Πέλα Σουλτάτου: «Η θάλασσα δεν είναι μπλε»

Κάνοντας ένα νοητικό, συναισθηματικό, ευαίσθητο μακροβούτι στα παιδικά χρόνια, εκεί όπου όλοι μας προσφεύγουμε όταν είναι να περιγράψουμε σε κάποιον κάτι το σημαντικό, εκεί που παραμένουν ζωντανά όλα μας τα όνειρα, τα οποία φυσικά και δεν πραγματοποιήθηκαν στο σύνολό τους, η ταλαντούχα πεζογράφος Πέλα Σουλτάτου μάς παρουσιάζει ένα λογοτεχνικό μέγεθος άκρως ενδιαφέρον, μια κατηγορία διηγημάτων που διαβάζεται με πολλή προσοχή, ένα πλαίσιο αφηγημάτων που μιλούν κατευθείαν μέσα μας, καθώς τόσο οι εμπειρίες όσο και τα βιώματα είναι κοινά, άσχετα με την περίοδο που η συγγραφέας περιγράφει, με εκείνη που ίσως γεννηθήκαμε ή μεγαλώσαμε οι υπόλοιποι. Περνώντας δε η Σουλτάτου από την παιδική ηλικία σε κάποια ερεθίσματα πιο σύγχρονα, της ενήλικης δηλαδή ζωής, και κλείνοντας μια συλλογή με κείμενα της μιας ανάσας, της μιας σελίδας, και παρά το άναρχο τόσο της παράθεσης όσο και της τοποθέτησης των κομματιών στο σώμα του βιβλίου, ουσιαστικά κάνει εμφανές το δεδομένο το οποίο έχουμε επισημάνει και στις κριτικές μας για προηγούμενα έργα της, ότι πλέον γράφει βάσει όχι των αρχών δόμησης, κανόνων και αρχετυπικών θέσεων, αλλά το αντίθετο, με βάση το τι μετρά περισσότερο στον ψυχικό της κόσμο (για αυτή τη συνισταμένη θα μιλήσουμε αναλυτικότερα παρακάτω), για το τι βαραίνει πιο πολύ στην ψυχολογική της διάθεση.

Πράγματι –και πιάνομαι από τις τελευταίες λέξεις της προηγούμενης παραγράφου– η συγγραφέας Σουλτάτου καταθέτει συνολικά την ψυχή της τόσο όσο κανείς άλλος από τους σύγχρονους συναδέλφους της, καταθέτει το ψυχολογικό της οπλοστάσιο, το οποίο και φυσικά μας αφορά ως αναγνώστες περισσότερο ίσως και από την ποιότητα των ίδιων των ιστοριών, μια που η μικρή ηλικία περιλαμβάνει τόσο αθωότητα όσο και πονηριά, τόσο αγνότητα όσο και διάχυτη πρόθεση, ποτέ όμως κακία, ποτέ υστεροβουλία, ποτέ δίβουλη έπαρση. Γνωρίζει η Σουλτάτου πως ένα παιδί, όσες ζαβολιές και αν κάνει, όσο πειραχτήρι και αν είναι, όσες ταραχές και αν προκαλεί στο οικογενειακό, στο συγγενικό και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, στην ουσία είναι ένα ακατέργαστο ζυμάρι, μια πλαστελίνη που σιγά σιγά θα πάρει να μορφοποιείται και όχι μια παραξενιά της φύσης, η οποία και ταλαιπωρεί τους γύρω – γονείς, αδέρφια, παππούδες και άλλους. Συνεπώς, και καθώς κανείς δεν ξέρει το πώς θα εξελιχθεί ο χαρακτήρας του, το πώς θα διαμορφωθεί η προσωπικότητά του, το πώς θα αναπτυχθεί η ψυχοσύνθεσή του, η δημιουργός αγωνιά, συγκινείται, αγαπά, συσπάται, δακρύζει, καταρρέει, γενικώς αποτιμά και κάνει το ανεπανάληπτο, το οποίο και αξίζει τον κόπο να μοιραστεί με τους άλλους, που (όπως είπαμε) έχουν τις ίδιες παραστάσεις από οικογένεια, σχολείο, παιχνίδι, επαφή με την τέχνη. Άρα η καταβύθιση στην παιδική ηλικία, στην οποία όλοι βυθιζόμαστε συχνά-πυκνά, ιδίως όταν μεγαλώνουμε τόσο όσο η ζωή μας να μην έχει τη σημασία και την αξία, ίσως και τις προσλαμβάνουσες που της πρέπουν, και βασικά όχι μόνο μέσω της λογοτεχνίας, δίνει στην πεζογράφο Σουλτάτου την ευκαιρία να ασχοληθεί με αυτήν, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει και να ταυτιστούν μαζί της άνθρωποι που έζησαν το ίδιο, δεν έχουν όμως το χάρισμα να το αφηγηθούν στο χαρτί.

Απ’ ό,τι φαίνεται, η Σουλτάτου υπήρξε ένα από τα πιο τυχερά παιδιά.

