Στον Ζοφερό Οίκο του Κάρολου Ντίκενς αναφέρεται σε μια μόνη παράγραφο του Α’ Κεφαλαίου η λέξη ομίχλη έντεκα φορές. Αλλά πάλι, δεν γνωρίζω τι παιχνίδι θέλησε να μας παίξει ο εξαιρετικός φιλόλογος και συγγραφέας Δημήτρης Χριστόπουλος παρουσιάζοντάς μας ένα μυθιστόρημα γραμμένο τόσο αριστοτεχνικά, ένα μυθιστόρημα που πλέκεται γύρω από τη λέξη άνεμος δημιουργώντας κύκλους, ως σχήματα λόγου, μικρούς και μεγάλους ανεμοστρόβιλους που συνταράσσουν τον αναγνώστη.

…Ο άνεμος έρχεται εκεί που δεν το περιμένεις, στις ρεματιές ασάλευτος δροσίζεται, πλαγιάζει το χορτάρι, σαν σαύρα σέρνεται κάτω από την πόρτα, γλείφει τα κουφάρια των ζώων σαν εραστής, τα ξερόκλαδα παραδέρνει, ξεκουμπώνει το παλτό σου και ερωτοτροπεί στο στήθος, στα πόδια, την κοιλιά σου… Ο άνεμος είναι καλός, είναι κακός. Μα πάντα δίκαιος. Τη γλώσσα του να μάθεις συλλαβιστά να διαβάζεις τους ψιθύρους και τις κραυγές του…

γέμισε Άνεμε τα πεσμένα πανιά

σάλπισε

σάλπισε πάλι το αναπότρεπτο της νίκης σου

τον φωτεινό μας τελευταίο θάνατο (σελ. 86-87)

Και είναι αυτό ένα αδιόρατο, ένα μοναδικό τέχνασμα που δίνει την εντύπωση της επανάληψης μέσα στο μυθιστόρημα, ενώ στην πραγματικότητα μέσα από αυτή τη ρυθμική σχεδόν ομοιομορφία των εικόνων ανακαλύπτουμε την αληθινή φυσιογνωμία του έργου, σαν αυτός ο αέρας που φυσάει να μας παρουσιάζει κάθε φορά μια άλλη ιστορία μέσα στην ίδια την ιστορία.

…πως Τζίντες και Τζίντιλι οι βουνίσιοι που μένανε στα γύρω χωριά λένε τα φανταστικά ξωτικά των βουνών –τέσσερις θεότητες που κρατούν σαν Άτλαντες στους λιγνούς τους ώμους τον άξονα της γης, κι άμα χαθούν ο κόσμος όλος θα βυθιστεί στο χάος–, κόρες μιας αρχαίας ουράνιας θεότητας που την έκλεψε ο Βορέας, ο θεός του φοβερού βόρειου άνεμου, τέσσερα ξωτικά που κινούνται με τη μορφή ανεμοστρόβιλου… (σελ. 67)

Και ενώ μας παρασέρνει ο άνεμος, είναι η γη που βουλιάζει, η γη που χάνεται από τα πόδια μας. Μια βιβλική, μια οικολογική καταστροφή που περιγράφει ο Δημήτρης Χριστόπουλος με μοναδικό τρόπο, με γλώσσα που χτυπά την κάθε λέξη με σφυρί και με αμόνι, για να μείνουν ανεξίτηλες στη μνήμη μας.

Ο αέρας, η γη, τα βουνά, τα δάση, τα ποτάμια, λειτουργούν κι αυτά σαν πρόσωπα μέσα στο βιβλίο.

Οι ώρες κυλούν σαν τη ζωή στους ταινιόδρομους του λιγνίτη που κουβαλούν αντί για πετρώματα σώματα στον Άδη. Από τον Πόθο χιμάει ο άνεμος σαν το μακρινό βογκητό πληγωμένου ζώου. Για μια στιγμή, λες και βγαίνει από χρόνιο κώμα, κάτι ακούει, ίσως το βουβό παράπονο μιας αρκούδας που αργοπεθαίνει πάνω στο βουνό απ’ τα σκάγια που μπήχτηκαν στο κορμί της, παρατά την παρτίδα στη μέση, με δυσκολία από την καρέκλα σηκώνεται –έι-οπ έι-οπ έι-οπ έι-οπ έι-οπ έι-οπ, δίνει κουράγιο στον εαυτό του–, αισθάνεται τη γη να τρέμει κάτω από τα πόδια του, ο αέρας τραχύς σαν ρίνη ξύνει τα μαύρα του πνευμόνια, τα γύρω βουνά με τα πανύψηλα αντερείσματα και τις χιονισμένες κορφές συντονίζονται κι αυτά με το τρέμουλο του εδάφους, μετρά κραδασμούς και δονήσεις – έι-οπ έι-οπ έι-οπ έι-οπ έι-οπ έι-οπ… (σελ 193-194)

