέο, πορφύρα και κοράλλια, ανάμεσα σε γιγάντιους αστερίες και κέρινα φοινικόδενδρα. Βάδιζαν για ώρες και ο ήλιος παρέμενε επίμονα στη θέση του, καταμεσής του ανοιχτού ουρανού, που ήταν διάφανος σαν κρύσταλλο, ένας τεράστιος θόλος, που μέσα του έβλεπαν καθαρά τ’ αστέρια, τα νεφελώματα, τους γαλαξίες, όπως στροβιλίζονταν πάνω από ένα κυκλαδίτικο ξωκλήσι στο κέντρο της θάλασσας. Η θάλασσα… Ποτέ δεν την ταξίδεψε, σε κανέναν προορισμό, σε κανένα λιμάνι τυχερό. Όλα της τα ταξίδια ήταν του αποχωρισμού. Γύρισε να δει το πρόσωπό του, και ήταν διάφανο κι αυτό σαν τον ουρανό, με δύο γυαλιστερά μάτια, αστερισμούς σβησμένους εδώ και χιλιάδες χρόνια κι ένα κέρμα ανάμεσα στα δόντια… (σελ. 87)
Ας επισημάνουμε τη λογοτεχνικότητα στον πεποικιλμένο λόγο, στη σοφά επιλεγμένη εικονοπλασία, στη δραματική οικονομία και στον συμφυρμό ιδεών κι αισθημάτων με έναν τόπο ισορροπημένο ανάμεσα στη λαϊκότητα και στον διανοουμενισμό. Ο καλός λογοτέχνης Κωνσταντίνος Μούσσας δεν πέφτει στις ίδιες παγίδες με άλλους και άλλες ομοτέχνους του: δεν παπαγαλίζει κακοχωνεμένες θεωρίες, παλιοκαιρισμένες, πολυκαιρισμένες και εξαντλημένες έναν αιώνα πριν, δεν αφορίζει, δεν δογματίζει, δεν αποφαίνεται. Επιμένει όμως στη ρασιοναλιστική τακτοποίηση των δεδομένων, στον επιστημονισμό που δεν είναι στυγνός, αλλά αισθηματικός, στον ορθολογισμό που δεν προϋποθέτει κάποιο κλειστό σύστημα ορθοφροσύνης. Ήδη από το μότο που επιλέγει διαφαίνεται η πνευματική του στάση και η συγγραφική του στόχευση:
Όταν η απάντηση δεν μπορεί να εκφραστεί,
ούτε το ερώτημα μπορεί.
Ο γρίφος δεν υπάρχει.
Εάν μια ερώτηση μπορεί να τεθεί,
μπορεί επίσης να απαντηθεί.
Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus
Παρ’ όλην όμως αυτή τη νοησιαρχική προσέγγιση του λογοτεχνικού, ένας διάχυτος μυστικισμός υφέρπει στον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα του ποιητικού τούτου κειμένου, που του χαρίζει μια απολαυστική αναγνωσιμότητα. Η αισθητική 
ηδονή είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη, προαπαιτούμενη κάθε λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Πρόσφατα, αναγκάστηκα να πετάξω στην ανακύκλωση το «μικρό» (από κάθε άποψη, από όλες τις απόψεις), ολίγιστο πόνημα μιας συμπλεγματικής επαρχιώτισσας «σπουδαγμένης στο Παρίσι» (έτσι, γενικά και αόριστα), γιατί ταλαιπωρούσε την ψυχανάλυση αφαιρώντας της όση αξιοπιστία της έχει απομείνει. Ας καταλάβουμε μια και καλή πως η αφήγηση δεν είναι απλή, τυχαία και ανεπεξέργαστη εξιστόρηση τυχαίων πραγματικών ή φανταστικών γεγονότων, αλλά προϋποθέτει: γνώση, τεχνική, μεράκι, πάμπολλες δοκιμές, πλούσια εξοπλισμένο εργαστήριο, πλήρη κατοχή των εκφραστικών μέσων και… βουτιά στη μακρά παράδοση των μεγάλων παραμυθάδων Ανατολής και Δύσης.
Ακριβώς αυτά τα στοιχεία διαθέτει ο ιατρός και ποιητής Κωνσταντίνος Μούσσας. Η φωνή του ξεχωρίζει και απευθύνεται σε γνήσιους ανθρώπους, εραστές της αλήθειας.
Μεσοτοιχίες
Κωνσταντίνος Μούσσας
Κέδρος
120 σελ.
ISBN 978-960-04-5162-7
Τιμή €11,00