Και όταν λέμε να «αφηγηθούν στο χαρτί», πράγματι, οι δυσκολίες είναι μεγάλες, γιατί οι χαρισματικοί συγγραφείς όπως και η Σουλτάτου κάνουν τέχνη με ό,τι πιο απλό, κατανοητό, ευθύγραμμο και ρεαλιστικό (πέρα βέβαια από την παραμυθία που υπεισέρχεται), δημιουργούν με ό,τι πιο προσφιλές στο μάτι και στην ψυχή, παρότι μιλώντας για «παιδικές συμμορίες» αδυνατείς να βρεις λέξεις αρνητικές να τις περιγράψεις, αφού το μόνο «αρνητικό» που αυτές έχουν είναι τα εφτά, οχτώ ή εννιά ίσως χρόνια που έχουν στην πλάτη τους, την τεράστια έφεση που υπάρχει για παιχνίδι, τέλος την ακατέργαστη ειλικρίνειά τους, που καταλήγει, όπως είναι φυσικό, σε χονδροειδή ψέματα. Η Σουλτάτου όμως κάνει και κάτι παραπάνω: ενώ διηγείται έναν μύθο με όση αμεσότητα και καθαρότητα διαθέτει, ενώ δείχνει να το απολαμβάνει, τέλος δεν υπάρχει πουθενά (ούτε έξοδος, ούτε κάθαρση), σταματά όπου εκείνη θέλει, αφήνοντας τον δέκτη να βάλει το δικό του φινάλε. Έτσι, ουσιαστικά δεν διαβάζουμε ένα διήγημα πέντε-δέκα σελίδων αλλά πολύ περισσότερων, που προσθέτουμε εμείς στον επίλογό του. Έχουμε δηλαδή «ακρωτηριασμένα» κείμενα ποιοτικής έμπνευσης, τα οποία και κρύβουν περισσότερα από εκείνα που παρουσιάζουν και μια πρόσκληση να βάλει ο κάθε αναγνώστης τη δική του πινελιά, τη δική του εκδοχή για να επανέλθει το πεζό στην πρότερη υγιή του διάσταση. Βέβαια, θα αναρωτηθεί κανείς τι είδους κάθαρση ή έξοδος μπορεί να υπάρξει σε διηγήματα που αναφέρονται στα παιδιά, ποια αμαρτήματα μπορεί να χρειάζονται τέτοιες διαδικασίες, ασφαλώς και ο κόσμος τους είναι αθώος και αμόλυντος, είναι ηθικός και τίμιος, έτσι το σίγουρο είναι πως για μια ακόμη φορά η Σουλτάτου είδε τα παιδιά ως το σύμπαν της ύπαρξής της.

pe soultatou Η Πέλα Σουλτάτου είναι αληθινά μια πολύ αξιόλογη και ενδιαφέρουσα δημιουργός, η οποία στο πρώτο βιβλίο με διηγήματα (πολλά εκ των οποίων έχουν ήδη δημοσιευθεί σε περιοδικά και ιστοσελίδες), πιάνοντας το νήμα των αναμνήσεών της, των παιδικών βιωμάτων και των ενήλικων εμπειριών, συνεχίζει το περιορισμένο, είναι γεγονός, μέχρι σήμερα έργο της με μια τεράστια ικανότητα. Γράφοντας και καταθέτοντας αδιευκρίνιστο ψυχικό φορτίο, εμπλουτίζοντας τα γραπτά της με περίσσια ευαισθησία, ακολουθώντας μια γραμμή αληθοφάνειας, εκτιμώντας όσο πρέπει τις δυνάμεις της και, τέλος, δημιουργώντας έργα τέχνης με την πιο απλή πεζογραφική ακίδα, πετυχαίνει να κατασκευάσει ένα κλίμα, μια ατμόσφαιρα και ένα ύφος, τα οποία παρά τη φαινομενική τους χαλαρότητα, παρά τη διφορούμενη σατιρική τους διάθεση, κυριολεκτικώς μετατρέπουν το έργο σε πικρή λογοτεχνική ματιά, σε κατάσταση η οποία δεν πρόκειται να επαναληφθεί ποτέ, σε επεισόδιο το οποίο μόνο να το απολαμβάνουμε στο μυαλό όπου έχει χαραχθεί μπορούμε τώρα πια. Άρα εδώ έχουμε μια συγγραφέα, η οποία παρά το νεαρό της ηλικίας της καταφεύγει σε ό,τι πιο χαρούμενο, ξέγνοιαστο και μεθυστικό διατρέχει όλη μας τη ζωή, με τρόπο όμως ο οποίος γεννά όχι μόνο σκεπτικισμό, όχι μόνο θλίψη, όχι μόνο λύπη, μια και δεν πρόκειται να ξανάρθει ποτέ, αλλά πολύ περισσότερο μια διάθεση, η οποία και διαφοροποιείται, αφού κάποιοι μιλούν πλέον στα παιδιά τους για την πιο ευχάριστη περίοδο και άλλοι για πολλές δυσκολίες που αντιμετώπισαν αυτά τα χρόνια, άλλοι δηλαδή απόλαυσαν την ευτυχία και άλλοι λόγω φτώχειας ή θανάτου αναγκάστηκαν να εργάζονται από πολύ μικρή ηλικία αναλαμβάνοντας πολλές φορές και τα ηνία της οικογένειας, χωρίς να αναπολούν τίποτα το ιδιαίτερο. Απ’ ό,τι φαίνεται, η Σουλτάτου υπήρξε ένα από τα πιο τυχερά παιδιά.