Ο τόπος υπονοείται περισσότερο παρά αναφέρεται. Τα Σόθιψα, μια μικρή κοινότητα στο Σινιάτσικο, κάπου στην Εορδαία, τα Σόθιψα και η μοίρα τους γίνονται σε αυτό το βιβλίο τρόπον τινά ο κεντρικός αφηγηματικός ήρωας, μιας και τίποτα δεν θα ήταν ίδιο αν τροποποιείτο το γεωγραφικό πλαίσιο. Ένα φανταστικό σκηνικό που προφανώς αναφέρεται στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, στα λιγνιτωρυχεία της περιοχής, μια μυθοπλασία που όσο κι αν αποτυπώνεται με έναν τρόπο ουδέτερο, σχεδόν φευγαλέο, δεν παύει να συγκλονίζει με την πολυδιάστατη θεματολογία της, τη γνώση του συγγραφέα για την ιστορία αλλά και τα ανθρώπινα.

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος αναδεικνύει τη σχέση της λογοτεχνίας με τη γεωγραφία, τη λογοτεχνία που στοχάζεται πάνω στις περιβαλλοντικές προκλήσεις και στην ιστορία του τόπου. Ο αέρας, η γη, τα βουνά, τα δάση, τα ποτάμια, λειτουργούν κι αυτά σαν πρόσωπα μέσα στο βιβλίο.

Αλλά και ο κεντρικός ήρωας, ο Γιάννος Τσεπέλης, είναι σαν με τα λόγια του να σπάει το λεπτό τσόφλι της γης, της κατεστραμμένης αυτής γης, να μιλάει μέσα από τις ρωγμές, για να αντικρίσει την ίδια την άβυσσο που δημιούργησε η οικολογική καταστροφή, για να ακουστεί η φωνή των νεκρών. Τα γεγονότα όπως τα διηγείται, οι ζωές όπως μπλέκονται μέσα από τη μνήμη ομοιάζουν με τα πολυφωνικά τραγούδια των Βαλκανίων. Πολλές φωνές, ιστορίες εγκιβωτισμένες, τραύματα κακοφορμισμένα.

Η Σόμαινα, ο Πανίκας, η Μάγδα, η Ουρανία, η Ανδριανή, ο Γρηγόρης, ο Βασίλης, η Μίρκα, η Χάνα. Ιστορίες ανθρώπων που χάθηκαν στο χρόνο… κάδρα χωρίς ζωγραφιά! Άνθρωποι που ζουν στη σκιά, σκεπασμένοι από την ψιλή σκόνη που κουβαλάει ο αέρας από τα ορυχεία, ατομικά πεπρωμένα, όνειρα, πάθη, μοίρα, που ζητούν μιας μορφής δικαίωση. Ο άνθρωπος που μάχεται τη φύση και η φύση που τιμωρεί μη γνωρίζοντας τον φταίχτη. Χάσματα που δύσκολα γεφυρώνονται μεταξύ της ανάγκης για επιβίωση, του τραύματος και της καταστροφής.

Ένα μυθιστόρημα σημαδιακό για τα ελληνικά γράμματα, μια λυρική καθ’ όλα μυθιστορία, τροφή για σκέψη και διάλογο. Οι νεκροί μας δε χωράνε στα βιβλία (σελ. 214) ή μήπως χωρούν στο βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου και ζητούν να τους αποδοθεί έστω η δικαιοσύνη της μνήμης;

Τζίντιλι
Δημήτρης Χριστόπουλος
Το Ροδακιό
σ. 240
ISBN: 978-618-5248-74-1
Τιμή: 15,00€

Twitter