Νίκος Παναγιωτόπουλος: «Ανήσυχα άκρα»

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, εκπρόσωπος από τους πιο σημαντικούς της νεότερης πεζογραφικής γενιάς, με το παρόν βιβλίο (με διηγήματα δημοσιευμένα με διάφορες ευκαιρίες) κάνει σαφές το προσωπικό του στίγμα, την ατομική του θέαση πάνω στη λογοτεχνία και τη λειτουργία της, η οποία με δυο κουβέντες είναι: να μην πιστέψουμε τίποτα απ’ ό,τι παρατίθεται, ακόμη και αν αυτό έχει τη σφραγίδα μιας ρεαλιστικής εκδοχής. Πράγματι, ο Παναγιωτόπουλος ενώ στηρίζεται σε καθημερινές συνισταμένες, ενώ προωθεί ίσως και βιωματικές εμπειρίες, ενώ θέτει ενώπιόν μας προθέσεις που μπορεί και να έχουν λάβει σάρκα και οστά, να έχουν δηλαδή συμβεί (έστω μέσα στο πλαίσιο της ψευδότητας της τέχνης), στην ουσία ταυτίζει το παραμυθιακό μέρος των κειμένων του, το μυθοποιητικό τους υπόστρωμα και εν τέλει την εντελώς φανταστική τους πλευρά. Άρα, ίσως και να μη μας λέει ψέματα, όταν μια ηλικιωμένη γυναίκα με τη βοήθεια μιας καραμπίνας ακινητοποιεί έναν (έστω και φοβισμένο) Αλβανό διαρρήκτη, μπορεί να συμπεράνουμε μια άλλου είδους περιπέτεια όσον αφορά τον χωρισμό ενός ζευγαριού (με εκπληκτικό χιούμορ συνοδοιπόρο), όλοι έχουμε ακούσει, διαβάσει ή βιώσει για τις εν γένει ιδιοφυείς κινήσεις ενός αγαπημένου ζώου, όπως είναι η γάτα, επίσης αποκλείεται, καθώς ο αφηγητής πέρα από διορθωτής είναι και συγγραφέας, ο φίλος της πρώην του να υποστεί ανερυθρίαστο σωματικό και ψυχολογικό βιασμό ευρισκόμενος όμηρος απέναντί του, οι σχέσεις του ζευγαριού, όταν η αγάπη και ο έρως σχεδόν εκλείπουν, παρότι δεδομένες δεν αποτελούν και θέσφατο, τέλος ένας –ή δύο;– μεσήλικες, που ανακαλύπτουν τον έρωτα σε αυτή τη φάση της ζωής τους, ασφαλώς και συμπεριφέρονται έτσι (μπορεί όμως και διαφορετικά). Με αυτά που λέω ουσιαστικά θέλω να τονίσω πως διαβάζοντας τα διηγήματα του Παναγιωτόπουλου σε κανένα δεν έδωσα βάση αληθινού αποτελέσματος, σε κανένα δεν αφέθηκα να παρασυρθώ από τις λογοτεχνικές του αρετές, σε κανένα δεν πείστηκα πως η όλη του κατασκευή και τεχνική διαχείριση είναι έτσι όπως φαίνεται. Και τότε έρχεται ο δημιουργός με την τεράστια ικανότητά του, τόσο ως προς την έμπνευση όσο και ως προς το στήσιμο, να περιπαίξει τον αναγνώστη, να τον τοποθετεί στα δικά του καλούπια και πολύ πετυχημένα να του προσαρμόζει την εικόνα ανάλογα με τα κέφια του, να του αφήνει τη φυσική ελευθερία μέχρις εκεί που εκείνος θέλει, να του προσφέρει τη σκέψη σε ό,τι φαίνεται αληθινό και όχι σε ό,τι τόσο ο ίδιος, όσο και οι επιμέρους μύθοι επιθυμούν. Ως μέγιστος, δηλαδή, μετρ ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί την πεζογραφία ως όχημα, προκειμένου να πει πράγματα αληθινά αλλά ψεύτικα, φανταστικά αλλά γήινα, φυσιολογικά (τόσο όσο η ζωή μπορεί να εισπράττει) αλλά με απίστευτη σκληρότητα, άλλα με μεγάλη πλασματικότητα, εν κατακλείδι, έτοιμα να αγαπηθούν, αλλά χωρίς συναισθήματα, χωρίς αισθαντικότητες, χωρίς δάκρυα (έστω και ψεύτικα), χωρίς αντιαισθητικές ερωτικές παραμέτρους.

