Γιάννης Πάσχος: «Φοβού τα βρέφη»

Εξαιρετικά υψηλής ευαισθησίας και στόχευσης είναι το βιβλίο-δώρο που μας έκανε το περασμένο φθινόπωρο ο Γιάννης Πάσχος.

Το πεζογράφημα είναι χωρισμένο σε επτά κεφάλαια («Τα επτά θαύματα της αποτυχίας»). Μυστηριώδης αριθμός και μαγικός το επτά, μα και γουρλίδικος, αγαπημένος πολλών αλλά και του συγγραφέα, που τον έχει και σε προηγούμενα έργα του μεταχειριστεί, ευθέως παραπέμπει στο Βιβλικό Επταήμερο της Δημιουργίας, τα επτά θαύματα του κόσμου (παρότι χιλιάδες), τους επτά σοφούς της αρχαιότητος (αν και, επίσης, χιλιάδες – πιότεροι οι αδικημένοι), τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα (μολονότι μυριάδες με τις παραλλαγές τους), τα απειράριθμα Επταπύργια των περιτειχισμένων ιστορικών πόλεων, τις δύο πιο θρυλικές αυτοκρατορικές πρωτεύουσες, τη Ρώμη και τη διάδοχό της την Κωνσταντινούπολη, την Επτάλοφο, τον Έβδομο Ουρανό και πάει λέγοντας.

Κοινός ορισμός του βίου μας είναι η προδιαγεγραμμένη πορεία προς κάποια μορφή τελευτής. Η πιο ζωτική αυταπάτη αυτού του μοιραίου γεννήματος συγκυριών ή σκοπιμοτήτων είναι ίσως εκείνη που «κοροϊδεύει» κάπως αυτή τη συνειδητή βεβαιότητα – αλλά ισχύει μόνο για τους πιο ευσυνείδητους από μας: Να εγκαταλείψουμε τούτον τον μάταιο κόσμο πιο ελαφροί από ενοχές, έχοντας με την προσωπική μας συμβολή κληροδοτήσει στους επόμενους μια πιο υποφερτή, μια λιγότερο κολασμένη ζήση. Αυτή τη δυνατότητα όλο και μας αποστερούν τα τερατικά μικρομέγαλα βρέφη που έχει βάλει στόχο η πένα του Γιάννη Πάσχου. Που σε κάποιο βαθμό, τους μοιάζουμε ή πάμε να τους μοιάσουμε όλοι μας. Βρέφη αποθηριωμένα, ασύδοτα και ανερμάτιστα, που επηρεάζουν με τη δική τους δραστηριότητα την αλματωδώς αύξουσα πορεία της ανθρωπότητας προς το ναδίρ. Με ποικίλες διαβαθμίσεις συμμετοχής, έχοντας τη θέση τους το καθένα σε υψηλό ή χαμηλό πόστο σ’ έναν κόσμο αμοραλιστικής σύστασης –φαινομενικά φανταστικό, ανατριχιαστικά όμως οικείο μας και από τα ποικίλης ποιότητος λογοτεχνικά και κινηματογραφικά έργα μελλοντολογικού περιεχομένου–, με στόχο την ανάδειξη της βέβαιης σε κοντινό χρόνο ολοσχερούς καταστροφής του παντός – ωστόσο, κόσμο άμεσα συγγενή μας, όπου τα κάθε τύπου αχαλίνωτα βρέφη, με διάφορο ποσοστό συμμετοχής και ευθύνης, κρατούν τη θέση τους.

Ο περασμένος αιώνας έχει χαρακτηριστεί –και– ως ο αιώνας της υπαρξιακής αγωνίας. Ο τρέχων τείνει να διαμορφωθεί σε αιώνα της καθολικής απελπισίας. Ο άπελπις του σήμερα πέφτει στα γόνατα ικέτης του παγανιστικού μας παρελθόντος με ξόρκια και μαγγανείες, επικαλούμενος τη συμπαράσταση πρόχειρα θαμμένων θεοτήτων που ευκαιριακά ανασταίνει μέσα του. Ή επιδίδεται σε προσευχές και λιτανείες ακολουθώντας την πεπατημένη. Πολιορκημένος από παντού, ψυχή τε και σώματι, εκλιπαρεί για την ελάχιστη όαση, για μια σταγόνα παραδείσιας αναψυχής. «Μοναχική πόλη», εκλιπαρεί ο Πάσχος, «μη με ξεχάσεις, μια τυχαία ανέλπιστη έμπνευση, ένα δροσερό τραγουδάκι, ένα αιμάτινο φιλί, μια υποσχόμενη χειρονομία, μια ακατανόητα αισιόδοξη στιγμή, μη με ξεχνάς».

