Σώτη Τριανταφύλλου: «Σικελικό ειδύλλιο»

«Το απομεσήμερο που πυροβόλησαν τον Λούκα Ντε Ματέις στον επαρχιακό δρόμο για την Πιανούρα Γκράντε, περνούσε απ’ το τρίστρατο ο Τονίνο, μαζί με το γαϊδουράκι του». Έτσι αρχίζει το πρόσφατο μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου Σικελικό ειδύλλιο, που τοποθετείται στη Σικελία. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ειδύλλιο, είναι απλώς το χρονικό της συνάντησης δύο ανθρώπων σε μια μικρή πόλη της Σικελίας στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Αυτοί οι δύο είναι οι αφηγητές των γεγονότων που συμβαίνουν, της δικής τους ζωής και της ζωής των άλλων.

Η νεαρή Κοντσέτα Βιτάλε, καθαρίστρια του αστυνομικού τμήματος, είναι εκείνη που μας πληροφορεί για τη δολοφονία του αστυνομικού και διώκτη της μαφίας, του Λούκα ντε Ματέις. Μαζί με αυτόν δολοφονείται και ο Τονίνο –όχι όμως και το γαϊδουράκι του–, ενώ λίγες ώρες νωρίτερα δολοφονήθηκε ο κομμουνιστής συνδικαλιστής Λαουρίνο, ο οποίος ζούσε στο Παλέρμο. Οι δολοφονίες έγιναν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα του 1957, στις 21 Απριλίου.

Σε αυτή την πρώτη της αφήγηση –θα ακολουθήσουν κι άλλες, που προηγούνται των αφηγήσεων του Λούκα Ντε Ματέις–, μαθαίνουμε ένα σωρό πράγματα για τη Σικελία και τους κατοίκους της, για την ιστορία και τα ήθη των κατοίκων. Π.χ. πως σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Ιταλούς, πλην εξαιρέσεων, οι Σικελοί μιλούν χαμηλόφωνα επειδή είναι «καχύποπτοι και ύποπτοι». Επίσης, πως ο θείος της ο Βίτο ήταν και παραμένει μεγάλος θαυμαστής του Μουσολίνι, πως όταν η μαφία δολοφονεί δημοσιογράφους, οι άνθρωποι φοβούνται να τους κλάψουν, επειδή «όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα τον τρώνε οι κότες».

Με τη σειρά του ο αστυνομικός που μιλάει σ’ ένα μπομπινόφωνο λέει πως αυτό το μηχάνημα θα βοηθήσει στη συλλογή αποδείξεων κατά της μαφίας. Ένα από τα πρώτα ερωτήματά του είναι το ακόλουθο: «Είχε η μαφία σχέσεις με τη Χριστιανοδημοκρατία;» Κι αμέσως μετά η Κοντσέτα σημειώνει: «…πολλοί πιστεύουν ότι η μαφία βρίσκεται παντού και πουθενά, σαν το Θεό· κι ότι, όπως ο Θεός, βασίζεται στην πίστη».

Το μυθιστόρημα θα μπορούσε να είναι αστυνομικό, όπως λ.χ. Η μέρα της κουκουβάγιας του Λεονάρντο Σάσα, το οποίο αρχίζει με τη δολοφονία στη Σικελία ενός εργολάβου από τη μαφία κι ο αστυνομικός που αναλαμβάνει την έρευνα τα βρίσκει σκούρα, ξέροντας πως ίσως φάει το κεφάλι του. Η Σώτη Τριανταφύλλου όμως δεν θέλει να γράψει αστυνομικό –ο ήρωάς της σκέφτεται να παρατήσει την αστυνομία και να γράψει αστυνομικά μυθιστορήματα–, μολονότι έχει ασχοληθεί επιτυχώς με το είδος. Αυτό που επιδιώκει είναι να δείξει τη σικελική ζωή, τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων και κυρίως το ότι όλοι ήξεραν ποιος ή ποιοι είχαν σκοτώσει τους τρεις ανθρώπους, όπως ακριβώς στο βιβλίο του Σάσα.

