Ελένη Πριοβόλου: «Μια στιγμή μέσα στο χρόνο»

Ελάχιστοι είναι οι συγγραφείς στη χώρα μας που έχουν μια σταθερή και σημαντική παρουσία τόσο στη λογοτεχνία των ενηλίκων όσο και στη λογοτεχνία των παιδιών και εφήβων. Ένας από αυτούς και η Ελένη Πριοβόλου.

Με τα βιβλία της για μεγάλα και μικρότερης ηλικίας παιδιά έχει διακριθεί και βραβευθεί. Με τα μυθιστορήματά της για ενήλικους αναγνώστες έχει ιδιαιτέρως αγαπηθεί από ένα πλατύ κοινό, που όμως και απαιτητικό είναι και σαφέστατα αναζητά στα κείμενα που διαβάζει να υπάρχει μια αντικειμενική ανάλυση των πολιτικών συμβάντων που κινητοποιούν τη δράση και επεμβαίνουν στις ζωές των ηρώων. Με άλλα λόγια, το «ενήλικο» έργο της Πριοβόλου μπορεί άνετα να χαρακτηρισθεί ως πολιτικό, ενώ παράλληλα διαθέτει και όλα τα στοιχεία μιας κλασικής μυθιστορηματικής ανάπτυξης.

Τηρουμένων των αναλογιών, θεωρώ το έργο της ως μια συνέχεια, εντός των απαιτήσεων και προδιαγραφών του σήμερα, μυθιστορημάτων προοδευτικών συγγραφέων προηγουμένων γενεών – δεν φτάνει βέβαια στη συγκεκριμενοποίηση των αριστερών θέσεων ενός Τσίρκα, αλλά έτσι κι αλλιώς στη δική μας εποχή έχουν κάποιοι πλέον αποκτήσει την ωριμότητα να κρίνουν δίχως προκαθορισμένες απόψεις και σίγουρα με μεγαλύτερου εύρους φακούς να φωτίζουν το παρελθόν. Είναι περίεργο που ένα τόσο σταθερά θεμελιωμένο έργο δεν έχει τύχει της προσοχής τής –ας την ονομάσω– «καταστημένης» κριτικής. Μα δεν είναι αντιθέτως καθόλου περίεργο που το ίδιο αυτό έργο έχει αναγνωρισθεί και αγαπηθεί από ένα, όπως και πιο πάνω σημείωσα, πλατύ κοινό συνετών βιβλιόφιλων.

Με τα προηγούμενα έργα της η Πριοβόλου μάς είχε ταξιδέψει και στον 19ο αιώνα και στον 20ό, τόσο στα δικά μας μέρη όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Με το Μια στιγμή μέσα στο χρόνο παραμένει πάντα στην επικράτεια του 20ού αιώνα, αλλά αγγίζει και τις πρώτες ανάσες του 21ου. Με αυτή την επιλογή, από την αρχή γίνεται σαφές πως τα όσα συνέβησαν μέσα στην καρδιά του προηγούμενου αιώνα θα ιδωθούν με μια διάθεση αν όχι ανατροπής της εικόνας που κάποιοι φρόντισαν να μας κληροδοτήσουν, σίγουρα πάντως με μια έντονη και πικρή κριτική.

Κεντρικός ήρωας ο Φωκάς Κορέσιος, παγκοσμίως φημισμένος διανοητής, που ξεκίνησε την πανεπιστημιακή του καριέρα στο Παρίσι αμέσως μετά την Κατοχή και κινήθηκε στον χώρο των υπαρξιστών, αν και ο ίδιος πολύ σύντομα διατύπωσε μια δική του φιλοσοφική άποψη. Αυτή την απολύτως προσωπική του άποψη, σε μεγάλη πλέον ηλικία θέλει να τη βιώσει με τρόπο απόλυτο και γι’ αυτό έχει αποσυρθεί σε κτήμα του κάπου στην Αίγινα. Για τον Κορέσιο η αλήθεια κατοικεί στον εσωτερικό άνθρωπο και αυτή την εσωτερικότητά του θέλει να την περιφρουρήσει.

Λογοτεχνική απόλαυση, αλλά και μάθημα ιστορίας και φιλοσοφικών απόψεων.

Όμως, μπορεί η αλήθεια να κατοικεί εντός του καθενός μας, αλλά αξία έχει και να φανερωθεί. Όταν μάλιστα η πορεία προς αυτή την εσωτερική ισορροπία στηρίχτηκε στα πρώτα της βήματα στην απάτη και στο ψέμα. Ο Κορέσιος ζητά στην ουσία έναν «εξομολογητή» για να του εμπιστευθεί ό,τι μια ζωή κράτησε μυστικό. Θα τον βρει στο πρόσωπο της σκηνοθέτριας Άσπας Παμπλέκη, η οποία του έχει προτείνει να φτιάξει ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του.

Το ογκώδες μυθιστόρημα (435 σελ.) λοιπόν αποτελείται από δυο ειδών κεφάλαια. Στα μεν περιγράφεται η ζωή στις μέρες μας στο κτήμα στην Αίγινα, ενώ στα άλλα ο ίδιος ο διανοητής εξομολογείται τον δρόμο που διάνυσε από τη μεγαλοαστική και συντηρητική και καταπιεστική οικογένειά του προς τη συγκατοίκηση με άτομα όπως ο Καμί, ο Σαρτρ και όλοι εκείνοι που σφράγισαν την πλέον ελπιδοφόρα περίοδο του 20ού αιώνα. Τη σφράγισαν ανεξίτηλα όμως; Από όλες εκείνες τις επαναστατικές προτάσεις, τι έχει απομείνει;

Ο Κορέσιος με θάρρος εξομολογείται και ξεγυμνώνει μια ολόκληρη εποχή, ενώ στέκεται στοχαστικά απέναντι σε κινήματα, ιδεολογίες και πολιτικές. Λογικό είναι μια τόσο εκ βαθέων εξομολόγηση να επηρεάσει τη νεαρή σκηνοθέτρια –άνθρωπο που ακουμπά και στους δυο αιώνες– και να της αλλάξει όλο τον τρόπο σκέψης, μα και ζωής.

el priovolou Πάνω σε αυτό το πλάνο, η Πριοβόλου βρίσκει την ευκαιρία να μας ξεναγήσει σε πολιτικά γεγονότα, σε φιλοσοφικά ρεύματα, να αναδείξει τι μπορεί να κρύβεται πίσω από το όποιο προσωπείο, να αντιμετωπίσει, εν τέλει, την πορεία της ανθρώπινης σκέψης ως αποτέλεσμα μικρών μα και μεγάλων αδιεξόδων. Μυθιστόρημα που ισότιμα μπορεί να χαρακτηριστεί και ως πολιτικό όσο και ως φιλοσοφικό. Μα και σίγουρα μυθιστόρημα με έντονες ανθρώπινες σχέσεις, περιγραφές χώρων και σκιαγράφηση ολοζώντανων χαρακτήρων. Και βέβαια, γραμμένο με μια πλούσια, ρέουσα μα και χωρίς ακρότητες γλώσσα, αλλά και πληρέστατη τεκμηρίωση όσων γεγονότων αναφέρονται. Λογοτεχνική απόλαυση, αλλά και μάθημα ιστορίας και φιλοσοφικών απόψεων.