Ελένη Μουσαμά: «Το όνομα και η μορφή»
Η συγγραφέας Ελένη Μουσαμά μάς παραδίνει σε ένα μικρό βιβλίο τριάντα οχτώ μικρά διηγήματα. Τα χαρακτηρίζει «Διηγήματα μικρής φόρμας, ρεαλιστικού ύφους, με μικρές δόσεις μαγείας, μεταφυσικού στοιχείου, αστυνομικού μυστηρίου και μαύρου χιούμορ, που εστιάζουν στις ρωγμές της καθημερινής ρουτίνας». Και πράγματι, κοιτάζοντας αυτά τα μικρά δημιουργήματα, ανακαλύπτεις τι συλλαμβάνει το μάτι ενός παρατηρητικού ανθρώπου στη διάρκεια μιας αστραπής ή τι χωράει στη φούχτα-χούφτα του μέσα. Σταγόνα δυναμίτη το κάθε μικρό διηγηματάκι, σαν σπόρι από ένα μαύρο ρόδι – και λέω μαύρο, γιατί κανένα από τα διηγήματα δεν έχει κάτι ευχάριστο να πει. Καθένα και μια πληγή, μεγάλη ή μικρή δεν έχει σημασία, ωστόσο, ναι, ματιά στη ρωγμή της καθημερινής ρουτίνας.
Ξεκινώντας με τον «Νόμο του Μέρφι», «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει»· όλα θα πάνε. Στο ένα, ο περί ου ο λόγος αποφάσισε, λέει, «λόγω αφραγκίας» να γίνει ψευδομάρτυρας. Να πάρει το αθώο ύφος και να μαρτυρήσει πράγματα που δεν ισχύουν. Την άλλη μέρα το ίδιο, αλλά μια του κλέφτη δυο του κλέφτη, τρεις και τον επιάσανε, λέει η παροιμία, μόνο που τον πιάσανε με τη δεύτερη και δεν πρόλαβε τρις να αμαρτήσει ή να ακούσει τον αλέκτορα να σημάνει το «ξύπνημα» ή την προδοσία. Έτσι, ο παθός μαθός υπόσχεται ότι όταν βγει από τη φυλακή θα εξαφανιστεί. Βλέπετε, η τύχη του πρωτάρη είναι μόνο για τον πρωτάρη και όχι για τον δευτεράρη, πράγμα που επιβεβαιώνει και το αρχαίο δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού, και ο περί ου δεν ήταν καθόλου.
Στο άλλο με τα «Λουλούδια», ο κήπος μπορεί να ανθίζει, η ψυχή όμως δεν έχει πάντα την ανάλογη φιλοδοξία. Έτσι, η θεία Κατερίνα ή «το Κατέ» με τίποτα δεν μπόρεσε να χωνέψει ότι η νύφη της απέκτησε παιδί κι αυτή όχι. Γι’ αυτό της έκοψε και την καλημέρα. Και από τη μία υπερβολή στην άλλη, έφτασε να γίνει γη να την πατήσει ο μικρός ανιψιός, όταν λίγο μεγάλωσε και άρχισε να έχει έξοδα. Όλα χαλάλι του, για να ισορροπήσει την παλιά αδικία. Μα δεν πάνε έτσι τα πράγματα. Τώρα στον τάφο της λίγες γλαδιόλες δείχνουν «το άνοιγμα της ψυχής προς μια υψηλότερη συνείδηση».
Έκθεση: «Πώς πέρασα τις διακοπές του Πάσχα». Ταξίδι στη Ζάκυνθο, επίσκεψη στον Άγιο Διονύσιο, προσκύνημα. Οι Ζακύνθιοι τον θεωρούν θαυματουργό. Ταβέρνα μετά κι ένας ιππόκαμπος στη θάλασσα που μάζευε το σώμα του, μετά το άπλωνε και προχωρούσε. Κάπως έτσι και η μικρούλα έπιασε το σκοινί της βάρκας, την τραβούσε και μετά την άφηνε κι έφευγε, σαν τον ιππόκαμπο πάλι και πάλι, μέχρι που κάποια στιμή έπεσε στο σκοτεινό νερό. Ευτυχώς την έσωσε ο Άγιος· δηλαδή ο ψαράς της παραλίας. Έχει τον τρόπο του και ο Άγιος να μεταμφιέζεται και να κάνει το θαύμα του.
Ένα θαύμα περιμένει η ακούραστη, ή μάλλον η πάρα πολύ κουρασμένη γυναίκα που δεν σταματά ποτέ να δουλεύει, γιατί «η σχόλη είναι αμαρτία». Είχε άντρα, έχει παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα και πλέκει συνεχώς με γαλάζια και ροζ νήματα, περιμένοντας το θαύμα: να την ξεκουράσει ο Θεός. Μα δεν το αντιλαμβάνεται η καημένη ότι το θαύμα που περιμένει συμβαίνει κάθε μέρα που ο Θεός τής χαρίζει, για να βλέπει τη γενιά της να ανανεώνεται. Μια αντι-Φραγκογιαννού, μια άλλη οπτική της ίδιας γυναίκας.
