Μαρία Στασινοπούλου: «Ασκήσεις αντοχής στον χρόνο»

Παρά το περιορισμένο μέχρι σήμερα πεζογραφικό έργο της (σε αντίθεση με το δοκιμιακό, το οποίο είναι εκτενέστερο), η Μαρία Στασινοπούλου –κρατώντας και στα τρία βιβλία την πύκνωση των αφηγημάτων, την κριτική ματιά και την ποιητικών διαστάσεων εστίαση– καταφέρνει να περνά τα μηνύματά της με τρόπο ακαριαίο, ευθύβολο, συμπυκνωμένο και σατιρικό, παρά την τραγικότητα που οι μύθοι μερικές φορές μπορεί να εμπεριέχουν. Πράγματι, φτάνοντας πια στο μισό της έβδομης δεκαετίας της ζωής της και πορευόμενη προς την όγδοη, η συγγραφέας ασχολείται με θέματα που έχουν σχέση τόσο με τον θάνατο, τα γηρατειά, την αρρώστια στα γηρατειά, όσο και με κάθε άλλο ερέθισμα που πυρπολεί την καθημερινότητά της, όπως είναι οι μετανάστες, οι οικείοι (γονείς, αδέρφια, σύζυγοι, φίλοι, γείτονες, αγαπημένοι), η ομοφυλοφιλία, τα παιδικά χρόνια, η εργασία του εκπαιδευτικού, που δεν είναι δουλειά αλλά λειτούργημα, γενικώς με ό,τι μπορεί να εμπεριέχει κάποια αξία σε αυτόν τον μοιραίο (ελέω γραφής) κόσμο. Η Στασινοπούλου, και αυτό θα το δούμε αναλυτικότερα παρακάτω, ενώ παραθέτει συμπυκνωμένες παραμυθίες –τα κείμενά της δεν ξεπερνούν τη μία ή τις δύο σελίδες–, καλλιεργεί ένα λογοτεχνικό σώμα άκρως λιπόσαρκο, χωρίς τον παραμικρό πλατειασμό, χωρίς περιττά σχόλια, χωρίς (όπως λέγαμε παλιά) καλολογικά στοιχεία, αλλά το αντίθετο: Αφήνει στο χαρτί πολύ λιγότερα από εκείνα που αφαιρεί, πολύ λιγότερα από εκείνα που κόβει.

Παρά λοιπόν την προχωρημένη της ηλικία, η Στασινοπούλου συμπεριφέρεται λογοτεχνικά ως έφηβη. Δεν είναι λίγες οι στιγμές που τα γραφόμενά της ομοιάζουν με τα νεανικά ημερολόγια που κρατούσαν στο γυμνάσιο και στο λύκειο ιδίως κορίτσια, ημερολόγια τα οποία παρά τον αυθορμητισμό της περιόδου έχουν τεράστιο ενδιαφέρον για εκείνον που τα κοιτάζει από απόσταση και για κάποιον που επιθυμεί να τα αποκρυπτογραφήσει. Ακόμη και ο τρόπος (φαντάζομαι) που γράφονται αυτά τα μικρά πεζά προσομοιάζει με εκείνες τις δραστηριότητες, αφού γράφεται ένα την ημέρα, δεν υπάρχει δηλαδή περίπτωση να γράφονται δύο ή τρία μαζί, κυρίως για τον λόγο ότι το θέμα αλλάζει, η συγγραφέας πετιέται από εδώ και από εκεί, παρότι δεν ξεφεύγει από τις προσωπικές της επιλογές, τις προσωπικές της επισπεύσεις. Η Στασινοπούλου καλλιεργεί αυτό το είδος της αφήγησης και για έναν επιπλέον λόγο: για χρόνια καθηγήτρια στα σχολεία μέσης εκπαίδευσης, έχει συμφιλιωθεί με τα σύντομα, περιοδικά και ασφαλώς μη επεξεργασμένα μαθητικά πονήματα τα οποία της παρέδιδαν οι μαθητές της, έτσι ώστε από μια άλλη άποψη, να προσπαθεί να κρατήσει μέσα της εκείνον τον αυθορμητισμό, τον οποίο η ίδια διάβασε, εκφώνησε ή διόρθωσε με την ίδια ζέση και θέρμη που τώρα εκπονεί τα δικά της και για τα οποία επιθυμεί μια ανάλογη αποδοχή, μπαίνοντας η ίδια στο θρανίο και όχι στην έδρα, την οποία και υπηρέτησε μια ζωή. Η Στασινοπούλου χωρίς την παραμικρή αμφιβολία αναπολεί τις μέρες του σχολείου, όλη αυτή τη διαδικασία κοινωνικοποίησης των παιδιών, τη λειτουργικότητα των μετεχόντων σε θέματα που τελούνται μέσα στην τάξη, εν κατακλείδι, τη μεταφορά της γνώσης από εκείνη προς τους νεοσσούς, που τη δέχονται όπως τα πουλιά την τροφή.

