Ελευθερία Κυρίμη: «Καλό σημάδι»

Αφιέρωμα στη Μέσα Μάνη, Αρεόπολη, Γύθειο, Κόχυλα, Βίγλι, πραγματοποιεί με το εξαίρετο μυθιστόρημά της η ταλαντούχος συγγραφέας Ελευθερία Κυρίμη, στον δρόμο μετά το συναρπαστικό Η θάλασσα στο χιόνι, στην περιπέτειά της με τη γραφή. Πράγματι, μια μυθοπλαστική εφόρμηση σε ένα μέρος το οποίο κατέχεται από έναν ευρύ πολιτικοκοινωνικό αλλά και τοπικιστικό χαρακτήρα, ένα μέρος το οποίο στον ελληνικό χώρο έχει υμνηθεί αλλά και καταγγελθεί όσο κανένα άλλο. Εκεί, λοιπόν, αποφασίζει η συγγραφέας Κυρίμη να θέσει το θέατρο της πλοκής ενός έργου με αστυνομικού περιεχομένου δράση, αφού ήρωες, όπως η δημοσιογράφος Ηλέκτρα και ο σύντροφός της δάσκαλος Πότης, εκκινούν να γυρίσουν τον χρόνο πίσω, έως τον Εμφύλιο, προκειμένου να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα που τους απασχολούν –ιδίως τον άντρα, αφού αυτός ψάχνει περισσότερο για τον παππού του, ο οποίος δολοφονήθηκε την περίοδο εκείνη–, πράγμα το οποίο καταφέρνουν, έστω ξεπερνώντας αρκετές δυσκολίες, αρκετά εμπόδια, αρκετούς πειθαναγκασμούς. Η δημοσιογράφος αλλά και ο δάσκαλος χτυπώντας στο ψαχνό το δεξιό παρακράτος, ξεμπροστιάζοντας Χίτες και ταγματασφαλίτες, ψυχρούς δολοφόνους και βιαστές, όλα τα μπουμπούκια που άνθισαν στη συγκεκριμένη περιοχή κατά την ανωτέρω εποχή, όπου ό,τι συνέβαινε ήταν πάνω απ’ όλα εκτός λογικής, καταφέρνουν να βρουν τη λύση, η οποία ουσιαστικά λειτουργεί ως λύτρωση και παράλληλα ως φορτίο εθνικό, το οποίο και κουβαλούν μέχρι τις μέρες μας απόγονοι πλιατσικολόγων, ρουφιάνων και μαυραγοριτών, οι οποίοι υπήρξαν η αφρόκρεμα και το παρελθόν όσων στη συνέχεια κυβέρνησαν αυτόν τον τόπο με τη χλαμύδα της ελεύθερης άποψης, της διαφορετικής επίφασης και του πολιτικού ριζοσπαστισμού.

Θα ήθελα εξαρχής να ζητήσω συγγνώμη από τους αναγνώστες για τον λόγο ότι είναι αδύνατον να παραθέσω οτιδήποτε από τον μύθο του συγκεκριμένου δημιουργήματος, και αυτό όχι μόνο τεχνικά αλλά και μυθοποιητικά. Πράγματι, το βιβλίο είναι έτσι δομημένο που καμιά σχέση η ζοφερή καθημερινότητά του δεν έχει με το σήμερα στη Μάνη, στη φιλία, στον πόλεμο και οπουδήποτε αλλού, τόσο τοπικά όσο και χρονολογικά, τόσο από άποψη ζωής και δράσης των ηρώων –στην πλειοψηφία τους αρνητικών– αλλά και της εσωτερικής ενσυναίσθησης που χαρακτηρίζει άλλους – αυτοί περισσότερο θετικοί. Το μόνο που ίσως θα μπορούσα να αναφέρω είναι το γεγονός ότι τρεις οικογένειες, οι δύο από τη Μάνη και η έτερη εξ Αιγύπτου, έρχονται σε επαφή τόσο ως συγγενικές προσμείξεις, τόσο ως αψεγάδιαστη σχέση, εφόσον αποτελούν την υψηλή κοινωνία του τόπου, όσο και ως πολιτικοί αντίπαλοι, οι οποίοι την περίοδο του Εμφυλίου βρέθηκαν απέναντι – θα πει κανείς πόσοι αριστεροί αντάρτες βρέθηκαν τότε στα γύρω βουνά, παρ’ όλα αυτά όπως σε ολόκληρη την Ελλάδα πόλεμος υπήρξε. Άρα η ερμηνεία και η λύση του μυστηρίου, την οποία αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας οι δύο νέοι, πραγματικά αφορά αποκλειστικά τους δέκτες, καμιά κριτική πένα δεν μπορεί να υπεισέλθει ενδιαμέσως, το μόνο που θα κατάφερνε θα ήταν η μείωση του σασπένς και η παράλληλη απώλεια του θρίλερ, με το οποίο κατασκευάζεται το συγκεκριμένο ιστορικό –με αστυνομική χροιά– μυθιστόρημα.

Όταν τελειώσαμε την ανάγνωση του πρώτου βιβλίου της, είχαμε επισημάνει πως έχει τα φόντα, κατέχει τα εφόδια και έτσι αβίαστα θα γράψει ακόμη καλύτερα. Πράγμα που έγινε, και μάλιστα με εκκωφαντικό τρόπο.

Δεν γνωρίζουμε αν η συγγραφέας Κυρίμη έλκει κάποια καταγωγή από τη Μάνη, αν δηλαδή έχει δεσμούς με τη συγκεκριμένη περιοχή· το σίγουρο όμως είναι πως, αν δεν έχει, το έψαξε πολύ – οι δεκαεφτά σελίδες με σημειώσεις, γλωσσάρι στην ουσία, είναι ενδεικτικές· ίσως έζησε για ένα διάστημα εκεί, ίσως γνώρισε κάποια πρόσωπα που της διηγήθηκαν μια παρόμοια ιστορία. Παρ’ όλα αυτά, το βιβλίο –όπως είπαμε– αποτελεί αφιέρωμα, το οποίο μάλιστα ολοκληρώνεται σε κανονική έκταση, η συγγραφέας το δημιουργεί τεχνικά με τη μέθοδο του μοντάζ και το κράτησε σε λογικά επίπεδα, ενώ θα μπορούσε –με τέτοιο βάθος που διαθέτει η Ιστορία– να το πολλαπλασίαζε και να το έκανε απείρως μεγαλύτερο. Κρατώντας το σε πλαίσια υποφερτά, η συγγραφέας Κυρίμη αποδεικνύει πως ένα σύγχρονο μυθιστόρημα –και όχι φυσικά λόγω της έλλειψης χρόνου, αλλά επιπλέον και λόγω αναγνωστικής αντοχής και αντιδράσεων– πετυχαίνει κάτι το εκπληκτικό: να μεταφέρει μια ιστορία η οποία απλώνεται σε έναν χρονικό προσδιορισμό εβδομήντα ή ογδόντα ετών, να λειτουργεί όχι απλώς ως ένα ανάγνωσμα που χρειάζεται τεράστια προσοχή –χωρίς δηλαδή κενά στην πρόσληψη–, αλλά επιπλέον καταφέρνει να δημιουργήσει ένα εντελώς σύγχρονο και μεταμοντέρνο μυθιστόρημα, τόσο στην αφήγηση όσο και στη δομή και την εκφορά. Η συγγραφέας Κυρίμη έχει πλέον τα εφόδια της σωστής αφηγηματικής παράθεσης –δεν ξέρω με πόση επώδυνη εργασία– να καταγράφει μια εποχή, η οποία τελευταία υπεισέρχεται στα ενδιαφέροντα των πεζογράφων, με τρόπο όχι απλώς συναρπαστικό αλλά, πολύ περισσότερο, ωθούμενη από απόψεις προοδευτικές, ευρισκόμενη δηλαδή στην αριστερή πλευρά της μάχης και όχι μόνο των όπλων, αλλά και των ιδεών.

el kirimi Το γεγονός ότι η μετακίνηση της δημοσιογράφου από την Αθήνα προς Κόχυλα, προκειμένου να γράψει κάτι στο περιοδικό στο οποίο εργάζεται, για διαφημιστικούς και τουριστικούς λόγους, μέχρι την αναζήτηση του καταδότη και του δολοφόνου του παππού του φίλου της δασκάλου, είναι τεράστιο άνοιγμα, το οποίο παρότι ευνοεί δυσάρεστες και διαφορετικές καταστάσεις, στην ουσία εστιάζει στη γλώσσα. Η ελληνική γλώσσα, η οποία υπήρξε το ωραιότερο πρόσημο, το έσχατο καταφύγιο της προηγούμενης δουλειάς της συγγραφέως Κυρίμη, μια γλώσσα η οποία μιλιέται σε άλλες εσχατιές της χώρας, βόρεια, έχουσα τεράστια σημασία ιστορικού αυθορμητισμού αλλά και πολιτικοκοινωνικού ρεαλισμού. Όταν τελειώσαμε την ανάγνωση του πρώτου βιβλίου της, είχαμε επισημάνει πως έχει τα φόντα, κατέχει τα εφόδια και έτσι αβίαστα θα γράψει ακόμη καλύτερα. Πράγμα που έγινε, και μάλιστα με εκκωφαντικό τρόπο. Το Καλό σημάδι, που ξεκινά με μια φιλόδοξη αινιγματική στάση και καταλήγει με ό,τι πιο πρωτοποριακό μπορεί κανείς να περιμένει από νέους ανθρώπους, που συνεχίζεται διατηρώντας το μυστήριο και τη σχεδόν, μέχρι λίγες σελίδες πριν από το τέλος, σύγκρουση, που περιγράφει το κατάντημα όσων έσφαζαν αριστερούς μέχρι τα λόγια που τους απέσπασαν και, τέλος, η λύτρωση μετά την αποκάλυψη της αλήθειας, η οποία δεν έχει την παραμικρή ένδειξη εμπάθειας ή εκδίκησης, ουσιαστικά περικλείει ένα σύνολο σκέψεων, ιδεών, ιδεολογιών και πάνω απ’ όλα θέσης ζωής, μέσα στο οποίο η συγγραφέας Κυρίμη βλέπει τον κόσμο. Μια θέαση η οποία και βάζει τα πράγματα στην ορισμένη από τους πρωταγωνιστές του Εμφυλίου σχέση ανθρώπων με ανθρώπους, που εξοντώθηκαν και αλληλοσκοτώθηκαν για διαφορετικούς λόγους, για άλλες –η καθεμιά πλευρά– προοπτικές.