Ο συγγραφέας Νίκος Παναγιωτόπουλος είναι ένας δεξιοτέχνης της γραφής, ένας τέλειος αφηγητής, ένας δημιουργός περιωπής, ένας οικοδόμος που κατασκευάζει μικρές πεζογραφικές βιλίτσες. Παρότι αυτή τη φορά ξεπερνά σε έκταση προηγούμενες μινιμαλιστικές καταθέσεις, παρότι πλέον έχουμε ολοκληρωμένα διηγήματα και όχι ίσως ποιητικών προθέσεων πονήματα, παρότι ο λόγος κινείται γραμμικά έχοντας αρχή, μέση και τέλος (πράγματα δηλαδή δεδομένα), ο συγγραφέας, πυκνός όσο πρέπει (χωρίς να απαιτείται μονόδρομη αναγνωστική αποδοχή), κατανοητός όταν η προσοχή δεν αφήνει περιθώρια μη παρατηρητικότητας, απλός όταν πρέπει και αναλυτικός όταν πρέπει να λεχθούν λεπτομέρειες, χωρίς υπερβολή πετυχαίνει ένα ενιαίο αποτέλεσμα, προϊόν ταλέντου και σκληρής δουλειάς, ένα τέλειο συμπέρασμα αισθητικής και εντελώς ατομικής και πεζογραφικής διείσδυσης. Είναι λίγοι οι συνομήλικοί του δημιουργοί που διαθέτουν ένα τέτοιο αυστηρό αλλά και με χιούμορ λογοτεχνικό οπλοστάσιο, είναι λίγοι οι συνάδελφοί του που μπορούν να διατηρούνται σε τόσο συμπαγή υφολογικά και ατμοσφαιρικά πλαίσια, τα οποία πολλές φορές διασπώνται καθώς το θέμα ξεπερνά τα όριά τους, είναι λίγοι εκείνοι που γράφουν όχι με στόχο αυτή καθαυτή τη γραφή αλλά την απόδοση μιας ιδέας άκρως γοητευτικής, κάτι που λέγεται με όλη την πίστη που μπορεί να υπάρχει για το έργο του Παναγιωτόπουλου που, πέρα από όλα τα άλλα, εδώ και μια εικοσιπενταετία δεσπόζει στα λογοτεχνικά πράγματα της χώρας μας.

Πιστεύω ακράδαντα πως οι διηγηματογράφοι γεννιούνται, ενώ οι μυθιστοριογράφοι γίνονται.

Ο Παναγιωτόπουλος διερευνά ένα χρώμα αφήγησης, κάτι που διαφαίνεται ως πλάνο κινηματογραφικό, ένα θεατρικό δρώμενο, με τέτοιον τρόπο που αν κανείς το διαβάζει χωρίς να ξέρει το όνομα του συγγραφέα (ένα παιχνίδι που κάναμε έφηβοι θέλοντας να πιστοποιήσουμε τις γνώσεις μας), τότε σίγουρα θα τον ταυτοποιούσε. Το εντελώς προσωπικό, αυστηρό, χιουμοριστικό και ενδόμυχο αλλά και με αντοχές υλικό που διαθέτει, ασφαλώς και κάνει τη λογοτεχνική του εικόνα και άκρως αναγνωρίσιμη αλλά και άκρως υπερβολική. Κάτι που παρά το γεγονός ότι έγραψε περισσότερα μυθιστορήματα απ’ ό,τι διηγήματα, παρά το γεγονός δηλαδή πως ασκήθηκε στη μεγάλη φόρμα, τα κινηματογραφικά του σενάρια (πραγματικά ή θεωρητικά) είναι και αυτά εξίσου καλά, αν όχι καλύτερα, είναι ισότιμα, αν όχι πιο επιβλητικά.