Αφήνει στο χαρτί πολύ λιγότερα από εκείνα που αφαιρεί, πολύ λιγότερα από εκείνα που κόβει.

Όχι απλώς ως καθηγήτρια αλλά ως λαμπρή φιλόλογος, η οποία κόσμησε τα έδρανα των σχολείων όπου θεράπευσε τη γλώσσα, η Στασινοπούλου δεν θα μπορούσε παρά να πλησιάζει την τελειότητα από εκφραστικής πλευράς (και εδώ διαφωνώ με την άποψη ότι, επειδή είναι μικρά τα πεζά της, είναι ευκολότερο να μην εκτεθεί γλωσσικά – συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο). Έχουμε, λοιπόν, πολύτιμα κοσμήματα, τα οποία ίσως δεν πρόλαβαν να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα μέχρι τα όριά τους, μέχρι τα άκρα τους, η ουσία όμως είναι πως τη θέση της αναλαμβάνει το ύφος, το οποίο στην πλειονότητα των διηγημάτων είναι περιπαικτικό, παιγνιώδες, με δυο λόγια ακόμη και σε εκείνα που περιγράφονται δραματικά γεγονότα το ύφος παραμένει σε ισχύ συγγραφική, σε θέση αντεπίθεσης. Η ανάγνωση, χωρίς να είναι ισοπεδωτική, χωρίς να είναι παραπλανητική, χωρίς να εμπεριέχει δυσκολίες, εντελώς κατανοητή, τόσο η m stasinopoulou παράθεση όσο και η πρόθεση η συγγραφική, με δυο λόγια απλή και απέριττη, υποβοηθιέται από τη σχέση δημιουργικής επαφής και ανυστερόβουλης στάσης τόσο στην ψυχή όσο και στην επιθυμία της συγγραφέως να γευματίσει μαζί μας. Έτσι, έχουμε στα χέρια μας δυόμισι ώρες από τη ζωή μας αφιερωμένες στα κομμάτια μιας το λιγότερο παράδοξης συγγραφέως, έτσι εκείνο που εισπράττουμε έχει πολύ μεγαλύτερη αξία, είναι απείρως πιο θελκτικό, είναι αναμφίβολα πιο οικείο, εν τέλει πιο συναρπαστικό, λόγω ασφαλώς της ιδιαιτερότητάς του. Μια ιδιαιτερότητα η οποία ξεκινά από τον μύθο, το ερέθισμα, το απρόβλεπτο, μορφοποιείται με τον τρόπο που αναφέραμε παραπάνω και παραδίδεται σε όλους μας (και όταν λέω σε όλους το εννοώ) προς ανάγνωση, επιμένοντας σε πράγματα τα οποία, όσο και αν τα θεωρούμε δεδομένα, η ουσία είναι πως κάποτε μας υπερφαλαγγίζουν.