Επόμενο είναι πως αυτή η γραφή αποδίδεται με ένα απλό λεξιλόγιο, λιτό, σωστά επιλεγμένο, εύστοχο, καρφωτό, με ύφος αθώο δήθεν αλλά όχι αφελές, ειλικρινές και ανατρεπτικό.
Κι άλλα πολλά, όπως το ότι μια «Ανωτέρα βία» μάς υπενθυμίζει πως κανείς δεν πεθαίνει, εάν εμείς δεν τον ξεχνούμε. Ένα άλλο αφορμάται από τη μαγεία του θερινού σινεμά· η «διακτίνηση» στην Μπαρμπές, στο ύποπτο προάστιο του Παρισιού και η απομάγευση αμέσως μετά, στην Πατησίων, με τα κορναρίσματα και το γνωστό «άντε ρε μ…». Η Μπαρμπές είχε έρθει στη γειτονιά της.
Ο μεταμορφωτικός καθρέφτης και ο μύθος με τα σπασμένα κομματάκια. Κάθε κομματάκι, λένε, κι ένα τρίμμα αλήθειας (η αφηγηματολογία το αποκαλεί εσωτερική εστίαση).
Η καφετζού τής είπε ότι θα βρεθεί το ιδανικό της ταίρι. Θα είναι ψηλός, γοητευτικός, θα παίζει κιθάρα, θα κάνει παιδιά […] Τον βρήκε. Δεν ήταν ψηλός, ούτε γοητευτικός, ούτε έπαιζε καλή κιθάρα, της έκανε όμως έναν γιο και την εγκατέλειψε πριν τον γεννήσει. Τελικά ερωτεύτηκε τον γιο της…
Είπε να βάψει τα μαλλιά για να κερδίσει τον χαμένο χρόνο, αλλά μόλις είδε το είδωλό της στον καθρέφτη τρόμαξε…
Η Ελένη Μουσαμά έχει σπουδάσει Τουριστικά και Ψυχολογία. Αταίριαστα; Όχι, καθόλου. Γιατί με το ένα έχει ταξιδέψει και έχει δει πολλά και με το άλλο έχει μπει πίσω από την επιφάνεια και έχει κρυφοκοιτάξει τα αφανή επίπεδα της ανθρώπινης ψυχής. Όσα κανείς, άντρας, γυναίκα, έχει μέσα του, επιθυμίες και απωθημένα, όνειρα και σχέδια, απραγματοποίητα ή κακώς πραγματοποιημένα.
Όσο και αν η συγγραφέας προσπαθεί να είναι αντικειμενική στην αφήγηση, δεν καταφέρνει πάντα να μας ξεγελάσει. Δεν πλατειάζει, δεν καθυστερεί σε περιττές λεπτομέρειες. Ήρεμα και με μικρές προτάσεις, όσες οι αστραψιές πάνω στις αθέατες πτυχές ενός περιστατικού και χωρίς πολλά λόγια, περιγράφει και καταγράφει όσα με μια υπαινικτική ματιά θα μπορούσε να φανερώσει. Γιατί ο τρόπος που παρατηρεί και καταγράφει είναι τρόπος στιλέτο, φτάνει κατευθείαν στον στόχο – και όποιος έπιασε, πέτυχε και το σημαινόμενο. Επόμενο είναι πως αυτή η γραφή αποδίδεται με ένα απλό λεξιλόγιο, λιτό, σωστά επιλεγμένο, εύστοχο, καρφωτό, με ύφος αθώο δήθεν αλλά όχι αφελές, ειλικρινές και ανατρεπτικό.
Το βιβλίο έχει εικαστικές ανάσες, τα «Ιερά δέντρα» από τη σειρά της Αντιγόνης Καββαθά, ασπρόμαυρες, υπαινικτικές δημιουργίες, οι οποίες με τον τρόπο τους συνοδεύουν ή αποδίδουν το κιαροσκούρο της ψυχής – ή μήπως όλα αυτά τα μπερδεμένα κλαδιά δεν είναι άλλο από τους εγκεφαλικούς νευρώνες που κρατούν τα ηνία της κάθε σκέψης και του κάθε συναισθήματος; Τα «Ιερά δέντρα» απλώνουν τα μαύρα κλαδιά τους στο άσπρο φόντο, τονίζοντας την παρουσία τους και τη διαφορά τους στον χώρο. Ολόσωμοι πάνω στο φως και μαύροι έως θανάτου, λέει ο ποιητής και εδώ τα δέντρα μοιάζουν σαν να ανέλαβαν να εικονοποιήσουν εύστοχα τον στίχο, αλλά και να αφήσουν το αίνιγμα άλυτο· πώς λειτουργεί, τέλος πάντων, αυτό το εργαλείο; Πώς για τη συγγραφέα και πώς για την καλλιτέχνιδα; Πώς συνέλαβαν και απέδωσαν, η καθεμία από την πλευρά της, την άβυσσο της ψυχής και τον νου του ανθρώπου;
Το όνομα και η μορφή
Ελένη Μουσαμά
Φίλντισι
98 σελ.
ISBN 978-618-545-633-7
Τιμή €11,66