Ο Παναγιωτόπουλος για μια ακόμη φορά γράφει με αυτόν τον ιδιάζοντα τρόπο, ο οποίος κινείται ανάμεσα σε μύθο και πραγματικότητα, ανάμεσα σε υπαρκτό και ανύπαρκτο, ανάμεσα σε ατομικό και συλλογικό, έτσι ώστε με τις πολλές –αλλά και ικανές να συνυπάρχουν– δοσοληψίες με τον διττό αφηγηματικό λόγο πετυχαίνει να δραστηριοποιήσει τον αναγνώστη εγωκεντρικά, προς όφελος της απόλαυσης, η οποία και κρατάει, και θα κρατήσει για πολύ. Οφείλουμε όμως εδώ, μια που η ανάλυση έχει λάβει σοβαρό χαρακτήρα, αφού πρόκειται για μικρά τραύματα (ή και θαύματα), για μικρά δράματα, να συναντήσουμε το απίστευτο χιούμορ με το οποίο γράφεται το διήγημα της εξόδου, όπου ένας πρωταγωνιστής μαθαίνει για τον χωρισμό του από τη γυναίκα που αγαπά με εντελώς απροσδόκητο τρόπο, μέσα από μια απίθανη διαδικασία. Δικαίως λοιπόν ο συγγραφέας τοποθετεί το συγκεκριμένο διήγημα στο τέλος, καθώς δίνει μια νότα ευθυμίας, μια σκωπτική πλευρά σε ένα βιβλίο, το οποίο δεν θα έλεγα ότι απλώνει συναισθηματικό σεντόνι χωρίς φειδώ, καθώς και σκοτεινές υποσχέσεις.

Μια συλλογή διηγημάτων διαφέρει από ένα μυθιστόρημα στο γεγονός ότι μια ιστορία κλείνει σε είκοσι πέντε σελίδες, ενώ η άλλη χρειάζεται τετρακόσιες. Δεν θα θεωρητικολογήσω για πράγματα που είναι σε όλους γνωστά, πράγματα που γνωρίζουμε από τα δοκιμιακά μας διαβάσματα, η ουσία όμως είναι πως η απίστευτη τέχνη που είναι χρήσιμη προκειμένου να ολοκληρώσεις έναν μύθο σε τέτοιο πλαίσιο είναι όχι απλώς συνδετική και συμπυκνωμένη, αλλά npanagtplos επίσης και ευεργετική για τον λόγο και την ταυτόχρονη μυθοποίησή του. Πιστεύω ακράδαντα πως οι διηγηματογράφοι γεννιούνται, ενώ οι μυθιστοριογράφοι γίνονται. Ένας παραμυθάς θέλει να πει την ιστορία του σε εύλογο χρόνο, όχι σε συνέχειες. Έτσι ο Παναγιωτόπουλος, που έγραψε τρία βιβλία με αφηγήματα (φαντάζομαι στα διαλείμματα της πρωταρχικής του εργασίας), αποδεικνύει πως είναι το ίδιο καλός και για αυτή την ιδιότητα, μπορεί να ανταποκριθεί το ίδιο καλά και σε αυτόν τον τομέα. Άρα διαβάζουμε τα Ανήσυχα άκρα αφενός έχοντας υπόψη μας τη γοητευτική τους σκληρότητα, τη σαγηνευτική τους δράση, μέχρι και την ευτράπελή τους δέση, αφετέρου γιατί είναι ένα βιβλίο γραμμένο από έναν συγγραφέα που, πιστός σε όλα τα είδη του λόγου, ανταποκρίνεται με έναν τρόπο, ο οποίος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καταλυτικός.