Στην Ελλάδα υπήρχαν πριν από χρόνια περίπου τα ίδια ήθη με το συγκεκριμένο ιταλικό νησί. Ή μήπως εξακολουθούν να υπάρχουν;

Μέσα από τις αφηγήσεις των δύο πρωταγωνιστών περνάει η ιστορία της Σικελίας, αλλά και της Ιταλίας γενικότερα, καθώς θυμούνται, επισημαίνουν καταστάσεις και σχολιάζουν. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο λεγόμενος Μεγάλος, η κατάληψη της εξουσίας από τον Μουσολίνι, η δολοφονία του σοσιαλιστή Ματεότι, η εκστρατεία της Ιταλίας στην Αβησσυνία, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η απόβαση των συμμάχων στη Σικελία, η φυγή και η εξόντωση του Μουσολίνι.

Η μαφία και τα εγκλήματά της, λοιπόν, απασχολούν τη συγγραφέα, η οποία βάζει τους ήρωές της, τον αστυνομικό και την Κοντσέτα, να μιλούν διαρκώς γι’ αυτή και τα κατορθώματά της. Μάλιστα, η νεαρή αναφέρει πως τη φασιστική εποχή ο Μουσολίνι κρέμαγε τους εγκληματίες, έτσι οι πολίτες είχαν το κεφάλι τους ήσυχο και δεν κλείδωναν τις πόρτες τους – αυτό σημαίνει πως ορισμένοι συμπατριώτες της τη συγκεκριμένη εποχή νοσταλγούσαν τον δικτάτορα.

Τώρα, δηλαδή την περίοδο των τριών δολοφονιών, τα πράγματα έχουν αλλάξει, δεν υπάρχει ασφάλεια, οι άνθρωποι πιστεύουν πως για να έχουν την ησυχία τους πρέπει να σιωπούν, να μη δημοσιοποιούν ό,τι βλέπουν. Υπάρχει κι ένα είδος σιωπής που προστατεύει τους ενόχους, είναι η λεγόμενη ομερτά, δηλαδή η omertà – αυτή σκότωσε τον Ντε Ματέις.

Η Σώτη Τριανταφύλλου διανθίζει τις αφηγήσεις της με αναφορές στη λογοτεχνία (Δάντης, Βιργίλιος, Πετρώνιος και Σατυρικόν, Ίταλο Σβέβο, Πιραντέλο, αλλά και Σαίξπηρ) και στον κινηματογράφο, που γνωρίζει άριστα. Διαβάζουμε ονόματα ηθοποιών, σκηνοθετών και ταινιών (Άννα Μανιάνι, Αλμπέρτο Σόρντι, Σοφία Λόρεν, Φρανκ Σινάτρα, Λα Στράντα, Τζουλιέτα Μασίνα).

so triantafillou Η Κοντσέτα είναι μια ηρωίδα-πρότυπο που αγωνίζεται, που παλεύει, που είναι πεισματάρα, που βγαίνει αλώβητη από όσα άσχημα συμβαίνουν στην ίδια και στην οικογένειά της, διότι «αρνείται να συμμορφωθεί με τον σικελικό τρόπο ζωής». Και κερδίζει, δηλαδή δεν είναι μια ηττημένη της ζωής, όπως οι κοπέλες της πατρίδας της που ζουν κάνοντας παραχωρήσεις στους γονείς τους. Ίσως όμως οι ήρωες της Τριανταφύλλου, ειδικά η ηρωίδα του μυθιστορήματος, να μη ζουν μόνο στη Σικελία: Στην Ελλάδα υπήρχαν πριν από χρόνια περίπου τα ίδια ήθη με το συγκεκριμένο ιταλικό νησί. Ή μήπως εξακολουθούν να υπάρχουν;