Η δύναμη των ευρηματικών συλλήψεων και η απόδοση των ενορατικών συλλογισμών του Γιάννη Πάσχου μπορούν να προκαλέσουν εκστατική και καθηλωτική αίσθηση, παρόμοια μ’ εκείνη που προσλαμβάνεις ως αναγνώστης οραματικών κειμένων όπως «Οι γάμοι του ουρανού και της κόλασης» του Μπλέικ ή ακόμη και χωρίων της Αποκάλυψης. Οι οξυδερκείς εμπνεύσεις του πάσχοντος Πάσχου (συμπάσχει πασχίζοντας για την Πασχαλιά της ομορφιάς και της ειρήνης) συνιστούν μια σκληρή αντικαπιταλιστική, αντιμιλιταριστική, αντιθεοκρατική πραγματεία με τη δύναμη της γλώσσας του να κατασκευάζει μια εικονοποιητική χορογραφία της επίγειας κόλασης που βιώνει το σύμπαν.

Να εγκαταλείψουμε τούτον τον μάταιο κόσμο πιο ελαφροί από ενοχές, έχοντας με την προσωπική μας συμβολή κληροδοτήσει στους επόμενους μια πιο υποφερτή, μια λιγότερο κολασμένη ζήση.

Έχοντας ανεπιστρεπτί –και «ανεπιτρεπτί»– διασαλευθεί η ισορροπία του φυσικού κόσμου («ο φυσικός νόμος είναι η έλλογη τάξη του σύμπαντος» είχε αποφανθεί ο Σόλων ο Αθηναίος), έχουμε συχνά αποδειχθεί θλιβεροί τραγωδοί που σπαράζουν με άχρηστα δάκρυα πάνω στα ερείπια του παρόντος και του μέλλοντος.

Ο άνθρωπος-βρέφος του Πάσχου «τίποτε μαγικό δεν έβαλε στο τραπέζι». Είναι μια ρεπλίκα, ένα ανθρωποειδές σύγχρονης κοπής, που τείνει να καθιερωθεί σε καθεστωτικό πρότυπο του συρμού, μοντέλο μεταλλαγμένου όντος, δομημένο τεχνηέντως για την καθολική επικράτηση ενός modus vivendi του οποίου η ουσία, δηλαδή η ψυχή, θα υφίσταται πλέον όχι ως φυσικό συστατικό και γενεσιουργός πνοή, αλλά ως όλο και πιο μακρινή ανάμνηση αγλαών εποχών του οριστικά απολεσθέντος παραδείσου.

Μ’ αυτό το ιδιόμορφο πεζοποίημα, όπου ο σαρδόνιος σαρκασμός συνομιλεί με μια γκραν γκινιόλ παρωδία της δαντικής κόλασης, ο δημιουργός γίνεται οραματιστής μιας πανοικουμενικής Εδέμ των δικαιωματικών απολαύσεων. Το τελευταίο κείμενο, ελπιδοφόρο αλλά όχι κατευναστικό, έρχεται σαν ευαγγελισμός μιας –ουτοπικής έστω– αλλά πάντως δυνητικής ανάστασης ή επανάστασης.

Καμιά μορφή εξουσιαστικής και σαδιστικής αυθαιρεσίας δεν εξαιρούν τα βέλη του συγγραφέα: κυνικούς πολέμαρχους, αρχομανείς πολιτευτές, αχαλίνωτους ρασοφόρους, απυρόβλητους δικαστές, αργυρώνητους επιστήμονες, παιδοφάγους γονείς, γονεοκτόνα τέκνα, πάσης φύσεως αγύρτες, αργυραμοιβούς, ψυχανώμαλους, πορνοδιεστραμμένους και σατράπες.

Το Φοβού τα βρέφη είναι ένας αμείλικτος απολογισμός των εγκληματικών έργων που έχει επιτελέσει σε βάρος της ανθρωπότητας η πλουταλαζονεία, η εξουσιομανία, η μωρία, η ζηλοφθονία, διαθέτοντας παράλληλα το κύρος ενός προσωπικού μανιφέστου ανθρωπογνωσίας και οικολογικής σπουδής. Τα πλέον συνετά και επαναστατημένα από τα «βρέφη», μεταφορικά εμείς, θα πρέπει να δώσουν αγώνες και μάχες σκληρές, με αλτρουιστικό φρόνημα και διάθεση αυτοθυσίας για τη μερική έστω αναστροφή της ολέθριας πορείας στην οποία οδηγεί ο καλπασμός του ολοκληρωτισμού κάθε μορφής τους λαούς του πλανήτη. Από τέτοιου αδιάπτωτου πυρετού κοινωνιοκεντρική θέρμη και τέτοια βαθιά αφομοιωμένη εμπειρία περιπλάνησης στους δρόμους του πολιτικού στοχασμού πρέπει να διακρίνονται οι δοκιμιογράφοι μας και οι υπηρέτες της δημόσιας επικοινωνίας.

gpasxos Αυτή η επτάτευχη αρμαθιά κειμένων, αυτό το εξομολογητικό, καταγγελτικό και παραμυθητικό συναξάρι με πνοή κοινωνικού ευαγγελίου, είναι πολλαπλά ενάρετο: ως λογοτεχνικό πόνημα, ως πολιτικό μανιφέστο, ως ανθρωπολογικό εργαλείο, ως γλωσσικό εργόχειρο. Είναι τρόπον τινά η «Ασκητική» του Γιάννη Πάσχου, ενός παιδεμένου πνεύματος, μιας πυρακτωμένης ψυχής, ενός ανθρώπου θαυμαστού.