Αργυρώ Μαντόγλου: «Τρικυμίες παθών»

Καταξιωμένη στην ελληνική λογοτεχνία, με εφτά μυθιστορήματα, μια συλλογή διηγημάτων και δυο ποιητικές συλλογές στο ενεργητικό της, η Αργυρώ Μαντόγλου, που σπούδασε αγγλική λογοτεχνία, φιλοσοφία και κριτική θεωρία, ασκεί το επάγγελμα της μεταφράστριας. Το δέκατο βιβλίο της, η μυθιστορηματική βιογραφία του Αδαμάντιου Κοραή με τίτλο Τρικυμίες παθών είναι ένα φιλόδοξο εγχείρημα.

Όπως διαβάζουμε στο σημείωμα της συγγραφέως στο τέλος του βιβλίου, το γράψιμο αυτού του χρονικού που αφορά το ταξίδι του νεαρού Κοραή στην Ευρώπη και την παραμονή του στο Άμστερνταμ της πήρε πολύ χρόνο. Αρχικά είχε πολλές αναστολές στο ν’ ασχοληθεί με μια τόσο σημαντική προσωπικότητα. Τελικά, αποφάσισε να το τολμήσει εξαιτίας της γοητείας που ασκούσε πάνω της ο λόγος του, το σπινθηροβόλο πνεύμα του, το χιούμορ του, αλλά και οι παρεξηγήσεις γύρω από την προσωπικότητά του. Μάλιστα, η Μαντόγλου, ενώ είχε την ενθάρρυνση να καταπιαστεί με τον Κοραή από τους πιστούς φίλους και φίλες της, είχε αντιμετωπίσει κι εκείνους που επιχείρησαν να την αποτρέψουν.

Άρχισε την περιπέτεια γραφής αυτού του βιβλίου μελετώντας τρία βιβλία. Το Γράμματα από το Άμστερνταμ του Σταμάτη Πέτρου, την Αυτοβιογραφία του Κοραή, καθώς και την Αλληλογραφία του. Βασικό της μέλημα ήταν να αποδώσει στο αφηγηματικό της κείμενο τις συγκρούσεις του νεαρού Σμυρνιού, ο οποίος έπρεπε να εγκαταλείψει τον παλιό του εαυτό και να προσαρμοστεί στο ευρωπαϊκό περιβάλλον με τη χαλαρότητα των ηθών και τις νεωτεριστικές ιδέες, όπου βρέθηκε.

Η εξιστόρηση της ζωής του Κοραή στο Άμστερνταμ αρχίζει από τον Ιούνιο του 1771, όταν ο νεαρός Διαμαντής, πρωτότοκος γιος της Θωμαΐδος και του Ιωάννη, ταξιδεύει στο Άμστερνταμ ως αντιπρόσωπος εμπορικού συνεταιρισμού. Μαζί του είχε ως βοηθό τον Σταμάτη Πέτρου, από την Πάτμο, αρβανίτικης καταγωγής, άνθρωπο πεπειραμένο, με γνώσεις του εμπορίου. Ο 23χρονος Διαμαντής, που όπως έλεγε η μητέρα του δεν έκανε για το εμπόριο, αλλά ήταν άνθρωπος των γραμμάτων, έφυγε για την Ολλανδία επειδή δεν άντεχε να ζει στην τουρκοκρατούμενη Σμύρνη. Ήθελε να πάει στη Δύση να μορφωθεί, να καλλιεργήσει το πνεύμα του, να φωτιστεί, να μιλήσει τις γλώσσες που μάθαινε. Προσδοκούσε να έχει πρόσβαση στα αρχαία κείμενα και να αφοσιωθεί στη μελέτη της προγονικής του γλώσσας. Επίσης, να επιδοθεί στον αγώνα. Ποιον αγώνα; Τον αγώνα για την ελευθερία.

Από τις πρώτες μέρες εκεί αποφάσισε να βρει γραμματικό, για να μάθει τη γλώσσα των Ολλανδών και του εμπορίου, και βεβαίως να ξαποστείλει τον άξεστο και επικίνδυνο Σταμάτη. Η φιλία του με κάποιον σοφό άντρα ονόματι Βύρτον τον βοήθησε να γίνει κοινωνικός, διότι η ανιψιά του η Κορνηλία τού ενέπνευσε ερωτικά αισθήματα. Έγινε άλλος άνθρωπος, άλλαξε εμφάνιση, διεκδικούσε την Κορνηλία, η οποία όμως αρεσκόταν να παίζει με τους άντρες. Η γνωριμία του μ’ έναν Γάλλο, τον Πιερ Ζερό, ήταν καθοριστική. Η φιλία με την κόρη του τη Μαρί, η οποία του δίδασκε ολλανδικά και αυτός της μάθαινε αρχαία ελληνικά, τον οδήγησε σ’ έναν απελπισμένο έρωτα.

Ήθελε να πάει στη Δύση να μορφωθεί, να καλλιεργήσει το πνεύμα του, να φωτιστεί, να μιλήσει τις γλώσσες που μάθαινε.

Την προόριζε για να γίνει η αγαπημένη του, η σύντροφος της ζωής του, χάρη σε αυτήν απέκτησε δύναμη και σιγουριά, έναν σκοπό στη ζωή του. Ήταν όμως άτυχος, διότι η φιλάσθενη κοπέλα πέθανε – κι όλα κατέρρευσαν. Ο θάνατος της Μαρί τον έθλιψε, τον τσάκισε, αλλά του χάρισε μια διαφορετική δύναμη, ένα πείσμα. Κι έκανε δύο όρκους. Ο πρώτος, δεν επρόκειτο ποτέ να παντρευτεί άλλη γυναίκα. Ο δεύτερος: θα έδινε στους Έλληνες μια συνέχεια της προγονικής τους γλώσσας, μια γλώσσα απαλλαγμένη από τουρκικές λέξεις.

Τα υπόλοιπα της ζωής του Κοραή δεν ενδιαφέρουν τη συγγραφέα ή μάλλον δεν την απασχολούν στο παρόν βιβλίο. Ξέρουμε όμως πως ο Αδαμάντιος (Διαμαντής) έμεινε στην Ιστορία ως Μέγας Διδάσκαλος του Γένους, Διδάκτωρ της Ιατρικής και Φιλόλογος Συγγραφεύς. Αυτά γράφει η πλακέτα δίπλα στην πόρτα της εισόδου του σπιτιού στο Άμστερνταμ, όπου έμενε τότε.

a mantoglou Γραμμένο σε απλή, κατανοητή γλώσσα, ενίοτε με ποιητική διάθεση, το βιβλίο της Μαντόγλου βοηθά τον αναγνώστη να μάθει για τη ζωή του Κοραή κατά τα πρώτα του χρόνια στην Ευρώπη, να γνωρίσει τον χαρακτήρα του, να πληροφορηθεί το πότε και το πώς απέκτησε γνώσεις κι εμπειρίες, πώς βίωσε τη φιλία και τον έρωτα, αλλά και πώς αντιμετώπισε τις απογοητεύεις από τις γυναίκες, μα και τους ανθρώπους γενικότερα. Όπως τονίζει η συγγραφέας, το Τρικυμίες παθών είναι μυθιστορηματική βιογραφία, ή καλύτερα μυθιστόρημα, συμπληρώνουμε εμείς, που πολλά σημεία του έχουν επινοηθεί, έστω και αν βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα.